Socialisten mogen popcultuur niet zonder meer verwerpen, noch onderscheiden van de zogenaamde ‘hoge cultuur’. Ze moeten popcultuur zien als strijdperk waarin moet uitgevochten worden: welke klasse en welk doel dient die cultuur?

Binnen de veelkoppige traditie van het marxisme zijn er twee tegenovergestelde opvattingen over popcultuur: de elitaire en de voorhoede-opvatting.¹ De elitaire opvatting is wijdverspreid in de samenleving en staat haaks op de volkse sympathiën van Karl Marx’ eigenlijke revolutionaire denken. Zo’n oriëntatie sluit meer in het algemeen aan bij een dominante intellectualistische tendens, waarbij de volkscultuur van de massa wordt beschouwd als breinloos vertier en categorisch onderscheiden van de zogenaamde hoge cultuur.²

Binnen het marxisme gaat dit elitarisme ervan uit dat de heersende klasse een absoluut monopolie heeft op de productie van popcultuur. De duidelijkste vertegenwoordiger van dit standpunt is misschien wel Theodor Adorno, die popcultuur categorisch afwijst als verraderlijk en ontaard. In zijn analyse van popmuziek maakt hij zelfs onderscheid tussen pop- en ‘ernstige’ muziek.³ Dergelijke standpunten gaan voorbij aan de invloed die het volk zelf op popcultuur heeft, en aan de noodzaak om de kapitalistische ideologie niet op individueel maar op maatschappelijk niveau te bestrijden.

Bekeken vanuit het perspectief van de voorhoede daarentegen wordt popcultuur een belangrijk instrument voor volksopvoeding en de verspreiding van een bepaald wereldbeeld, samen met een overeenkomstige sociaaleconomische orde. Voorstanders van de voorhoede-aanpak wijzen beschouwen popcultuur niet als onherroepelijk ‘slecht’ of ‘laag’, maar vragen zich af: welke klasse en welk doel dient die populaire cultuur? De voorhoedepraktijk behandelt popcultuur als strijdperk.⁴

Een ander onderscheidend kenmerk van de voorhoede is het geloof in de intellectuele bekwaamheid van het volk. De voorhoedepraktijk is niet simpelweg een kwestie van de meest geavanceerde te zijn. De voorhoede moet ook de massa kunnen leiden of richting geven. Op het intellectuele vlak van de cultuur houdt dit een bewustzijnsverhoging in. Als antwoord op de kritiek dat de ideeën in socialistische publicaties te ingewikkeld zouden zijn voor de arbeidersklasse, merkte Antonio Gramsci op:

“De socialistische weekbladen passen zich aan aan het gemiddelde niveau van de bevolkingslagen waarop zij zich richten. Toch moet de toon van de artikels altijd net boven dat niveau liggen, zodat intellectuele vooruitgang wordt gestimuleerd, zodat tenminste een aantal arbeiders boven het geroep van slogans kan uitstijgen en een hogere, kritische kijk verovert op de geschiedenis en de wereld waarin zij leven en strijden.”⁵