Al tientallen jaren is Congo het toneel van een heus bloedbad terwijl onze mainstream media er nauwelijks inkt aan verspillen. Vanwaar die stilte en wat is de inzet van die moordpartijen?

Het Oosten van de Democratische Republiek Congo wordt al bijna 30 jaar geteisterd door geweld. De afgelopen jaren zijn de spanningen in de regio nog toegenomen. Ten eerste hervatte de 23 maart-beweging (M23) in november 2021 haar aanvallen in de Kivuregio in Oost-Congo. Dit was geleden van 2013, toen vredesakkoorden waren ondertekend. Onlangs zijn de aanvallen in de buurt van de stad Goma weer opgelaaid. De tol is hoog: 6 miljoen doden, 4 miljoen ontheemden, een kritieke humanitaire situatie, vernietiging van infrastructuur, hongersnood onder de bevolking, massaverkrachtingen als oorlogswapen …¹ Al die gruweldaden doen zich voor in Oost-Congo, terwijl de westerse landen of de internationale gemeenschap doen alsof hun neus bloedt.

Wie deze gewapende groep M23 is en waarom deze oorlog voortduurt, zijn vragen die terecht gesteld mogen worden. Wie is betrokken bij deze oorlog en wat staat er op het spel? Waarom reageren de westerse regeringen niet? In dit artikel gaan we op zoek naar antwoorden.

Van conflict naar oorlog

Voor een correcte interpretatie van de aanleiding voor de reeks aanvallen die Congo sinds 1996 op zijn grondvesten doet beven, moeten we begrijpen wat er in 1994 in Rwanda is gebeurd. Dat jaar markeert het begin van de Eerste Congo-oorlog als reactie op de genocide in Rwanda waarbij de Tutsi’s massaal werden afgeslacht door de Hutu’s. Twee miljoen Hutuvluchtelingen, waaronder een aantal voormalige deelnemers aan de genocide, worden verdreven naar Zaïre, zoals de Democratische Republiek Congo toen heette. Maar de Tutsirebellen willen niet dat die voormalige massamoordenaars aan de andere kant van de grens in vrede kunnen leven, en richten een militie op die de Hutu’s in Zaïre zal vervolgen.

Zo wordt het conflict in Rwanda verplaatst naar het Congolese grondgebied. Uit zelfverdediging zullen de Tutsi’s in Congo op hun beurt naar de wapens grijpen, maar de Congolese president Mobutu zal zich verzetten tegen de Rwandese inmenging op zijn grondgebied. Geleidelijk zullen ook de Congolezen in opstand komen: voor hen is dit een invasie van hun land. Er zullen zelfverdedigingsmilities ontstaan — momenteel zijn er een zeventigtal — waarvan sommige hulp krijgen van andere landen zoals Angola, Namibië, enzovoort. M23 bestaat uit Rwandese soldaten, gesteund door Oeganda.

Het zijn dus vooral de M23-milities die zich laten gelden. De beweging werd in 2012 opgericht nadat een op 23 maart 2009 ondertekend vredesakkoord tussen Rwanda en Congo niet werd nageleefd. Dit leidde tot een nieuwe opstand, georganiseerd door M23, die tot 2013 vocht in Noord-Kivu. Congo en de VN zullen er uiteindelijk in slagen om de opstand in te dammen, waarna M23 de wapens neerlegt. Toch breken er in 2022 opnieuw vechtpartijen uit, die zullen leiden tot de huidige situatie.².

De invloed van de westerse landen

Op het eerste gezicht zou je misschien denken dat dit niet meer is dan een intern conflict of een etnische oorlog. De aanwezigheid van bepaalde grondstoffen in de Congolese bodem wijzen op een andere oorzaak. Het land beschikt over rubber, 13% van de hydro-elektrische reserves in de wereld, 28% van de kobaltreserves in de wereld (één van de hoofdbestanddelen van onze telefoons en batterijen), 18% van de diamantenreserves voor industrieel gebruik in de wereld, goud, coltan, tin, 6% van de koperreserves in de wereld, wolfraam, enzovoort… Het is ook het land met het op één na grootste woud ter wereld. Dat maakt van Congo een belangrijke speler in de wereldindustrie. De aanwezige mineralen worden gebruikt in de auto-, luchtvaart-, hightech- en juwelenindustrie.

België, Frankrijk, Duitsland en de Verenigde Staten hebben zich daar al jaren geleden rekenschap van gegeven. Op een bepaald moment vochten die koloniale landen allemaal om de hand te kunnen leggen op Congo en het land te exploiteren.

België heeft meer dan een miljard VS-dollar gegenereerd nadat Congo in 1885 aan Koning Leopold II werd geschonken als zijn persoonlijk eigendom. En dat mooie liedje duurde voort totdat de Congolese Nationale Beweging, onder leiding van Lumumba en Mobutu de onafhankelijkheidsstrijd inzette. In 1960, het jaar van de onafhankelijkheid, lieten op hun beurt de twee toenmalige grootmachten de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie – hun oog vallen op Congo. Het was ook in die tijd dat de corrupte Mobutu een ontmoeting had met CIA-officier Larry Devlin, het toekomstige hoofd van het CIA-kantoor in Congo.  In de stellige overtuiging dat Congo een pro-westers beleid moest voeren en onder invloed van de Belgische ambassadeur, liet Mobutu met de steun van de Verenigde Staten Lumumba arresteren. Hij plaatste hem onder huisarrest en beschuldigde hem voor het oog van de media van pro-communistische sympathieën, om zo de steun van de Verenigde Staten te verkrijgen.

België heeft meer dan een miljard VS-dollar gegenereerd nadat Congo in 1885 aan Koning Leopold II werd geschonken als zijn persoonlijk eigendom.

Lumumba werd in januari 1961 vermoord door de CIA met de medeplichtigheid van de Belgische staat terwijl hij de vrijheid van het Congolese volk verdedigde. In 1962 knoopte de VS ook diplomatieke betrekkingen aan met Rwanda, dat na vele jaren onder Belgische voogdij onafhankelijk was geworden.De Verenigde Staten hebben dus alle registers opengetrokken en op een of andere manier de controle verkregen over de politieke zaken van zowel Rwanda als Congo.

De binnenlandse oorlog in Congo faciliteert de toegang tot de grondstoffen en dient zodoende de economische belangen van westerse landen.

Zo is het veelzeggend dat Bill Richardson, de speciale gezant van Bill Clinton voor Centraal-Afrika, in 1997 tegenover de Commissie Buitenlandse Zaken van het Amerikaanse Congres verklaarde: “De Democratische Republiek Congo is van groot belang voor de Verenigde Staten in Afrika (…)”³.

Door de geschiedenis heen zijn we dus getuige geweest van de wederzijdse invloed van de VS, terwijl zijn regeringen de werkelijkheid in de media manipuleerden om de echte (economische) belangen, de reële inzet, te verhullen.

De hypocrisie van de internationale gemeenschap

Dit conflict gaat over geopolitiek en het zijn niet zozeer de mineralen die de oorlog aanwakkeren, maar het grondgebied waar ze gevonden worden. Door de bevolking te verjagen kan het land geprivatiseerd worden zodat ondernemingen er zich kunnen vestigen.

De Europese Unie heeft onlangs met Rwanda een Memorandum van Overeenstemming ondertekend over het beheer en de ontwikkeling van duurzame en veerkrachtige waardeketens voor kritieke grondstoffen. Dit partnerschap verzekert de EU van een langdurige aanvoer van grondstoffen. Nochtans weten we dat de door Rwanda geëxporteerde materialen afkomstig zijn van Congolese bodem, want zelfs als we de oorsprong ervan niet kunnen achterhalen, weten we dat Rwanda de heler is. De cijfers spreken overigens voor zich: de invoer van de VS uit Rwanda liep in 2021 al op tot 31,4 miljoen dollar. En huidig Congolees president Félix Tshisekedi liet opmerken: “Het is alsof de Europese Unie bij volmacht oorlog tegen ons voert”, en hij heeft gelijk: omwille van de winsthonger is de EU bereid deze oorlog te laten voortduren.

Oorlog is dodelijk, maar de uitbuiting van de bevolking is dat ook, want om toegang te krijgen tot de mineralen moet je natuurlijk delven. De arbeiders (vaak eenvoudige, zeer arme dorpelingen) graven galerijen in harde werkomstandigheden en met maar weinig werktuigen, wat tot veel ongelukken leidt. In september 2020 veroorzaakten stortregens een aardverschuiving in een mijn waarbij 50 mensen omkwamen, volwassenen en kinderen.⁴Dit soort incidenten zijn niet ongewoon. Daarnaast lopen de werknemers ook aandoeningen aan de luchtwegen op door de inademing van stof en de vochtige omgeving in de mijnen. In ruil krijgen ze slechts een hongerloon waarmee ze nauwelijks kunnen overleven. Gemiddeld verdient een delver tussen de 2 en 10 dollar per dag. Dat zijn kruimels in vergelijking met de opbrengst van hun arbeid. Hier is geen twijfel mogelijk: die mensen worden serieus uitgebuit.⁵

Waarom de westerse landen zo weinig aandacht besteden aan de situatie in Congo is dan ook niet moeilijk te begrijpen. Die binnenlandse oorlog faciliteert immers de toegang tot de grondstoffen en dient zodoende hun economische belangen.

Bovendien is de situatie in Congo altijd een kwestie van twee maten en twee gewichten.  De sancties tegen Rusland vanwege de oorlog in Oekraïne lieten niet op zich wachten en waren vooral bedoeld om de economische macht van Rusland te verzwakken. Maar als het erop aankomt strafmaatregelen te nemen tegen de Afrikaanse staten die door de Verenigde Staten zijn gemanipuleerd om Congo te plunderen, is het een ander verhaal.

Het is hoog tijd om de stilte te doorbreken, de situatie aan te klagen en over te gaan tot actie.

Als we ons uitspreken voor mensenrechten, de rechten van vrouwen en kinderen (waarvan de helft jonger dan 5 jaar), als we strijden voor het klimaat, tegen de VS-hegemonie en vooral voor de emancipatie van de Afrikaanse volkeren, dan hebben we de plicht om de hypocrisie van de westerse landen en de Verenigde Staten aan de kaak te stellen. We moeten deze oorlog hoog op de agenda plaatsen.

Er wordt al gemobiliseerd en we moeten die acties steunen. In Brussel werden verschillende betogingen georganiseerd om de bevolking van Noord-Kivu te steunen. De Luchabeweging (strijd voor verandering) heeft ook betoogd om de misdaden waarvan de Congolezen het slachtoffer zijn, aan te klagen. De vrouwen in Kinshasa organiseren protestmanifestaties met slogans als “Stop de oorlog in het oosten”. Ze klagen ook het gebruik van vrouwenlichamen in deze oorlog aan.⁶

Er worden dus acties ondernomen bij ons, maar ook andere Afrikaanse landen proberen Congo te helpen.

De Congolezen moeten dit probleem zelf oplossen, maar met de steun van de internationale gemeenschap.

Net als in Palestina moeten we blijven onze stem verheffen en de gebeurtenissen in Congo aanklagen.

Dit artikel verschijnt in de jongerenrubriek Magma van Lava Media. Hier vind je al de artikels verschenen in die rubriek: https://lavamedia.be/category/articles-nl/magma/

1. 6 miljoen doden in Congo (Radiofrance.fr) , donderdag 20 november
2. https://www.youtube.com/watch si=p-62HCJJOHjGIpLu&fbclid=IwAR1A8MC9MOR9L4su2_1dliPfzrWdwEbSIHhvqEfp-vQV_Bx4rQ_thEqrsEM&v=PFPMFUmreJ8&feature=youtu.be, 13 november 2017
3. Un éboulement dans une mine d’or fait craindre 50 morts en RD Congo – BBC News Afrique, 12 september 2020
4. Un éboulement dans une mine d’or fait craindre 50 morts en RD Congo – BBC News Afrique, 12 september 2020
5. Sur les traces de l’exploitation artisanale de l’or à Nyamurhale en RD Congo – Commission Justice & Paix – Belgique francophone (justicepaix.be), 17 december 2019
6. RD Congo : des femmes se mobilisent contre la guerre dans l’Est – Journal de l’Afrique (france24.com)