De krachtlijnen van onze belastingen na een duik in twee eeuwen Belgische fiscale geschiedenis ? Het afschermen van het kapitaal en stijgende belastingdruk op inkomen uit arbeid. De Arizonahervorming biedt geen kentering.
In het voorbije decennium hebben verschillende gebeurtenissen het debat over de keuzes die de overheid moet maken in haar fiscaliteit, op de voorgrond geplaatst : de financiële crisis van 2007-2008 en de daardoor groeiende overheidsschuld, de COVID-19 pandemie en de daaruit voortvloeiende discussie over wat de prioritaire collectieve behoeften zijn, samen met de klimatologische, democratische en institutionele uitdagingen. Vandaag lijken alle sociale en economische actoren het eens dat de belasting op inkomen uit arbeid moet dalen. Maar over hoe zo’n hervorming moet gebeuren en over de verdere consequenties zijn ze het grondig oneens. Moet zo’n verlaging worden gecompenseerd door een hogere belasting op financiële activa ? Moeten we de belastingen op consumptieproducten verhogen ? Of moet er in de overheidsuitgaven worden gesnoeid ? In 2025 kiest het regeerakkoord van de nieuwe federale Arizona-coalitie vrij duidelijk voor die laatste optie.
Hoe moeten we het begrijpen dat de politieke en publieke druk om de belasting op kapitaal te verhogen – tot vandaag – relatief weinig resultaat heeft opgeleverd ? Om licht te werpen op dit debat is het essentieel om de debatten die gepaard gingen met de invoering en de ontwikkeling van het Belgische belastingsysteem te documenteren en te beschrijven. We moeten daarbij teruggaan tot de beslissingen die al in 1830 werden genomen. Het is ook nodig om de machtsverhoudingen in detail te beschrijven, om de inzet en de belangen te specificeren die door de verschillende spelers worden verdedigd en natuurlijk om de opeenvolgende veranderingen in dit belastingstelsel te presenteren, dat nog steeds in grote mate een bepalende erfenis vormt.
Doorheen de studie van de politieke strijd komen we tot twee belangrijke vaststellingen over de fiscaliteit in België : kapitaalinkomsten worden in ons land heel sterk afgeschermd en er is een haast constante stijging van de belastingdruk op inkomen uit arbeid.
Hoe gaven de talloze confrontaties tussen politieke, administratieve, sociale, economische en financiële actoren vorm aan de Belgische fiscaliteit in de loop van de 19e en 20e eeuw ? De studie van dit politiek strijdtoneel leidt tot twee historische bevindingen. Ten eerste wordt de Belgische fiscaliteit gekenmerkt door sterk beschermde kapitaalinkomsten. Sinds de stichting van het land in 1830 verdedigen de Katholieke Partij en de Liberale Partij allerlei wettelijke mechanismen ( bankgeheim, geen vermogenskadaster, geringe of zelfs onbestaande belasting op de financiële inkomsten ) die de door Belgen of buitenlanders in België belegde roerende goederen beschermen tegen de toepassing van een fiscaal beleid. Ze voeren daarvoor zowel morele als economische argumenten uit de achttiende eeuw aan. Vanuit moreel oogpunt hoort het privébezit van elke burger bescherming te krijgen door het te behoeden voor elke fiscale inmenging door de staat zonder toestemming van het individu. Op economisch vlak is de achterliggende gedachte dat de bescherming van kapitaal aanzet tot investeren in de nationale economie, terwijl een beleid dat dit kapitaal belast, alleen maar aanzet tot kapitaalvlucht naar belastingparadijzen.
De tweede vaststelling is dat, in tegenstelling tot de belastingdruk op financiële activa, die in België relatief laag bleef in vergelijking met de buurlanden, de fiscale druk op inkomsten uit arbeid in de hele 20e eeuw haast voortdurend is gestegen. Zodanig zelfs dat België nu het OESO-land is met de hoogste gemiddelde belastingkloof ( fiscale en parafiscale ‘ druk ’ op inkomsten uit arbeid ) ter wereld wat betreft lage en middelhoge lonen.
De geschiedenis van het Belgische belastingstelsel kan worden onderverdeeld in vier hoofdperiodes.
