Langdurig zieken zijn geen “inactieven”. Het zijn werknemers die door het systeem verzwakt zijn. We moeten niet de zieken opjagen, maar komaf maken met de ziekmakende arbeidsomstandigheden.
De jacht op de langdurig zieken is in de mode. Minister De Block begon ermee in 2016 en onder impuls van de socialist Frank Vandenbroucke, minister van Sociale Zaken en Gezondheid in de huidige regering, is de jacht nog opgedreven. Wat wil de regering ermee bereiken? En is het een succes?
De voorbije jaren is het aantal langdurig zieken sterk toegenomen. Vooral dat van de mensen die langer dan een jaar arbeidsongeschikt zijn. Rond het begin van deze eeuw waren zij met zo’n 200.000, vandaag zijn ze met bijna 500.000!
Wie zijn die langdurig zieken en hoe komt het dat er zoveel zijn?
Nader onderzoek van die 500.000 werknemers geeft ons drie cruciale inzichten:
1 62 % van de langdurig zieken is ouder dan 50 jaar;
2 Het risico om langdurig ziek te worden ligt bij arbeiders twee keer hoger dan bij bedienden;
3 58 % van de langdurig zieken zijn vrouwen. Bij de langdurig zieke bedienden is dat zelfs 75 %.
Die drie gegevens vind je in figuur 1.
Enerzijds vinden we de meeste zieken die meer dan een jaar arbeidsongeschikt zijn in de leeftijdscategorieën boven de 50 jaar. Anderzijds is het aantal langdurig zieke arbeiders en arbeidsters (blauw en oranje) systematisch hoger dan het aantal langdurig zieke mannelijke en vrouwelijke bedienden (groen en geel). Bij de bedienden vinden we bijna twee keer zoveel vrouwen (geel) als mannen (groen). De aantallen arbeiders en arbeidsters komen daar min of meer mee overeen.
Een arbeider heeft twee keer zoveel kans op een langdurige ziekte als een bediende.
Als de regering het recht op werkloosheid beperkt, het vervroegd pensioen inperkt en de pensioengerechtigde leeftijd optrekt … dan krijg je gewoon meer langdurig zieken. Mensen die vroeger de arbeidsmarkt konden verlaten via het stelsel van vervroegde uittreding (en dus werkloosheid) komen nu vaker in het ziekte- en invaliditeitsstelsel terecht. Terwijl het aantal werklozen tussen 2014 en 2020 met 34,1 % is gedaald, is dat van de langdurig zieken in dezelfde periode met 36 % gestegen (zie figuur 2). Dat zijn gewoon communicerende vaten: de gepensioneerden van gisteren zijn in feite de langdurig zieken van vandaag.1
Dat het risico om langdurig ziek te vallen bij arbeiders dubbel zo hoog ligt als bij bedienden, toont aan dat de arbeidsomstandigheden een grote rol spelen. Dat stelt ook een studie vast van de VUB in samenwerking met Geneeskunde voor het Volk: “Onvoldoende aangepast werk (ook voor oudere werknemers), verhoogde werkdruk en toegenomen fysieke en psychische belasting lijken een belangrijke rol te spelen bij de evolutie naar langdurige ziekte.”2
Een studie van DARES (Direction de l’Animation de la recherche, des Études et des Statistiques) ondersteunt dit. Volgens DARES zijn spier- en skeletaandoeningen (SSA’s) de tweede meest voorkomende oorzaak van langdurige ziekte, na burn-out en geestelijke gezondheidsproblemen. Hun epidemische evolutie valt chronologisch samen met de invoering van nieuwe methoden van arbeidsorganisatie en managementpraktijken. Die methodes zijn sinds de jaren 80 en 90 ontwikkeld om rationelere en flexibelere productie- en werkgelegenheidsprocessen in te voeren in de Europese industrie en dienstensector. De intensiteit van het werk werd zowel in de industrie als de dienstensector opgedreven: de werknemer moet meteen reageren op de vraag van de klant en almaar snellere en meer repetitieve handelingen verrichten.
Die toename van de fysieke en mentale belasting komt goed tot uiting in de cijfers van het RIZIV (Rijksinstituut voor ziekte- en invaliditeitsverzekering) (zie figuur 3). Omdat het RIZIV niet alleen de ziekte-uitkeringen uitbetaalt, maar ook ziekte-uitgaven, heeft dit een zicht op welke ziekten de belangrijkste oorzaak zijn van langdurige arbeidsongeschiktheid. Bovenaan de lijst staan psychische ziekten (ongeveer 35 %) en spier- en skeletaandoeningen (meer dan 30 %). Beide ziektebeelden hebben te maken met de werkomstandigheden.
