De invasie van Oekraïne heeft voor het eerst in een generatie het schrikbeeld van een nucleaire oorlog opgewekt, en aangetoond waarom we een massale campagne voor nucleaire ontwapening nodig hebben.
De oorlog is nog maar een paar weken bezig en kernwapens staan op de agenda. De krantenkoppen schreeuwen over Poetins atoombommen en de Derde Wereldoorlog, en in dit geval overdrijven ze de mogelijkheid niet. Nu Poetin de Russische nucleaire strijdkrachten in hoge staat van paraatheid heeft gebracht en nauwelijks verhulde dreigementen heeft geuit over het gebruik van nucleaire wapens, gaan wereldwijd de alarmbellen rinkelen.
Zelfs vóór de illegale Russische inval in Oekraïne stonden de wijzers van de Doomsday Clock op 100 seconden voor middernacht – het dichtst bij ooit, zelfs op het hoogtepunt van de Koude Oorlog. Nu moeten zij veel dichter bij het middernachtelijk uur staan, dat de existentiële catastrofe symboliseert. De gebeurtenissen van deze verschrikkelijke dagen tonen zeker aan dat kernwapens gewoon te gevaarlijk zijn om nog langer de wapenarsenalen te vullen van een zeer klein aantal landen die moedwillig de toekomst van de mensheid in gevaar brengen.
Terughoudendheid tot onderhandelen
Commentatoren hebben parallellen getrokken tussen de huidige risico’s en die tijdens de Cubaanse rakettencrisis in 1962, toen het leek alsof de wereld op de rand van een nucleaire ramp stond. Het grote verschil tussen toen en nu is dat er geen oorlog woedde en dat de twee leiders, Kennedy en Chroesjtsjov, de wijsheid hadden te onderhandelen om tot een oplossing te komen die tegemoetkwam aan de veiligheidsbelangen van beide partijen. De Sovjet-Unie trok de kernraketten die zij op Cuba had geplaatst terug in ruil voor een belofte van de VS om Cuba niet binnen te vallen, en een geheime afspraak dat de kernwapens van de VS vervolgens uit Turkije zouden worden teruggetrokken; deze wapens werden in 1963 stilletjes verwijderd. Het was zonder twijfel kantje boord, maar wijsheid en dialoog zegevierden en een atoomoorlog werd afgewend. Die terughoudendheid en bereidheid tot onderhandelen is thans opvallend afwezig, en ook andere factoren maken een kernoorlog zo veel waarschijnlijker.
In 1962 hadden Kennedy en Chroesjtsjov de wijsheid hadden te onderhandelen om tot een oplossing te komen die tegemoetkwam aan de veiligheidsbelangen van beide partijen.
Ten eerste is er een verschrikkelijke en steeds brutalere oorlog gaande in Oekraïne: mensen sterven, huizen en infrastructuur worden verwoest. Een oorlog als deze is de context waarin kernwapens een toekomstige fase van militaire escalatie zouden kunnen worden. En er zijn veel onbezonnen oproepen tot actie die tot een kernoorlog kunnen leiden. Tijdens de Cubaanse rakettencrisis pleitte generaal Curtis LeMay voor luchtaanvallen op Cuba om de raketsites uit te schakelen. Gelukkig weigerde Kennedy, waardoor een nucleaire uitwisseling werd voorkomen, en het is te hopen dat de NAVO-leiders weerstand blijven bieden aan oproepen tot een no-flyzone. Dit zou precies dezelfde impuls geven tot gebruik van kernwapens; een Russisch vliegtuig in een door de NAVO afgedwongen no-flyzone neerschieten zou neerkomen op een oorlogsverklaring. Zoals een van onze vrienden van de vredesbeweging in Oekraïne zei, toen hij dit weekend vanuit Kiev schreef: “Wij zijn van mening dat deze brute invasie moet worden gestopt, maar wij zijn sterk gekant tegen roekeloze eisen om het luchtruim te sluiten.” In dat scenario zouden de 12.000 kernwapens die de NAVO-strijdkrachten en Rusland in totaal bezitten, snel in actie kunnen komen.
Ten tweede is men, zoals onlangs is opgemerkt in het tijdschrift Foreign Policy, in de voorbije decennia voor een groot deel afgestapt van het tijdens de Koude Oorlog ontwikkelde verdragskader: Bush trok zich in 2002 terug uit het Verdrag tegen ballistische raketten, Rusland zegde in 2007 het Verdrag inzake conventionele strijdkrachten in Europa op, en ook Trump verwees een aantal overeenkomsten naar de prullenmand, met inbegrip van het Intermediate-range Nuclear Forces-verdrag in 2019. Wat ook de gebreken en tekortkomingen van deze verdragen mogen zijn geweest, ze boden in ieder geval meerdere beperkingen en mogelijkheden tot betrokkenheid. Dat die verdragen er niet meer zijn betekent dat er minder hinderpalen zijn voor het ontstaan van een conflict en dat die optie dus dichterbij komt en het risico van escalatie tot een kernoorlog des te groter wordt.
“Wij zijn van mening dat deze brute invasie moet worden gestopt, maar wij zijn sterk gekant tegen roekeloze eisen om het luchtruim te sluiten.”
Natuurlijk maakt het recente beleid van kernwapenstaten het niet gemakkelijk om de nucleaire risico’s af te bouwen. Gedurende enkele decennia was er sprake van een aanzienlijke vermindering van het aantal kernwapens, maar nu zien we aan alle kanten moderniseringsprogramma’s, zoals de vervanging van Trident door Groot-Brittannië. In sommige gevallen zien we zelfs een toename, zoals de toename van het nucleaire arsenaal van Boris Johnson vorig jaar.
Een wereld zonder kernwapens
Maar het ergste van alles is dat het idee van kernwapens gebruiken vanonder het stof wordt gehaald. Trump draagt hier een grote verantwoordelijkheid: hij sprak niet alleen over zogenaamde “bruikbare” kernwapens, maar produceerde ze ook en ontplooide ze tijdens zijn laatste ambtsjaar. Het idee dat ze nooit zullen worden gebruikt – de Koude Oorlog-theorie van de gegarandeerde wederzijdse vernietiging – is nu verdwenen. We horen over tactische kernwapens, alsof je een kleintje zou kunnen gebruiken op een slagveld en dat elders alles in orde zou zijn. Dit is complete onzin en crimineel gevaarlijke onzin.
Bush trok zich in 2002 terug uit het Verdrag tegen ballistische raketten
Minstens 75.000 mensen stierven in de eerste uren na de atoombom op Hiroshima in 1945, en ongeveer 140.000 waren tegen december van dat jaar dood. Het dodental als gevolg van stralingsvergiftiging liep tegen eind 1950 op tot ongeveer 200.000, terwijl kanker en afwijkingen bij foetussen nog lang daarna doorgingen. Nu de bom van Hiroshima in hedendaagse termen als een zeer kleine bom wordt beschouwd en er een veel groter begrip is van de gevolgen van het gebruik van kernwapens voor de gezondheid en het milieu, is het geen wonder dat een groot deel van de wereldgemeenschap kernwapens heeft verworpen en dat veel staten bij de VN strijden voor een verbod op kernwapens.
Meer dan de helft van de wereld heeft zichzelf al georganiseerd in kernwapenvrije zones. Zij verbieden kernwapens op hun eigen land en op hele continenten in het Zuiden en willen redelijkerwijs niet de gevolgen dragen van een nucleaire oorlog in het Noorden. Om die reden is vorig jaar het VN-Verdrag inzake het verbod op kernwapens in werking getreden. Hoewel onze regering weigert zich hiermee bezig te houden, heeft het parlement van Wales deze week een motie aangenomen waarin wordt erkend dat dit conflict het risico van een nucleaire oorlog verhoogt en waarin alle staten worden opgeroepen het Verdrag te ratificeren om een dergelijke dreiging in de toekomst te voorkomen. Ongetwijfeld zullen sommigen hen utopisch of onrealistisch noemen, maar het alternatief is uiteindelijk dat we een kernoorlog tegemoet gaan.
Het ergste van alles is dat het idee van kernwapens gebruiken vanonder het stof wordt gehaald. Trump draagt hierin een grote verantwoordelijkheid.
De weinige staten die vasthouden aan hun kernwapens spelen met de toekomst van de mensheid. Het is tijd voor nucleaire ontwapening.
