De voorstanders van militarisering hebben ons geld, onze tijd en onze democratie nodig. Ze bereiden zich niet alleen voor op oorlog buiten onze grenzen, ze organiseren ook een oorlog tegen de werkende klasse, hier en nu.

Artikel 310 van het Belgisch Strafwetboek werd op 24 mei 1921 afgeschaft onder druk van de straat. Vóór de afschaffing had de heersende klasse de ‘vrijheid’ om de werkende klasse te onderdrukken, terwijl de werkende klasse niet de ‘vrijheid’ had om zich te organiseren en zich te verzetten. Dit is dat artikel: “Zal bestraft worden met een gevangenisstraf van acht dagen tot drie maanden en een boete van 26 tot 1.000 frank, of met slechts één van deze straffen, eenieder die, met de bedoeling een stijging of daling van de lonen af te dwingen of de vrije uitoefening van industrie of arbeid aan te tasten, overtredingen heeft begaan, beledigingen of bedreigingen heeft geuit, boetes, maatregelen, verplichtingen of verboden heeft opgelegd, ofwel tegenover zij die werken of tegenover zij die werk verschaffen. Dat geldt ook voor eenieder die, door bijeenkomsten dicht bij de voorzieningen waar het werk wordt uitgevoerd of dicht bij de woonst van diegenen die de voorzieningen leiden, de vrijheid in het gedrang brengt van patroons of werknemers.” Onder artikel 310 vielen uiteraard vooral stakingsacties¹.

Democratie, tijd en geld: de driehoek van vrijheden van de werkende klasse

In de sociale beweging van die tijd ging de eis voor vrijheid van vereniging gepaard met de eis voor de 8-urige werkdag en de invoering van de sociale zekerheid. De werkende klasse heeft van bij het begin van haar strijd gevochten voor democratie, tijd en geld.

Meer democratie, om rechten op te eisen. Meer tijd voor jezelf en minder tijd om voor je baas te werken. Meer geld – in de vorm van loon, sociale zekerheid (het indirecte loon) of openbare diensten – en minder winst voor de patroon.

Om de heropleving van de wapenwedloop in Europa te begrijpen, moeten we kijken naar de veranderingen in het mondiale machtsevenwicht². “Het Zuiden bundelt zijn krachten en werkt economisch steeds intenser samen, terwijl industrielanden als de VS en Duitsland worstelen met de-industrialisatie. De drijvende kracht achter de militarisering van Duitsland is niets anders dan de angst van de heersende elites voor economische achteruitgang – het verlies van economische macht moet worden gecompenseerd door militaire macht”, schreef de Duitse vakbondsvrouw Ulrike Eifler.³.

De werkende klasse heeft van bij het begin van haar strijd gevochten voor democratie, tijd en geld.

Investeren in militaire uitgaven is een antwoord op de angst van de Europese heersende elites voor economische achteruitgang. Bovendien is de strategische lijn van het belangrijkste NAVO-lid, de Verenigde Staten, veranderd. “De herbewapening van Europa dient niet om de NAVO te vervangen, maar om het bondgenootschap te versterken en te diversifiëren. Zodoende zal de VS zich kunnen richten op de Stille Oceaan en Oost-Azië terwijl Europa zal instaan voor de verdediging van de oostelijke flank van de Navo”,⁴ zei Theo Francken, minister van Defensie en vicevoorzitter van de Parlementaire Vergadering van de NAVO.

Drie jaar eerder benadrukte huidig bondskanselier Olaf Scholz in zijn toespraak in augustus 2022 aan de Charles University in Praag dat de Verenigde Staten prioriteit geven aan hun conflict met China en dat Europa dus zijn rol moet opnemen als een onafhankelijke politieke entiteit, met Duitsland in een leidende rol. Ook SPD-voorzitter Lars Klingbeil verklaarde dat Duitsland zich na 80 jaar terughoudendheid opnieuw moet laten gelden als een beslissende leider in de wereldpolitiek⁵.

Achter het voorwendsel van de ontwikkeling van Europese ‘strategische autonomie’ of nog chronische onderinvestering in militaire uitgaven (wat de cijfers tegenspreken), ligt dus een keuze van de economische en politieke elites: die van een economische opleving via militaire uitgaven in een poging om uit de energie- en industriecrisis te geraken⁶. Op die manier scharen ze zich achter de imperialistische belangen van de VS en voeden ze ook de (intra-)Europese imperialistische ambities.

Militarisering en de nood aan ons geld: onze openbare diensten en sociale zekerheid

“De situatie is nu rampzalig: een tekort van 28 miljard vorig jaar. Als we niets doen, zal het de komende vijf jaar verdubbelen, zelfs meer dan verdubbelen. Dus we moeten dit stoppen”, aldus minister van Pensioenen Jan Jambon van N-VA tegen Martin Buxant in maart 2025.⁷

Volgens hem kraken de overheidsfinanciën en de sociale zekerheid langs alle kanten, waardoor het onmogelijk wordt om onze pensioenen te financieren, en daarom moeten we hervormen – en dus langer werken. Er is ook geen sprake van overheidsinvesteringen in de gezondheidsinfrastructuur, waarvoor het budget is verlaagd, of in energie of industrie: de federale begroting voorziet hiervoor in geen enkele euro. Ook niet in het openbaar vervoer, waar ook de NMBS zal moeten bezuinigen.

Maar tegelijkertijd vereist de heroriëntatie van het economisch apparaat naar militaire productie kolossale investeringen. Waar zal Arizona dan het geld halen?

Hier komt de Europese Commissie om de hoek kijken met haar plan ReArm Europe van 800 miljard euro – nu eufemistisch omgedoopt tot Readiness 2030. Dit plan staat de staten toe leningen aan te gaan voor de financiering van wapenuitgaven en af te wijken van het Stabiliteitspact. Sinds 1997 verplicht dit pact elke lidstaat van de Europese Unie zijn begrotingstekort tot 3 procent te beperken. Met andere woorden: sinds 1997 kan een staat zich niet meer in de schulden steken voor de financiering van de behoeften van de bevolking op het gebied van onderwijs, gezondheidszorg, openbare diensten of groene industriële transitie. Sinds 2025 kan een staat wel schulden aangaan voor de aankoop van oorlogsvliegtuigen, drones, raketten of artillerie.

In volksverhalen gebruikten struikrovers de uitdrukking “je geld of je leven”. In het Europa van 2025 is de formule gemoderniseerd: “Vliegtuig of pensioen?

Deze zomer bestelde de Arizona-regering 11 bijkomende Amerikaanse F-35-vliegtuigen voor in totaal 1,5 miljard⁸. Die 11 vliegtuigen komen bovenop de 34 F-35’s die de Vivaldi-regering in 2018 al heeft gekocht, voor een totaalbedrag van 4 miljard euro (exclusief onderhouds- en moderniseringskosten). Een enkel F-35-vliegtuig kost dus ongeveer 130 miljoen euro. Als de regering die wapenuitgaven zou inzetten voor de openbare diensten (wat het Stabiliteitspact verbiedt!), dan zou het eerste F35-vliegtuig de bouw van een ziekenhuis mogelijk maken. Het tweede vliegtuig zou zorgen voor 3.000 extra ziekenhuisbedden. Het derde voor de bouw van 250 kinderdagverblijven. Het vierde voor de lonen van 2.500 verzorgers of opvoeders gedurende een jaar. En ga zo maar door.

De Europese Commissie staat dus toe dat de lidstaten zich in de schulden steken om zich te bewapenen. Maar geld lenen kost ook geld. Zoals VRT-journalist Steven Rombaut uitlegt, “zal het benodigde geld gevonden worden in de vele participaties van de staat in bedrijven die ons land bezit. Die genereren dividenden, een deel van de winst die aan de aandeelhouders wordt uitgekeerd. Tegelijkertijd onderzoeken ze of ze bepaalde participaties kunnen verkopen”⁹. De staten die lenen zullen dus hun schulden terugbetalen door een deel van hun kroonjuwelen te verkopen (aandelen in BNP Paribas) of dividenden toe te kennen aan Defensie (Belfius) en door de financiering van de diensten aan de bevolking af te schaffen¹⁰.

Maar hoe zit het met de nu al bestaande ondergefinancierde openbare diensten? Ulrike Eifler gaat nog een stap verder in die redenering en heeft het over de ondergeschiktheid van de openbare diensten aan de militaire belangen. In Duitsland “bepaalt de nieuwe postwet dat in het geval van escalatie of oorlog, de post prioritair zal verdeeld worden aan personen of instellingen van militair belang”. De uitgaven van de Bundeswehr (het Duitse leger) voor de werving van jongeren zijn in tien jaar tijd gestegen van 3,8 miljoen euro naar 35,5 miljoen euro ¹¹en bereiken meer dan 400.000 leerlingen per jaar. Zo worden onder andere soldaten uitgenodigd in klaslokalen om het leger te promoten, of de Bundeswehr (het Duitse leger) organiseert een tweedaagse cursus voor kinderen tussen 6 en 12 jaar in het kader van “vakantieprogramma’s voor kinderen”¹². De nieuwe “Kaderrichtlijn voor totale defensie” verplicht de Duitse deelstaten om de medische diensten voor te bereiden op oorlog en verplicht hen om nauw samen te werken met de relevante autoriteiten van de Bundeswehr¹³.

De openbare diensten zijn ondergeschikt aan het algemeen belang – of zouden dat moeten zijn. Als vakbonden zeggen we vaak dat de openbare diensten het erfgoed zijn van degenen die er geen hebben. Als de financiering wordt afgebouwd en ondergeschikt wordt gemaakt aan militaire belangen, zal dit erfgoed van de werkende mensen verdwijnen. En het valt te vrezen dat werknemers van de ‘van militair belang geworden’ openbare diensten hun recht om te protesteren vaarwel zullen mogen zeggen. Militairen hebben niet het recht om te staken.

Militarisering betekent niet alleen minder openbare diensten, maar ook minder sociale zekerheid. In een gezamenlijke oproep voor de vakbondsdemonstratie van 13 februari 2025 riepen de organisaties van de vredesbeweging op tot een mars onder het motto ‘L’armement kidnappe nos acquis sociaux / Bewapening kost ons onze welvaart’. “Er wordt bijvoorbeeld bijna 3 miljard bespaard op de laagste sociale uitkeringen. In totaal is de Arizona-regering van plan om tussen nu en het einde van de legislatuur minimaal 16 miljard te bezuinigen op de openbare diensten”.

Klinkt overdreven? Theo Francken, minister van Defensie, steekt de intentie van de regering om te snijden in de sociale zekerheid niet onder stoelen of banken: “Ik begrijp de redenering van Trump. Jarenlang hebben we de Amerikanen uitgelachen om hun armoede, hun verslavingen, hun gebrek aan een sociaal vangnet of het feit dat ze 1.000 dollar moeten betalen bij de tandarts. We wilden daar niet wonen omdat ze al hun geld uitgaven aan harde beveiliging. Het is natuurlijk veel leuker om geld uit te geven aan pensioenen, werkloosheid en een gezondheidszorg in Cubaanse stijl waar je de apotheek kunt verlaten met een grote zak medicijnen voor 13 euro. Maar wie heeft er vandaag gelijk? De Amerikanen waarschuwen ons al 20 jaar dat we meer moeten investeren in veiligheid. Ja, het is een ruw ontwaken”¹⁴.

Daarom werkt de Arizona-regering tegelijk aan militarisering en pensioenhervorming. De hervorming van de pensioenen in de publieke en private sector is immers de hervorming bij uitstek waarmee de regering het meeste geld hoopt te besparen: 2,4 miljard euro tegen 2029.¹⁵

België gaat dus mee in een militaristische trend die zich over het hele continent aftekent. Want Theo Francken schudt niet zomaar wat uit zijn mouw met zijn vraag om miljarden te besparen in onze pensioenstelsels om de militarisering van België te financieren. Hij sluit zich gewoon aan bij de argumenten die op hetzelfde moment aan de overkant van het Kanaal werden geschreven door Bronwen Maddox, de directeur van Chatham House, een denktank voor internationale betrekkingen die voornamelijk de standpunten van de Britse militaristen verwoordt: “Het VK zou misschien meer kunnen lenen om de defensie-uitgaven te financieren die het zo dringend nodig heeft. Volgend jaar en daarna zullen politici bereid moeten zijn om geld terug te halen door te snijden in de ziekte-uitkeringen, de pensioenen en de zorguitgaven.”¹⁶

De drijvende kracht achter de militarisering van Duitsland is de angst van de heersende elite voor economische achteruitgang – het verlies aan economische kracht moet worden gecompenseerd door militaire kracht.

Een paar dagen later zei de Franse president Macron hetzelfde in een televisietoespraak: “We zullen nieuwe budgettaire keuzes moeten maken en extra investeringen moeten doen. (…) Hiervoor zijn hervormingen, keuzes en moed nodig”¹⁷ Met andere woorden, bezuinigingen op de solidariteitsstelsels. Op 8 september, en als gevolg van de aankondiging van de voor de zomer geplande bezuinigingen, moet president Macron opnieuw een val van de regering incasseren. De volgende dag benoemt hij Sébastien Lecornu, rechtstreeks afkomstig uit het ministerie van Defensie, tot hoofd van de nieuwe regering. De Spaanse krant El Independiente heeft het over de aanstelling van een “oorlogspremier” die de bezuinigingen in de overheidsuitgaven als belangrijkste opdracht zal krijgen.¹⁸

In volksverhalen gebruikten struikrovers de uitdrukking “je geld of je leven”. In het Europa van 2025 is de formule gemoderniseerd: “Vliegtuigen of pensioen?

Militarisering en de noden van onze tijd 

Nog een speerpunt van de Arizona-regering in België: de wijziging van de controle van de werkende klasse over de tijd. In tegenstelling tot de gewenste pensioenhervorming zullen de aanvallen op de arbeidstijd de staat geen miljarden opleveren voor de begroting. Integendeel, de geplande maatregelen zullen de sociale zekerheid¹⁹ ernstig ondermijnen en de werkgevers veel geld besparen. Maar naast het financiële aspect is er ook een brutale impact op de controle van de arbeidstijd door de werknemers.

De Arizona-regering is van plan om de arbeidstijden op jaarbasis uit te breiden, zonder enig sociaal overleg. Met andere woorden, een werknemer zou tot 50 uur per week moeten werken in drukke periodes – en minder in rustiger periodes – zonder enige controle of akkoord van de vakbond. Op dit moment worden die ‘pieken’ in de werklast onderhandeld, financieel gecompenseerd en ingehaald. Maar de regering besluit de vakbondscontrole af te schaffen en willekeurig management als nieuwe norm op te leggen. De annualisering van de arbeidstijd, de nieuwe ‘vrijwillige’ overuren, de verhoging van het maximumaantal overuren, de opheffing van het verbod op nachtarbeid … al die maatregelen zorgen er mee voor dat de controle over haar arbeidstijd die ze had verworven – via sectorale of bedrijfsovereenkomsten – aan de werkende klasse ontsnapt, en, a fortiori, dat ze kon beschikken over haar eigen tijd. De boodschap van de regering is duidelijk: “Je klasse moet altijd beschikbaar zijn om te werken, zonder compensatie en zonder te klagen”.

Duitsland – het Europese land met de grootste toename van het militaire budget – leidt die trend. De Duitse regering is nu overgegaan tot een grondige herziening van het arbeidsrecht: militairen kunnen nu gedwongen worden om tot 54 uur per week te werken en er is sprake van uitbreiding naar sectoren die als kritiek worden beschouwd, zoals infrastructuur of wapenproductie.²⁰

De boodschap van de regering is duidelijk: “Je klasse moet beschikbaar zijn om te werken, altijd, zonder compensatie en zonder te klagen”.

De zweep knalt op dezelfde manier, ongeacht wie ze hanteert. Want achter het grote flexibiliteitscadeau aan de werkgevers schuilt het verlangen om de werkende klasse te temmen en terug onder te dompelen in het bad van willekeur. Of het nu gaat om de willekeur van de werkgevers of van de overheid die in het geval van een crisis – op het vlak van veiligheid, verdediging, voedsel, pandemie – niet aarzelt om direct in te grijpen in de economie, zonder democratische controle. Het recentste voorbeeld is de interventie van verschillende regeringen in de economie van hun land tijdens de COVID-19-crisis.²¹

Als je de controle van de werknemers over hun arbeidstijd afpakt, wordt het een stuk gemakkelijker om ze uit te buiten. Dat is altijd zo geweest. Maar dit verergert nog in tijden van oorlog of wanneer de economie ondergeschikt wordt gemaakt aan militaire belangen.

Militarisering en de noodzaak van onze democratie

Militariseren gaat niet zonder ook de derde zijde van de driehoek van vrijheden aan te vallen: de democratie. Uiteraard is de democratie meer dan democratische verkiezingen eens in de vijf jaar. De democratie waarvoor de vakbonden hebben gestreden, is in wezen de reorganisatie van de rechtspraak en de macht in dienst van de werkende klasse. Het is de strijd voor de plaats en de autonomie van de werkende klasse in de samenleving. Om het mogelijk te maken dat ze kan leiden, onderhandelen, uitdagen als ze het beleid betwist. Met andere woorden, om zich te verzetten tegen willekeur. En ook dat zet de Arizona-regering op de helling.

Antonio Gramsci – de oprichter van de Italiaanse Communistische Partij – wees erop dat de uitoefening van de overheersing door de ene klasse over de andere twee vormen kan aannemen: een directe en een indirecte vorm van dwang. De directe vorm van dwang is de brute kracht: de politie, justitie, het leger. Het is de kracht die op een klasse wordt uitgeoefend wanneer die zich verzet tegen de overheersing omdat ze ziet dat haar eigen belangen niet dezelfde zijn als die van de onderdrukkende klasse. De confrontatie, zeg maar.

Indirecte dwang daarentegen wil confrontaties en het gebruik van directe dwang vermijden: indirecte dwang wil een kader – een heerschappij – creëren waarin de onderdrukte klasse de veranderingen, gedragingen en maatregelen van de heersende klasse als redelijk en noodzakelijk accepteert, ook al gaan die tegen haar belangen in. En om dit kader te creëren probeert de heersende klasse – of een deel daarvan – de controle te krijgen over bepaalde instellingen – of staatsapparaten – die een visie op de wereld en het zogenaamde ‘algemeen welzijn’ vormgeven. Dat is de rol van de scholen en hun onderwijsprogramma’s, de kerk, de politieke partijen, de massamedia enzovoort.

En de regering maakt gebruik van beide dwangmiddelen: de directe en de indirecte dwang. De ijzeren vuist en de fluwelen handschoen.

Sociaal overleg buitenspel gezet. Haar hele architectuur, van federale instellingen zoals de Nationale Arbeidsraad tot vakbondsdelegaties, comités en ondernemingsraden, is het resultaat van de krachtsverhouding die door de werkende klasse wordt uitgeoefend op de burgerlijke klasse om respect af te dwingen, om het geld en de tijd terug te nemen die de bazen tot nu toe hadden gestolen van de enige klasse die de rijkdom produceert. Maar wanneer die voordelige krachtsverhouding verzwakt of het onderspit moet delven, herovert de burgerlijke klasse terrein en ontdoet ze geleidelijk het overleg van zijn inhoudelijke substantie. Dan rest er alleen nog een tafel om aan te zitten, waar van de maaltijd van vroeger alleen kruimels overblijven.²²

Al jaren wordt over de lonen niet meer echt collectief onderhandeld en de marge voor een loonsverhoging voor 2025-2026 is vastgelegd op 0,0 procent. Voortaan is de afwezigheid van collectieve onderhandelingen ook duidelijk op het gebied van de arbeidstijd (zie hierboven), aangezien de regering ervan droomt om de arbeidstijdovereenkomsten te individualiseren. De sociale dialoog over de lonen en werktijden van zijn inhoud ontdoen, is de eerste vorm van directe dwang.

Maar de regering gaat nog verder. “De Derde Wereldoorlog is al begonnen”, verklaarde Francken in november 2024²³. “Europa moet de taal van de macht leren spreken”, vervolgde hij in maart 2025.²⁴

Terwijl de regering werkt aan het herstel van de ‘nationale veiligheid’, kan ze zich geen interne weerstand veroorloven. De nationale veiligheid als argument voor de beperking van de democratische vrijheden is een klassieker in de politieke geschiedenis: de noodtoestand, de staat van beleg, censuur, arrestaties, afluisterpraktijken, versnelde procedures … Regeringen weten hoe ze creatief moeten zijn als het erop aankomt hun macht te concentreren en de democratische vrijheid van meningsuiting te muilkorven.

In het Stepping Stones-rapport van 1977, dat hij samen met Norman Strauss opstelde, verklaarde Sir John Hoskyns, de belangrijkste politieke adviseur van Margaret Thatcher van 1979 tot 1982 en architect van de strategie van confrontatie tussen Thatcher en de vakbonden vanaf het begin van haar ambtstermijn, dat “de voorwaarde voor succes een complete verandering in de rol van de vakbeweging zal zijn”²⁵. Voor Hoskyns waren de vakbonden en het systeem van arbeidsverhoudingen – in België bekend als sociaal overleg – het belangrijkste obstakel voor het liberaliseringsbeleid van Groot-Brittannië.

Het zal niemand verbazen dat beperkingen van de democratische ruimte erg populair zijn bij regeringen met een neoliberale agenda. Omdat de beperking van de democratische ruimte betekent dat afwijkende meningen worden beknot en aandeelhouders meer winst kunnen maken.

In haar boek De shockdoctrine²⁶beschrijft Naomi Klein hoe het neoliberale beleid in Chili, Argentinië en Indonesië gepaard ging met de ontwikkeling van repressie tegen de bevolking – en in het bijzonder tegen protestorganisaties. Repressie en neoliberalisme gaan hand in hand. Dat beleid kent een logisch verloop: neoliberale hervormingen om de openbare diensten te privatiseren en de arbeidsmarkt te dereguleren verarmen een groot deel van de bevolking. Een deel van die bevolking zal de maatregelen aanvechten en de regering die ze heeft ingevoerd kan zichzelf alleen in stand houden door middel van dwang – over het algemeen door de inzet van de politie en het leger.

De democratische vrijheden beperken in naam van de vrijwaring van de nationale veiligheid is een klassieker in de politieke geschiedenis.

In België diende minister van Binnenlandse Zaken Van Quickenborne in 2023 een wetsontwerp in dat voorziet in de opname in het Strafwetboek van een bijkomende straf: een betogingsverbod voor meerdere jaren. Dit wetsontwerp – waarvan de reikwijdte zo breed was dat het gooien van een ei naar een gevel van een gebouw zou kunnen bestraft worden met een betogingsverbod – werd begraven na de mobilisatie van een breed front, bestaande uit vakbonden, mensenrechten- en milieuorganisaties. Maar dit jaar wil de Arizona-regering – volgens haar programma – die antibetogingswet weer opgraven.

Daarbij komen nog wetsvoorstellen om de vakbonden rechtspersoonlijkheid toe te kennen bij onaangekondigde acties, zoals werkonderbrekingen of spontane stakingen. Dit zou de overheid in staat stellen om de vakbonden te veroordelen, wat op dit moment niet kan vanwege hun wettelijke status als feitelijke verenigingen. Die veroordelingen zouden resulteren in zware boetes, de kassen van de vakbonden onder druk zetten en een hypotheek leggen op hun actiemiddelen. Herinner u de woorden van Hoskyns: de Arizona-regering probeert “een complete verandering in de rol van de vakbeweging” af te dwingen – dat wil zeggen ze een groot aantal maatregelen te doen accepteren – of ze ter dood te veroordelen.

Meer recent overweegt de Arizona-regering een administratief verbod op zogenaamde ‘radicaal gevaarlijke’ organisaties, simpelweg op advies van de ministerraad. Er zou geen rechter aan te pas komen. Geen recht van controle. Een eenvoudige illustratie van de wens om een discretionaire bevoegdheid in te stellen.

De regering besloot echter niet alleen op dwang te vertrouwen, maar ook te proberen een zekere mate van overheersing te creëren. “Voor jongeren voorzien we binnen Defensie in de mogelijkheid tot een vrijwillige militaire dienst van 12 maanden, als een van de trajecten binnen een gemeenschapsdienst.”²⁷Zo staat het zwart op wit in het regeerakkoord. Theo Francken is al van plan om in november een brief te sturen naar alle 120.000 18-jarigen om deze vrijwillige legerdienst te komen vervullen²⁸. Daarvoor zal het ministerie van Defensie beschikken over een lijst van alle jongeren die mogelijk gemobiliseerd kunnen worden, wat in strijd is met de regels ter bescherming van de toegang tot de persoonlijke gegevens van de ²⁹.

Het regeerakkoord voorziet ook in meer bezoeken van leden van Defensie om “op scholen uit te leggen wat Defensie doet en hoe ze bijdraagt aan de internationale vrede en onze veiligheid”.

Op school moeten kinderen dus leren dat bij het leger gaan – een dwangmacht bij uitstek – niet zozeer een oefening in overheersing is (in het belang van de heersende klasse) als wel een soort engagement voor het algemeen belang dat ‘onze veiligheid’ zou zijn. En dienst nemen in het leger om ‘het vaderland’ te verdedigen zou ‘normaal’ zijn.

Hier wordt al te snel vergeten dat ‘onze veiligheid’ en de verdediging van ‘ons vaderland’ op het slagveld het werk zal zijn van de kinderen van de werkende klasse – niet van die van de heersende bourgeoisie. Zoals in alle oorlogen zijn de doden in zowel Oekraïne als Rusland niet gevallen in de rangen van de bovenlaag van de samenleving, die altijd voorrechten, medische certificaten en academische referenties kunnen inroepen om hun kinderen ver van de geur van massagraven te houden.

De vakbonden mobiliseren tegen autoritarisme en militarisering

“Hun oorlogen, onze doden”. Omdat het vooral kinderen en arbeiders uit de werkende klasse zijn die sneuvelen, hebben de vakbonden zich van oudsher aangesloten bij de vredesbewegingen. Op het congres van de Franse vakbond CGT in september 1948 schreef federaal secretaris Adèle Lecoq het volgende over de oorlog in Indochina: “Deze roofoorlog slokt honderden miljarden op die nuttig besteed zouden kunnen worden aan de bouw van huizen voor de slachtoffers van rampen, voor de bouw van scholen, ziekenhuizen, sanatoria, crèches, kinderdagverblijven, wegen enzovoort. Om nog maar te zwijgen van het feit dat de Franse en Vietnamese moeders niet langer zouden beven en vrezen voor het leven van hun kinderen en niet langer tranen van bloed zouden hoeven te vergieten”.³⁰

Het was omdat ze ‘genoeg hadden van de oorlog’ dat de Amerikaanse vakbonden zich in 1969 geleidelijk aan schaarden achter de standpunten tegen de Vietnamoorlog en deelnamen aan de mobilisaties, wat talrijke werkonderbrekingen veroorzaakte.³¹

Het is in diezelfde traditie dat de havenarbeiders van Genua zich inzetten tegen de aanslepende genocide in Gaza, wanneer ze dreigen heel Europa te blokkeren als ze het contact verliezen met de flottielje die humanitaire hulp over het water aanvoert: “Als we ook maar 20 minuten het contact verliezen met onze boten, onze kameraden, dan blokkeren we Europa. Met de vakbond USB, met alle havenarbeiders, met de hele stad Genua. Elk jaar gaan 13.000 tot 14.000 containers vanuit deze zone naar Israël. Er zal geen spijker doorkomen.”³²Op dit dreigement volgde op 23 september de eerste dag van een nationale algemene staking en betogingen in alle steden van het land.

Vakbonden weten dat veiligheid niet van wapens komt, maar van fatsoenlijke banen, klimaatrechtvaardigheid, gelijkheid, democratie en vakbondsrechten.

Ook in België hebben de vakbonden ACV Puls, CNE Transcom, BBTK en BTB opgeroepen om geen militair materieel bestemd voor Israël of Palestina te laden of te lossen.³³ Meer recent riepen ze het luchthavenpersoneel op om geen vluchten naar Israël uit te voeren.

“De werkende klasse draagt de zwaarste last van de huidige wereldwijde onveiligheid – van de oorlogsfrontlinies tot de marges van de gefaalde economische systemen”, zei Luc Triangle, algemeen secretaris van het Internationaal Verbond van Vakverenigingen, dat 191 miljoen werknemers vertegenwoordigt, bij de afsluiting van de Conferentie over gemeenschappelijke veiligheid in april 2025³⁴. “De vakbonden weten dat wapens niet voor veiligheid zorgen, maar dat veiligheid komt van fatsoenlijke banen, klimaatrechtvaardigheid, gelijkheid, democratie en vakbondsrechten. Daarom is een van de belangrijkste eisen van de ITUC dat de wereldwijde militaire uitgaven jaarlijks met 2 procent worden verminderd en dat die budgetten worden omgebogen naar de zorg, het onderwijs en klimaatbestendigheid.”

Die eis voor de vermindering van de militaire uitgaven is gebaseerd op de analyse dat militarisering – en de wapenwedloop – het antwoord is van de heersende klasse op de economische en politieke crisis waarin ze verwikkeld is. En die klasse heeft besloten ten strijde te trekken tegen de werkende klasse en haar te doen betalen met haar geld, haar tijd en haar democratie. Omgekeerd, en in navolging van de ITUC-verklaring, ligt het antwoord van de werkende klasse en de vakbonden in de versterking van de vredesbeweging. We hebben geen oorlog te voeren buiten onze grenzen. We hebben al onze handen vol om de strijd tegen ons op onze werkplekken met de overwinning te bekronen.

1. Buelens, G., & Lefèvre, P. (2021). La légalité est subordonnée à la lutte. Lava Media. https://lavamedia.be/fr/la-legalite-est-subordonnee-a-la-lutte/
2. Mertens, P. (2025, 18 juin). Les tanks ne remplissent pas les frigos. Lava. https://lavamedia.be/fr/la-guerre-ne-remplit-pas-nos-frigos/ et Mertens, P. (2024). Mutinerie : Comment le monde bascule. Agone. ISBN 978-2748905533
3. Eifler, U. (n.d.). Waarom vakbonden niet mogen zwijgen over militarisering. Lava Media.
4. Theo Francken, X, 6 mei 2025. https://x.com/franckentheo/status/1919662431149711797?s=46
5. Eifler, U. (n.d.). Waarom vakbonden niet mogen zwijgen over militarisering. Lava Media.
6. Wasinski, C. (n.d.). Europese herbewapening, bedrijfsbelangen en sociale afbraak. Lava Media.
   Sauer, T. (n.d.). Rusland in een Europese veiligheidsarchitectuur. Lava Media. & Pestieau, B., & Vancauwenberge, M. (2025). Waarom de militarisering van de Europese economie onze industrie niet zal redden Lava Media. https://lavamedia.be/waarom-de-militarisering-van-de-europese-economie-onze-industrie-niet-zal-redden/
7. RTL Info. (2025, 30 maart) La situation est catastrophique: face à la pression des grévistes, le ministre des… https://www.rtl.be/actu/belgique/politique/la-situation-est-catastrophique-face-la-pression-des-grevistes-le-ministre-des/2025-03-30/article/744473
8. https://www.vrt.be/vrtnws/fr/2025/07/02/la-belgique-va-acheter-11-avions-de-combat-americains-f-35-suppl/
9. VRT (n.d.). De Ochtend[Radiofragment]. https://www.vrt.be/vrtmax/luister/radio/d/de-ochtend~11-19/de-ochtend~11-30541-0/fragment~eb2261a7-c616-494f-916f-caf4dc9207f8/
10. L’Echo. (n.d.). L’État belge pourrait récolter 4,5 milliards d’euros pour la défense en vendant ses actions BNP Paribas. https://www.lecho.be/economie-politique/belgique/general/l-etat-belge-pourrait-recolter-4-5-milliards-d-euros-pour-la-defense-en-vendant-ses-actions-bnp-paribas/10596217.html & L’Echo. (n.d.). Le gouvernement veut récupérer la quasi-totalité des bénéfices de Belfius pour financer la défense. https://www.lecho.be/entreprises/banques/le-gouvernement-veut-recuperer-la-quasi-totalite-des-benefices-de-belfius-pour-financer-la-defense/10602653.html
11. Terre des Hommes. (n.d.). Bundeswehr an Schulen. https://www.tdh.de/informieren/themen/bundeswehr-an-schulen
12. GEW Bayern. (n.d.). Kinderferienprogramm mit der Bundeswehr in bayerischer Grundschule – keine Kinderfreizeit im Flecktarn. https://www.gew-bayern.de/presse/detailseite/gew-bayern-kinderferienprogramm-mit-der-bundeswehr-in-bayerischer-grundschule-keine-kinderfreizeit-im-flecktarn
13. Eifler, U. (n.d.). Waarom vakbonden niet mogen zwijgen over militarisering. Lava Media.
14. De Tijd. (n.d.). “Minister van Defensie Theo Francken (N-VA): Belgische boots on the ground in Oekraïne, dat is de logica zelve. https://www.tijd.be/politiek-economie/belgie/algemeen/minister-van-defensie-theo-francken-n-va-belgische-boots-on-the-ground-in-oekraine-dat-is-de-logica-zelve/10587667.html
15. Arizona-regering. (2024, oktober) Begrotingstabel.
16. Financial Times. (2025, februari 20). The UK may have to borrow more to pay for the defence spending it so urgently needs… https://www.ft.com/content/e0bd86f9-fd4a-4802-8199-44daaa97d13a: the UK may have to borrow more to pay for the defence spending it so urgently needs. In the next year and beyond, politicians will have to brace themselves to reclaim money through cuts to sickness benefits, pensions and healthcare
17. Présidence de la République française. (5 maart 2025) Adresse aux Français. https://www.elysee.fr/emmanuel-macron/2025/03/05/adresse-aux-francais-6
18. El Independiente.  (9 september 2025) Lecornu, un primer ministro para la guerra. https://www.elindependiente.com/internacional/2025/09/09/lecornu-un-primer-ministro-para-la-guerra/
19. Malay, O., & Van Tichelen, C. (2025). Analyse van de inkomsten die de sociale zekerheid misloopt door de verlaagde bijdragen voor studentenarbeid en flexi-jobs (Minerva Paper 2025/05). Brussel: Denktank Minerva.
20. https://lavamedia.be/als-je-vrede-wil/#Ulrike_Eifler_8211_Waarom_vakbonden_niet_mogen_zwijgen_over_militarisering
21. Görtz, N. (2023), Corona en de terugkeer van de werkende klasse Lava Media. https://lavamedia.be/corona-en-de-terugkeer-van-de-werkende-klasse/
22. Görtz, N. (2021), Ontsnappen aan de fetisj van het sociaal overleg, Lava Media. https://lavamedia.be/ontsnappen-aan-de-fetisj-van-het-sociaal-overleg/
23. De Morgen. (25  november 2024) Theo Francken: “De derde wereldoorlog is al bezig, maar Trump kan hem stoppen”. https://www.demorgen.be/nieuws/theo-francken-de-derde-wereldoorlog-is-al-bezig-maar-trump-kan-hem-stoppen~bf62e14d/
24. Le Soir. (19 maart 2025) “Réarmer, c’est la paix”, dit Francken – “Réarmer, c’est la guerre”, dit Hedebouw. https://www.lesoir.be/662801/article/2025-03-19/rearmer-cest-la-paix-dit-francken-rearmer-cest-la-guerre-dit-hedebouw
25. Hoskyns, J., & Strauss, N. S. (1977, 14 november). Economy: “Stepping Stones” Report (final text) (p. 13). Londres: Centre for Policy Studies. Beschikbaar op https://www.margaretthatcher.org/document/111771
26. Klein, N. (2007). The Shock Doctrine: The Rise of Disaster Capitalism. New York: Metropolitan Books/Henry Holt.
27. Regeerakkoord. (n.d.).
28. RTL Info. (2025, februari 27). Bientôt un service militaire volontaire en Belgique ? Theo Francken révèle le projet. https://www.rtl.be/actu/belgique/societe/bientot-un-service-militaire-volontaire-en-belgique-theo-francken-revele-le/2025-02-27/article/740725
29. https://www.rtl.be/actu/belgique/societe/service-militaire-le-spf-interieur-critique-son-tour-la-lettre-aux-jeunes/2025-09-08/article/762753
30. Desseigne, M. (2005). La Fédération CGT des PTT et la guerre d’Indochine (1946-1954). In E. Bressol, M. Dreyfus, J. Hedde, & M. Pigenet (Éds.), La CGT dans les années 1950 (pp. 343-354). Rennes: Presses universitaires de Rennes.
31. Barzman, J. (2012) Composantes sociales et politiques du mouvement anti-guerre aux États-Unis (1965-1975). Europe Solidaire Sans Frontières.
32. La Repubblica.  (31 augustus 2025) Genova, l’intervento del camallo: “Se toccheranno la Gaza Sumud Flotilla, bloccheremo tutta l’Europa ”  [Video]. https://genova.repubblica.it/cronaca/2025/08/31/video/genova_lintervento_del_camallo_se_toccheranno_la_gaza_sumud_flotilla_bloccheremo_tutta_leuropa-424818112/
33. ACV-CSC. (n.d.). Palestina[PDF-document]. https://www.hetacv.be/docs/default-source/acv-csc-docsitemap/6000-centrales/6650-lbc-nvk-(landelijke-bediendecentrale–nationaal-verbond-voor-kaderpersoneel)/6650-sectoren-overzicht-met-links/31502/palestina–def-pdf.pdf?sfvrsn=992ae13c_7
34. Internationaal Verbond van Vakverenigingen. (2025) Common Security 2025. https://www.ituc-csi.org/common-security-2025