Met de Fratelli d’Italia kreeg Italië een rechtstreekse erfgenaam van het fascisme aan de macht. De EU en het patronaat zien hier weinig graten in, maar de werkende bevolking betaalt het gelag.

“Every age has its own fascism”, zei de Italiaanse Holocaust-overlever Primo Levi. In 1922 hield de uitvinder van het fascisme Benito Mussolini samen met zijn zwarthemden een Mars op Rome, waarna hij dictator zou blijven tot het einde van de Tweede Wereldoorlog. In 2022 vreesden velen in Europa dat het fascisme in Italië was teruggekeerd. Geen staatsgreep van zwarthemden deze keer, maar een verkiezingsoverwinning van de netjes geklede Giorgia Meloni en haar partij Fratelli d’Italia.

In zijn nieuwe boek Mussolini’s Grandchildren traceert historicus David Broder de ideologische en politieke wortels van Fratelli d’Italia. Broder woont en werkt al jaren in Italië en volgt de Italiaanse politiek op de voet. In zijn vorige boeken nam hij de geschiedenis van de Italiaanse Communistische Partij en het hedendaagse succes van rechts populisme in Italië onder de loep. Broder is Europees redacteur voor Jacobin Magazine en doceert Amerikaanse politiek aan de Universiteit van Rome. Lava kon hem exclusief interviewen over zijn nieuwe boek, het beleid van de regering-Meloni en de perspectieven voor Italiaans links.

De aanstelling van Meloni tot premier van Italië op 1 oktober 2022 vormt het voorlopige orgelpunt van een politiek ontbindingsproces dat begin de jaren 1990 begon met de opheffing van de drie traditionele Italiaanse massapartijen: de communisten, de socialisten en de christendemocraten. Sindsdien gaat de Italiaanse politiek gebukt onder drie plagen: een ‘depolitisering’ van de politiek, waarbij veel belangrijke beslissingen worden voorgesteld als de louter technocratische toepassing van richtlijnen van de Europese Unie of het Internationaal Muntfonds; toenemend populisme, waarbij massapartijen zijn ingeruild voor persoonlijkheden die vooral door middel van communicatie populariteit nastreven; en een algemene verrechtsing, waarbij aan de ene kant extreemrechts genormaliseerd werd en aan de andere kant authentiek links steeds meer in een verdomhoekje werd geduwd.

Olivier Goessens. Giorgia Meloni en haar partij Fratelli D’Italia (‘Broeders van Italië’, FdI) waren relatief onbekend in de internationale media voor de Italiaanse verkiezingen van 2022. De berichtgeving evolueerde ook heel snel van angst voor een terugkeer van het fascisme naar een sussende toon dat Meloni toch niet zo radicaal is en dat het allemaal wel zou meevallen. Wat voor partij is Fratelli D’Italia echt?

David Broder. Er zijn veel recente voorbeelden van opkomende extreemrechtse partijen of personen waarvoor de media termen als ‘fascisme’ nogal licht in de mond nemen: Trump, Bolsonaro, zelfs sommige personen van de Brexitcampagne. Maar in het geval van Fratelli d’Italia is dat niet zomaar een luie analogie, een scheldwoord of een manier om hen als extreem te omschrijven. Fratelli d’Italia is als organisatie een directe erfgenaam van het historische fascisme. Het logo en het verleden dat Fratelli d’Italia zelf claimt, verwijzen naar de MSI (Movimento Sociale Italiano, ‘Italiaanse Sociale Beweging’), de partij die in 1947 door fascisten werd opgericht na hun nederlaag in de Tweede Wereldoorlog. De oprichter van de MSI, Giorgio Almirante, was voordien een leider van het fascistische regime en redacteur van het racistische magazine La Difesa de la Razza (‘De Verdediging van het Ras’). Giorgia Meloni verwijst constant naar hem als haar ideologische voorganger.

Het is perfect verzoenbaar om fascistische ideeën te promoten en voor de EU en de NAVO te zijn.

De MSI was nog een openlijk neofascistische partij. Almirante zag het fascisme als een maatschappelijk ideaal. Dat veranderde rond 1990, toen de partij haar naam veranderde in Alleanza Nazionale (‘Nationale Alliantie’) en zichzelf het etiket ‘postfascistisch’ opkleefde. Zo probeerden ze enerzijds de fascistische traditie te claimen om de hardliners aan hun kant te houden, maar anderzijds ook een beetje afstand te nemen van de Mussolini-dictatuur.

Het is in deze periode dat de jonge Giorgia Meloni actief werd in de partij, al noemde zij in een berucht interview met de Franse televisie Mussolini toen nog een ‘goed politicus’. In 2012 richtte ze Fratelli d’Italia op, dat ze echter niet als een fascistische of postfascistische maar als een conservatieve partij omschrijft. In de praktijk combineert Fratelli d’Italia elementen van de fascistische ideologie, meer bepaald over het verleden van Italië, de Italiaanse identiteit en bepaalde racistische complottheorieën, met minder radicale conservatieve en nationalistische ideeën. Zo integreert de oude fascistische stroming zich in de bredere rechterzijde.