Houthi’s trotseren Washington

Omdat de VS sinds 7 oktober Israël steunen in zijn oorlog tegen Gaza, voerden de Houthirebellen hun aanvallen op tegen transportschepen en olietankers die passeren voor de Jemenitische kust. In een reactie daarop proberen de VS met veel moeite een internationale coalitie bijeen te brengen die de scheepvaart moet beschermen en de toegang tot de Rode Zee en tot het Suezkanaal moet vrijwaren.

Als vergelding voor de bloedige aanval van Hamas op 7 oktober 2023 lanceerden de Israëli’s een militaire interventie in Gaza. Vanaf dat ogenblik voerden Jemenitische Houthi’s – aanhangers van het Zaydisme, een van de drie hoofdstromingen van het sjiisme – hun inspanningen op om het maritieme verkeer in de zeestraat Bab Al-Mandeb (‘de Poort der Klaagliederen’) te destabiliseren. Deze 193 kilometer lange en 32 kilometer brede doorgang scheidt het Arabische schiereiland van de Hoorn van Afrika en biedt toegang tot de Rode Zee en het Suezkanaal. De rebellen lanceren drones met explosieve ladingen of raketten tegen vrachtschepen of olietankers en organiseren soms helikopteroperaties om de controle te verwerven over de doorgang. Wij doen dat ‘om onze religieuze, morele en humanitaire plicht te vervullen én ter ondersteuning van wie onrecht is aangedaan in Palestina en Gaza,’ verklaart Yahya Sarre, een Houthi-woordvoerder.

Tussen 19 november en half februari waren er in de regio al meer dan 30 aanvallen tegen vrachtschepen ¹. Zonder overleg of coördinatie besloten verschillende reders half december hun vloot om te leiden. Zij stomen nu via Kaap de Goede Hoop onder Afrika door. Dat zal allicht de wereldhandel verstoren. Volgens het Kieler Institut für die Weltwirtschaft (IfW Kiel) varen er momenteel nog maar 200.000 containers door de Rode Zee, tegenover 500.000 voor het begin van de aanvallen ². Deze zeestraat is een belangrijke doorvoersleuf voor het wereldwijde goederentransport. 12% van de internationale handel passeert er – waaronder 30% van alle containerbewegingen. Ze is ook cruciaal voor het transport van koolwaterstoffen, met name olie en vloeibaar aardgas (LNG). Gemiddeld passeert jaarlijks tussen 4% en 8% van alle LNG-vrachten ter wereld via het Suezkanaal, terwijl dagelijks zo’n 8 miljoen vaten olie de Rode Zee doorkruisen. De Straat Bab Al-Mandeb is een cruciaal punt in de wereldeconomie, maar het is er meteen ook de achilleshiel van.

Het Suezkanaal is een belangrijk kruispunt dat goed is voor 12% van de internationale handel en voor 30% van alle containerbewegingen.

Aan het begin van deze eeuw werd de bescherming tegen terroristische dreiging en piraterij in de Golf van Aden nog georganiseerd door privébewakers die meevoeren aan boord van de commerciële schepen. Resolutie 1816 van de VN-Veiligheidsraad maakte in 2008 echter de weg vrij voor staten om in te grijpen in de territoriale wateren van Somalië en dit in het kader van de strijd tegen de piraterij. De Europese missie Atalante werd eind 2008 gelanceerd om vanuit Djibouti bewakingsopdrachten uit te voeren in de Golf, en dat zowel op zee als vanuit de lucht. De ingezette middelen waren echter beperkt: ‘Op dit moment beschikt de missie over slechts twee schepen en twee vliegtuigen om een groot maritiem gebied te bestrijken,’ zegt een expert die er een studie over maakte. Combined Task Force 153 (CTF-153), onder VS-bevel van en gestationeerd in Bahrein, werd in april 2022 opgericht maar kreeg geen extra troepen om zijn opdracht te vervullen. Het mandaat van CTF-135 behelsde de beveiliging van de wateren die zich uitstrekken van Egypte en Saudi-Arabië tot Oman. Het hoofd van deze maritieme macht, vice-admiraal Charles ‘Brad’ Cooper, geeft toe dat het doel van CTF-135 niet was om ‘de aanwezigheid van schepen en vliegtuigen in de Rode Zee en de Golf van Aden te vergroten, maar wel om de [bestaande] vloot effectiever te maken.’ ³Volgens een bron die samenwerkt met Atalante beïnvloedt het gebrek aan informatie-uitwisseling tussen de betrokken spelers echter de effectiviteit van de operaties. Er werd een kader geschapen voor samenwerking tussen Europeanen en Amerikanen – het zogenaamde Shade Forum. Ook de scheepvaartindustrie werd erbij betrokken. Het Shade Forum spitste zich toe op piraterij en alle mogelijke andere bedreigingen voor de maritieme veiligheid. In de praktijk bleek de rivaliteit tussen de strijdkrachten echter een groot obstakel voor die samenwerking. Het initiatief werd uiteindelijk begraven.

Europese vloot

De rebellen die in september 2014 de controle over Sanaa overnamen door de regering van president Abd Rabbo Mansour Hadi af te zetten, wachtten niet op de oorlog in Gaza om de regio te destabiliseren. In Sanaa beslissen de rebellenleiders over hun acties in nauwe samenwerking met de leiders van de Islamitische Republiek Iran en vertegenwoordigers van de Libanese Hezbollah. Teheran heeft VS-beschuldigingen van betrokkenheid bij de aanvallen in de Rode Zee categoriek verworpen. ‘De As van Verzet heeft zijn eigen strijdkrachten en handelt volgens zijn eigen beslissingen en mogelijkheden’ ⁴, zei de Iraanse onderminister van Buitenlandse Zaken Ali Bagheri daarover op 23 december.

De afgelopen tien jaar waren de Houthi’s een aanwinst voor Iran in zijn rivaliteit met Saoedi-Arabië. Het was in deze context dat ze in september 2019 twee olie-installaties van de Saoedische reus Aramco viseerden, één in Abqaïq de andere in Khurais. De Israëlische oorlog is dus een kans voor Teheran om via de Houthi’s zijn invloed uit te breiden naar de Rode Zee.

Teheran wijst de VS-beschuldigingen van betrokkenheid bij aanvallen in de Rode Zee af.

‘De Houthi’s werden vanaf 2010 getraind en bewapend door de Iraanse pasdaran,’ zegt een bron dicht bij de inlichtingendiensten in de Verenigde Arabische Emiraten (VAE); een land dat vijandig staat tegenover de Houthi-opstand. ‘De Houti’s hielden niet alleen stand tegen een coalitie van de Saoedi’s en de VAE, maar ook tegen het reguliere Jemenitische leger. De voormalige bergbewoners uit het noordwesten van het land werden zeevaarders in de hoop hun financiële onafhankelijkheid te verzekeren, en daarmee hun capaciteiten om problemen te veroorzaken. Uiteindelijk zijn ze onafhankelijk geworden van Iran door hun sterk gedifferentieerde handel in wapens, drugs, mineralen, steenkool en natuurlijk ook in mensen over het hele gebied van het Arabische schiereiland en van de Hoorn van Afrika.’

Hoewel de Houthi’s sinds het begin van de oorlog in Gaza ongeveer honderd drones en ballistische raketten op Israël afvuurden, had Tel-Aviv volgens verklaringen van het Israëlische leger al eerder heel wat alarmsignalen opgevangen. De door de VN-Veiligheidsraad gemandateerde deskundigengroep voor Jemen riep in zijn rapport van februari 2023 op om de sancties tegen de rebellen te handhaven. Op 28 februari 2022, een jaar eerder, had de Veiligheidsraad ook al een resolutie aangenomen waarin de herhaalde Houthi-aanvallen op Saoedi-Arabië en de VAE in de sterkst mogelijke bewoordingen werden veroordeeld.

Ik wil het belang van de Houthi-solidariteit met de Palestijnen niet minimaliseren, maar hun aanvallen op koopvaardijschepen maken ook deel uit van de onderhandelingen over een vredesakkoord tussen henzelf en de Jemenitische regering. Die onderhandelingen lopen onder auspiciën van Saoedi-Arabië. Door de facto internationale erkenning te krijgen, hebben de rebellen zich in de ogen van buitenlandse spelers opgeworpen als de enige legitieme stem van het Jemenitische volk. Op 23 december kondigde Hans Grundberg, de speciale gezant van de Verenigde Naties voor Jemen, aan dat de regering en de Houthi’s het eens waren geworden over een toekomstig vredesproces. De rebellen blijven echter schepen bedreigen die door de zeestraat Bab Al-Mandeb varen. Die hardnekkigheid toont aan dat geen van de hoofdrolspelers eigenlijk gelooft in het ondertekende akkoord. Volgens Thomas Juneau, universitair hoofddocent aan de Universiteit van Ottawa, lijken de laatste besprekingen de mislukking te bevestigen van de oorlog die Riyad en zijn bondgenoten tegen de Houthi’s begonnen in 2015. Zij moeten vooral de weg vrijmaken voor een Saudische terugtrekking uit Jemen ⁵.

Sinds het begin van de oorlog in Gaza hebben de Houthi’s ongeveer honderd drones en ballistische raketten gelanceerd richting Israël.

Nu de Houthi’s minder onderhevig zijn aan de Saoedische druk, kijken ze schamper toe hoe moeilijk de VS het hebben om de internationale zeemacht onder codenaam Prosperity Guardian op poten te zetten. Deze alliantie, die op 18 december werd aangekondigd, moet de aanvallen van de Houthi’s in de Rode Zee bestrijden. Washington hadden graag gehad dat sommige landen er – onder VS-bevel – aan deel zouden nemen. Helaas voor hen hebben ze allemaal afgehaakt. In een persbericht van het Franse ministerie van Defensie van 19 december 2023 stond dat het Franse fregat Languedoc onder ‘nationaal commando’ zou blijven om zijn vrijheid van handelen te garanderen. Italië volgde dit voorbeeld, aangezien het ook een fregat in het gebied heeft. Spanje ging akkoord, maar besloot uiteindelijk toch dat het alleen zou deelnemen aan een operatie die een mandaat krijgt van de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (NAVO) of van de Europese Unie. Op 19 februari lanceerde de EU een ‘maritieme veiligheidsoperatie’ onder de naam Eunavfor-Aspides. Bedoeling van de operatie is een ‘afschrikkende en defensieve’ rol te spelen naast – en dus niet onder het commando van Prosperity Guardian. Australië, een trouwe bondgenoot van Washington, wees het VS-verzoek af om een oorlogsschip in te zetten. New Delhi stuurde een schip van zijn vloot naar de Rode Zee om vrachtschepen onder Indiase vlag in veiligheid te brengen, maar gaf er de voorkeur aan het helemaal op eigen houtje te doen. China houdt vast aan zijn ‘drie nee’s’ in zijn conflictueuze relatie met Washington (geen samenwerking, geen steun en geen confrontatie) en zal zich dus evenmin aansluiten bij Prosperity Guardian. De Houthi’s hebben overigens ook verklaard dat Chinese en Russische schepen in geen geval het doelwit zullen worden van hun aanvallen, op voorwaarde dat ze geen commerciële banden onderhouden met de Israëli’s.

In de praktijk zullen de Amerikanen alleen kunnen rekenen op een Britse destroyer en op een Grieks fregat. En zelfs op regionaal niveau krijgen ze een klap in het gezicht. Egypte noch Saoedi-Arabië hebben zich verwaardigd deel te nemen aan de operatie. Alleen Bahrein, de thuishaven van de Amerikaanse Vijfde Vloot, maakt deel uit van de alliantie. Volgens een diplomaat van een van de Golfmonarchieën ‘sloot de Iraanse president Ebrahim Raissi eind oktober een geheime overeenkomst af met kroonprins Mohammed Ben Salman waarbij de Houthi’s beloofden af te zien van verdere aanvallen tegen Saudi-Arabië als Riyadh beloofde niet deel te nemen aan de marinecoalitie van de VS.’ De maritieme strijdkrachten van de VS die tegen de Houthi’s opereren mogen van de Djiboutiaanse autoriteiten ook niet aanmeren in hun haven, net zoals ze Washington verboden hebben luchtaanvallen te organiseren tegen Jemenitische doelen vanaf de Djiboutiaanse luchthaven die (voor andere doeleinden) wel gebruikt mag worden door het VS-leger.

De maritieme strijdkrachten van de VS die tegen de Houthi’s opereren mogen van de Djiboutiaanse autoriteiten niet aanmeren.

De VS hebben ook hun marine, die voorheen voor de kust van Israël lag, verplaatst naar de zeestraat Bab Al-Mandeb. Op 31 december zette Washington een nieuwe stap in zijn escalatie tegen de Houthi’s, toen VS-helikopters, volgens een persbericht van het Amerikaanse Centrale Commando voor het Midden-Oosten (Centcom), ‘uit zelfverdediging terugschoten en drie van de vier kleine schepen tot zinken brachten, waarbij de bemanningen werden gedood.’ Washington zou graag hebben dat Israël en de VAE zich bij hen aansluiten en ook betrokken raken. Telaviv heeft immers een basis in de Assab-regio van Eritrea, terwijl de VAE de toestemming heeft van de Eritrese autoriteiten om door Israël geleverd militair materieel te installeren op het eiland Dahlak Kebir. Tot nu toe hebben echter noch Tel Aviv noch Abu Dhabi positief gereageerd op het VS-verzoek.

Het conflict escaleert verder en Washington slaat met een ware geweldshow de Houthi-aanvallen terug. Sinds 12 januari werden Sanaa, Hajjah, Dhamar, Al-Baida, Taez en Hodeïdah (de belangrijkste Jemenitische steden) het doelwit van VS- en Britse bombardementen. Deze operaties veroorzaakten een golf van verontwaardiging in de hele Arabisch-islamitische wereld, ook in Turkije, dat lid is van de NAVO. President Recep Tayyip Erdoğan hekelde het ‘disproportionele gebruik van geweld tegen de Houthirebellen’ en verklaarde plechtig dat ‘de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk proberen de Rode Zee in een Bloedzee te veranderen’.⁶

Nog een teken van verdere escalatie: op 25 december kondigden de Houthi’s mogelijke represailles aan tegen Prosperity Guardian. Ze verklaarden ‘de wereldwijde internetkabels die door de Straat Bab Al-Mandeb lopen, onder hun controle te hebben.’ Deze netwerken die Europa, Afrika en Azië met elkaar verbinden, lopen door Egypte en vervolgens door de Rode Zee naar de Straat Bab Al-Mandeb. Het vijftiental kabels dat door de Rode Zee loopt verwerkt tussen de 17% en 30% van het wereldwijde internetverkeer. Tijdens de installatie van een onderzeese installatie in de Rode Zee, werd in 2016 een kabelschip aangevallen door piraten. In 2005 schatte het International Cable Protection Committee (ICPC) de financiële impact van een mogelijke onderzeese netwerkstoring op 1,5 miljoen dollar per uur ⁷. Vandaag lijkt de omvang van het probleem al vertienvoudigd.

President Recep Tayyip Erdoğan hekelde het ‘disproportionele gebruik van geweld tegen de Houthirebellen’.

Terwijl Washington en Londen worstelen om andere hoofdsteden onder hun banier te krijgen, hebben de Houthi’s al enkele successen geboekt. Ze hebben hun internationale reputatie geconsolideerd en hebben de goedkeuring, zij het discreet, van een groot aantal landen van de Arabische Liga. Hoewel hun machtsuitoefening felle en herhaalde protesten van de bevolking heeft uitgelokt, wekt hun anti-Israëlische en anti-Amerikaanse houding ook de Jemenitische hartstocht op. Door zich handig in de positie van David tegen Goliath te manouevreren, zijn de rebellen erin geslaagd heel wat sympathie op te wekken …