Het zionisme, een seculiere beweging waarvan de militanten oorspronkelijk vooral atheïsten waren, heeft niet geaarzeld om zich meester te maken van de fundamentele concepten van het jodendom. Vervolgens heeft ze die een nieuwe vorm gegeven om een nationale identiteit op te bouwen. Gezien de historische betekenis van het religieuze referentiekader is het niet verwonderlijk dat het messiaanse discours vandaag wordt gebruikt om de verwoestende oorlog van het Israëlische leger in Gaza te rechtvaardigen.

“Samen zullen we winnen!” Aan de centrale slogan van de oorlog in Gaza voegen de rechtse Israëlische machthebbers systematisch de woorden “met Gods hulp” aan toe. Zo geven ze een religieuze dimensie aan het conflict met de islamitische verzetsbeweging Hamas. Tijdens een persconferentie in Tel Aviv op 28 oktober 2023, en opnieuw op 3 november in een brief aan de soldaten, bejubelde Benyamin Netanyahu de “strijd tegen de Hamas-moordenaars”.

Ook al houdt de Israëlische premier zich verre van alle religieuze praktijken, hij citeerde daarbij uit het boek Deuteronomium van de Hebreeuwse Bijbel (25:17): “Gedenk wat Amalek u gedaan heeft op uw tocht toen gij uit Egypte vertrokken waart.” Is dat een manier om zich voor het Internationaal Gerechtshof (ICJ) te verdedigen tegen de Zuid-Afrikaanse beschuldiging van aanzetten tot genocide? ¹.

Als het gebruik van een dergelijk taalregister bedoeld is om de oorlog een goddelijk vernislaagje te geven, gaat het niet alleen om een reactie op de wreedheden die op 7 oktober door Hamas zijn begaan. In feite gebruiken de Israëlische autoriteiten deze retoriek al enkele jaren, zij het discreter. Getuigenis nr. 482683 van een officier van de Golani Infanteriebrigade getuigt hiervan. Ze werd gepubliceerd door Breaking the Silence, een niet-gouvernementele organisatie (NGO). Breaking the Silence verenigt voormalige soldaten die zich uitspreken tegen de bezetting van de Palestijnse gebieden.

Tijdens operatie Cast Lead (2008-2009) droeg de opperrabbijn van het leger, Avichai Rontzki, de soldaten van het “leger van God” op om meedogenloos te zijn tegenover de vijand. Hij verwees daarbij naar de veroveringsoorlogen van Kanaän, het Beloofde Land. In 2014, tijdens Operatie Protective Edge (2014), ook in Gaza, verkondigde generaal Ofer Winter, commandant van de Givati-Infanteriebrigade: “De geschiedenis heeft ons uitgekozen om het voortouw te nemen in de strijd tegen de Gazaanse terroristische vijand die de God van Israëls oorlogen beledigt en vervloekt.” ². Destijds veroorzaakten dat soort opmerkingen van een topmilitair een schandaal; ze verkortten zelfs zijn carrière als officier.

“Dit land is van ons, inclusief Gaza, inclusief Libanon, het is het Beloofde Land,” zegt de kapitein, waarop een staande ovatie van de soldaten volgt.

Vandaag zijn ze minder schokkend. Het nationalistisch-religieuze discours is zelfs gemeengoed geworden. Extreem rechtse ministers gebruiken het: Itamar Ben-Gvir, een joodse supremacist aan het hoofd van de nationale veiligheid, of Bezalel Smotrich, hoofd financiën. Maar ook andere regeringsleden en volksvertegenwoordigers van Likud (de partij van Netanyahu) bezondigen zich eraan. Het is ook te horen in het leger, vooral op lagere echelons, evenals in de eigenlijke gevechtseenheden, waar het aantal officieren afkomstig uit pre-militaire religieuze academies toeneemt.

Twee video’s zijn viraal gegaan op sociale netwerken. In de eerste video ³, die dateert van begin november, beweert Amichai Friedman, rabbijn van het opleidingscentrum van de Nahalbrigade, dat de oorlog moet toelaten dat de nederzettingen van Gush Katif (ontmanteld tijdens de Israëlische terugtrekking in 2005) opnieuw worden opgericht in de Gazastrook en ver daarbuiten. “Dit land is van ons, inclusief Gaza, inclusief Libanon, het is het Beloofde Land,” beweert de kapitein, waarop een staande ovatie van de soldaten volgt. Aanvankelijk werd hij verstoten door de legerleiding en dertig dagen geschorst, maar later kreeg hij een andere functie als militaire rabbijn in hetzelfde regiment.

In de andere video ⁴, die de volgende maand werd opgenomen tijdens een ceremonie na de verwoesting van de Palestijnse stad Beit Hanoun, roept majoor Yair Ben David, reserveofficier van bataljon 2908, niet alleen op tot de uitroeiing van Hamas – het officiële doel van de Israëlische campagne – maar ook tot de vernietiging van Gaza. Zich baserend op het Oude Testament trok hij een parallel tussen de vernietiging van Beit Hanoun in het noordoosten van de enclave en de verschrikkelijke wraakactie van de zonen van aartsvader Jacob – Levi en Simeon – op de inwoners van Sichem (de Hebreeuwse naam voor het huidige Nablus op de Westelijke Jordaanoever). Levi en Simeon richtten hun slachting aan nadat hun zus Dinah was verkracht door de zoon van de koning van de stad.

De ultranationalisten maken geen onderscheid tussen Hamas en de rest van de Palestijnse bevolking die ervan wordt beschuldigd Hamas te steunen.

In de Bijbel staat dat de twee broers alle mannen van de stad hebben gedood ondanks een belofte ze te laten leven (Genesis 34, 25). De officier vervolgt: “Simeon en Levi begrepen dat eer boven alles gaat in het Nabije Oosten. Zij deden in Sichem wat wij in Beit Hanoun deden. Maar de taak is nog niet ten einde,” waarschuwt de commandant. “Heel Gaza moet hetzelfde lot ondergaan als Beit Hanoun (…). Met Gods hulp zal Sichem of elke andere stad die het waagt om tegen Israël in opstand te komen op Beit Hanoun lijken”. Hij verzuimt echter de rest van het verhaal te vermelden. Jakob keurde deze slachting en meineed af. Op zijn sterfbed, zo staat in de Bijbel, zei hij tegen hen: “Gij hebt mij in het ongeluk gestort door mij in een kwade reuk te brengen bij de inwoners van dit land (…) als zij tegen mij samenspannen, zullen ze mij verslaan, en ik zal verdelgd worden, ik en mijn huis.” (Genesis 34, 30).

Terwijl de video circuleert, vrezen sommigen dat hij op zijn beurt beschuldigingen van “aanzetten tot genocide” zal aanwakkeren en het imago van Israël op het internationale toneel verder zal schaden. Maar de verontwaardiging slaat niet alleen op de vorm. Het gaat ook om de inhoud. Getuige daarvan een venijnig commentaar, gepubliceerd in het dagblad Yediot Aharonot op 22 december 2023: “Moorden, plunderen, vernietigen: zo wordt soldaten de Bijbel en de Joodse traditie geleerd. Ze worden net zo voorgelogen over de instructies aan het leger als over de bijbelse verslagen.”

Wraakdiscours

De ultranationalisten maken geen onderscheid tussen Hamas en de rest van de Palestijnse bevolking die ervan beschuldigd wordt Hamas te steunen. Dat leidt tot een dodelijk amalgaam in naam van een zogenaamd ethische visie. “Oorlog is geen proces. Je doodt een vijand niet omdat hij schuldig is en je spaart hem niet omdat hij onschuldig is. Het is een confrontatie van het ene collectief tegen het andere, het ene volk tegen het andere,” betoogt de charismatische rabbijn Oury Cherki. Hij is een van de populairste figuren in deze beweging. Hij is oorspronkelijk afkomstig uit Algerije en schreef talrijke werken over de universele reikwijdte van het Jodendom.

Door de kant van het kwaad te kiezen, door te werken aan de vernietiging van het volk van Israël zoals de nazi’s, hebben de Gazaanse Palestijnen – volgens Cherki – het recht verloren om deel uit te maken van de “gemeenschap der naties”. In zijn visie was/is de actie van het Israëlische leger in Gaza daarom “volkomen ethisch”; de eis om burgers koste wat het kost te sparen was/is dat niet⁵.

Op 28 januari lanceerde extreem-rechts, eenmaal bevrijd van de taalbeperkingen die de nationale eenheid bij het begin van de oorlog oplegde, in Jeruzalem ten overstaan van duizenden enthousiaste aanhangers een campagne voor de hervatting van de kolonisatie in de Gazastrook en voor een “volksverhuizing” naar Egypte of naar welk ander land dan ook. De term volksverhuizing is allicht een eufemisme voor massale verdrijving, voor etnische zuivering. De autoriteiten in Caïro wezen dat voorstel overigens resoluut af.

Extreemrechts profiteert niet van de frustraties van de Joodse bevolking sinds de ramp van 7 oktober.

De ultraorthodoxe formaties (die 12% van de Joods-IsraëlischJoodse bevolking uitmaken), de Shas-partij (traditioneel Sefardisch) en het Judaïsme van de Tora (Asjkenazische partij), vormen de hoekstenen van de regeringscoalitie maar ze tonen geen interesse in het hervestigen van nederzettingen in Gaza. Ze hadden in 2005 stilzwijgend de ontmanteling van de nederzettingen in Gaza aanvaard en hun rabbijnen zijn op hun hoede voor de messiaanse excessen van de ultranationalisten… Toch veroordelen ze ze niet openlijk gezien de groeiende populariteit van extreemrechts onder hun volgelingen.

Volgens verschillende gelijkluidende peilingen zou de huidige coalitie echter geen meerderheid meer halen in het geval van vervroegde algemene verkiezingen. Dat vooruitzicht wil Netanyahu – wiens populariteit is gekelderd – koste wat het kost vermijden. Extreemrechts zou dus niet de vruchten plukken van de frustraties van de Joodse bevolking na de ramp van 7 oktober. Met een plafond van ongeveer vijftien van de honderdtwintig zetels in de Knesset zouden zij uitgesloten worden van een toekomstige regering. Die regering zou allicht rechts blijven, maar minder radicaal dan de huidige.

Toch vinden de ideeën van de extreemrechtse aanhangers weerklank in de Israëlische samenleving. Die samenleving wordt, volgens socioloog Yagil Levy, al decennia lang geteisterd door de “ontmenselijking” van de Palestijnen die onder de bezetting leven⁶. Voor deze onderzoeker dient de religieuze dimensie die aan de oorlog in Gaza wordt gegeven vooral om de zucht naar vergelding te rechtvaardigen en tegelijkertijd een “hogere betekenis te geven aan de missie” van de strijders. Het “wraakdiscours is sinds het uitbreken van de oorlog overheersend geworden in het leger, terwijl het voorheen als uitzonderlijk werd beschouwd”, legt hij uit. Dat heeft desastreuze gevolgen voor het rationele verloop van de operaties. Levy merkt op dat aan het begin van het Israëlische offensief de legerleiding de troepen alleen maar meedeelde dat ze niet mochten plunderen.

“Sinds het uitbreken van de oorlog overheerst in het leger een wraakdiscours, terwijl dat voordien als uitzonderlijk werd beschouwd”

Pas toen drie Israëlische gijzelaars per vergissing werden gedood in Gaza, drong stafchef Herzi Halevi op 16 december 2023 op verschillende televisiekanalen aan op een “verbod om het vuur te openen op degenen die met een witte vlag zwaaien en om overgave vragen.” En het was slechts een maand nadat Israël van het ICJ de opdracht kreeg om genocidale daden te voorkomen, dat de generaal zijn soldaten opriep “geen geweld te gebruiken als het niet nodig is en om onderscheid te maken tussen terroristen en burgers.” Ondertussen hield hij wel vol dat het Israëlische leger, in tegenstelling tot Hamas, doordrenkt is van menselijke waarden en dat het zich niet bezighield met “moorden, wraakacties, genocide”.⁷

“Wraak, als instinctieve reactie, dient geen enkel doel. Integendeel, met wraakgevoelens lopen we het risico ons van binnenuit te laten vernietigen, zelfs als we op het slagveld zegevieren,” vertrouwde Daniel Epstein, rabbijn van het Matan Instituut in Jeruzalem, ons in januari toe. In overeenstemming met de Talmoedische traditie waarschuwt deze filosoof tegen de luchtspiegelingen van de messiaanse koorts, het zou “een gemakkelijkeheidsoplossing [zijn] die ons zou helpen ontsnappen aan de harde realiteit en aan de vragen die 7 oktober oproept. Die tragedie blijft ons verbijsteren …”.

In samenwerking met Le Monde Diplomatique, april 2024. Vertaald door Jan Reyniers.

1. Zie: Anne-Cécile Robert, “La Cour internationale de justice évoque un ‘risque plausible de génocide’ à Gaza”, Le Monde diplomatique, februari 2024.
2. Aangehaald door René Backmann, “L’armée israélienne en danger de ‘théocratisation’?”, Confluences Méditerranée, n° 122, Paris, 2022.
3. “Rabbi at Israeli military training base says ‘whole country’ is ‘ours’, including Gaza and Lebanon”, 7 november 2023.
4. Kanaal 13 van de Israëlische televisie, 20 december 2023.
5. Onderhoud met Oury Cherki, “Sur l’éthique de la guerre à propos de ce qui se fait à Gaza”, 16 oktober 2023.
6. Yagil Levy, “De opkomst van het wraakdiscours” (in het Hebreeuws), 20 december 2023.
7. Dagorder n° 4 van 20 februari 2024.