In België is nauwelijks publiek te vinden voor splitsing, dus pakken separatisten het op slinkse wijze stapje voor stapje aan. Een fragment uit Debatfiches van de Vlaamse elite.
In zijn Septemberverklaring van 2021 kondigde Vlaams minister-president Jan Jambon een Vlaamse lening of borgstelling aan voor de slachtoffers van de overstromingen in Wallonië. Hoe dat concreet zou verlopen, liet hij voorlopig in het midden. Hij noemde het wel ‘een kwestie van solidariteit met onze zuiderburen’.
In Duitsland maakt de federale regering daarentegen een nationaal solidariteitsfonds van dertig miljard euro vrij, voor de helft meegefinancierd door de niet-getroffen Länder. Het argument: het gaat om een ramp van een omvang die geen enkele getroffen regio alleen aankan. In ons land komt ook de federale regering niet verder dan een lening van 1,2 miljard euro die bovendien met interest terugbetaald moet worden. Blijkbaar laat de splitsing van de bevoegdheden een steunfonds voor een noodlijdend gewest niet toe, want het rampenfonds en het rampenbeheer is bij de staatshervorming van 2014 geregionaliseerd. Zo ver is de splitsingswaanzin ondertussen doorgedreven.
Maar ik wil het hier hebben over het gebruik van dat woord ‘zuiderburen’. Ik herinner mij nog de les aardrijkskunde bij meester Brys op de lagere school in la Flandre profonde, Ooigem: onze zuiderburen, dat waren de Fransen. Natuurlijk is er sindsdien veel veranderd, toch las ik onlangs nog in De Morgen: ‘Morgen nemen de Rode Duivels het in de eerste halve finale van het WK op tegen Frankrijk. Hoe kijken onze zuiderburen uit naar de match?’ Je bent natuurlijk altijd de zuiderbuur van iemand, maar ik heb nog nooit gelezen dat de Nederlandse provincie Brabant de zuiderbuur zou zijn van de
provincie Zuid-Holland. En de Nederlandse Oosthoek Encyclopedie omschrijft het begrip ‘zuiderbuur’ als: ‘inwoner van een aangrenzend land, buurland aan de zuidzijde’. En geeft voor Nederlanders als voorbeeld: ‘Belg’. Voor Van Dale is in Nederland de zuiderbuur: ‘België, een Belg of de Belgen’. Niet de Vlaming.
Ook de taalwebsite van de Vlaamse omroep is van mening dat onze zuiderburen wel degelijk de Fransen zijn: ‘Het Engelse woord “hashtag” wordt dan toch opgenomen in Franse woordenboeken. Vorig jaar besloot de Académie française nog dat men het purisme “mot-dièse” moest gebruiken in plaats van “hashtag”. Ook “selfie” haalt bij onze zuiderburen de selectie’, aldus VRTtaal.net. Een ander land dus.
Maar onze minister-president heeft natuurlijk de ‘juiste’ woordenboeken geraadpleegd. Neem nu ‘Het Vlaams woordenboek’. Dat stelt zich voor als een ‘website (waar) ge beschrijvingen (kunt vinden) van Vlaamse woorden, termen en uitspraken … Deze woorden zijn goed ingeburgerd in Vlaanderen, maar worden niet als Nederlandse standaardtaal aanvaard’. Daar is een zuiderbuur: ‘Frankrijk, fransman (sic), de Fransen, ofwel Wallonië, de Walen.’ En ook het ruraalnetwerk.be van de Vlaamse overheid gebruikt die term op die manier. In een nieuwsbrief in 2013 komt daar onze ‘zuiderbuur Wallonië’ aan de beurt.
Wallonië, een ander land?
Die betekenisverschuiving lijkt misschien onschuldig. Veel mensen nemen die nieuwe betekenis ondertussen over zonder er verder veel over na te denken. Maar er is meer aan de hand. Dat de Walen onze zuiderburen zijn geworden, heeft alles te maken met het ontstaan van het concept ‘de Vlaamse deelstaat’. Grondwettelijk bestaan er in België nochtans geen deelstaten. In het eerste artikel van de Grondwet staat: ‘België is een federale Staat, samengesteld uit de gemeenschappen en de gewesten’. Artikel 2 tot 4 verduidelijken: ‘België omvat drie gemeenschappen: de Vlaamse Gemeenschap, de Franse Gemeenschap en de Duitstalige Gemeenschap. België omvat drie gewesten: het Vlaamse Gewest, het Waalse Gewest en het Brusselse Gewest’. Verder: ‘De Grondwet en de overige wetten op de politieke rechten bepalen welke de vereisten zijn waaraan men moet voldoen, benevens de staat van Belg, om die rechten te kunnen uitoefenen.’ Je kan dus Belg worden, geen Vlaming.
De benamingen ‘Vlaanderen’ en ‘Wallonië’ komen in de Grondwet noch in de bijzondere wetten voor. Nochtans is het woord ‘deelstaat’ stilaan gangbaar geworden.
Zelfs in de officiële omschrijvingen op de website van de Vlaamse overheid komt het woord ‘deelstaat’ niet voor. Daar lezen we: ‘Het Vlaamse Gewest strekt zich uit over het grondgebied van de vijf Vlaamse provincies: Antwerpen, Limburg, Oost-Vlaanderen, Vlaams-Brabant en West-Vlaanderen. De Vlaamse Gemeenschap omvat alle inwoners van Vlaanderen en de Vlaamse inwoners van het tweetalige Brusselse Hoofdstedelijke Gewest.’ (mijn cursief) Op die pagina vind je ook de ‘bevoegdheden van het Vlaamse Gewest en van de Vlaamse Gemeenschap’. De benamingen ‘Vlaanderen’ en ‘Wallonië’ komen in de Grondwet noch in de bijzondere wetten voor. Nochtans is het woord ‘deelstaat’ stilaan gangbaar geworden.
Zo lezen we op de website van het Vlaams Parlement: ‘(bepaalt) de Grondwet dat België een federale staat is, met deelstaten (gewesten en gemeenschappen).’ (mijn cursief) Dat klopt dus niet, ondertussen staat het er toch maar. Natuurlijk gebruikt ook Jambon het woord zodra het maar even kan. In een gesprek met wielerbaas Lefevere over de door corona publieksloze Ronde van Vlaanderen in 2020 herinnert hij zich: ‘dat ik als twintiger op de Ronde vlaggetjes uitdeelde met de Vlaamse Leeuw. En neen, dat is geen recuperatie. Waarom moet daar een foute connotatie aan worden gegeven? Het is de officiële vlag, het officieel symbool van de deelstaat Vlaanderen.’ (mijn cursief) En Bart De Wever formuleerde in maart 2020 zijn mening over de oplossing van de politieke crisis als volgt: ‘Wallonië heeft een regering die Wallonië goed vindt, Vlaanderen heeft een regering die wij goed vinden. Als het Paleis mij belt om advies te vragen, zal ik zeggen: Sire, kijk naar de deelstaten.’ Zelfs de website van de ‘Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg’ neemt ondertussen het niet-wettelijk bestaande begrip over: ‘De federale dienst is bevoegd om administratieve geldboeten op te leggen in de materies die behoren tot de bevoegdheid van de federale overheid en de deelstaten zijn bevoegd om administratieve geldboeten op te leggen in de materies die tot hun bevoegdheden behoren.’ (Mijn cursief) Maar zo gesteld, hebben we op die bevoegdheid dan minstens al drie ‘deelstaten’, want ook het Brusselse Gewest is bevoegd voor werk.
Flanders, state of the art?
Toegegeven, ‘deelstaat’ is gebruiksvriendelijker dan ‘gewest’ of ‘gemeenschap’. Je moet immers al een grondwetspecialist zijn om te weten voor welke bevoegdheid je nu de term ‘gewest’ ofwel ‘gemeenschap’ moet gebruiken. In het Frans hebben ze een uitdrukking die zowel voor ‘gewest’ als ‘gemeenschap’ kan gebruikt worden: ‘entité fédérée’. Het woord ‘staat’ of ‘état’ komt er weliswaar niet in voor. Maar de separatisten in België willen dus absoluut het woord ‘staat’ in deelstaat opdringen. Zo nemen ze een voorafname op hun einddoel, een onafhankelijke Vlaamse staat, en willen ze vooral de indruk wekken dat die staat eigenlijk al een feit is. Hij heeft slechts nog een laatste duwtje nodig. De Vlaamse regering koos onder leiding van Geert Bourgeois (N-VA) als Engelstalige slogan overigens voor: ‘Flanders. State of the Art.’ Zo kan je niet alleen het individuele artistieke talent van een bepaalde regio proberen te recupereren voor een nationalistische identiteitsvorming, maar ook doen alsof Vlaanderen eigenlijk al een staat is.
Alle geld en energie ten spijt, slagen de separatisten er maar niet in om de harten en geesten te veroveren voor een splitsing van het land.
Deze manoeuvres zijn nodig, want separatisten hebben een probleem. Alle geld en energie ten spijt, slagen ze er maar niet in om de harten en geesten te veroveren voor een splitsing van het land. Jan Jambon (N-VA) gaf in zijn openingscollege aan de Universiteit Gent in 2019 openlijk toe dat er geen draagvlak is voor een onafhankelijk Vlaanderen. Daarom heeft de N-VA het ‘confederalisme’ uitgevonden. Een meerderheid wil méér België. En slechts een kleine minderheid van de inwoners van de Vlaamse regio wil een splitsing van het land, zo bleek in mei 2021 uit ‘De Stemming’ van De Standaard. In regio’s als Schotland en Catalonië, waar de nationalistische partijen even machtig zijn als hier, loopt bijna de helft van de bevolking achter een onafhankelijkheidsvlag.
Niet dat er geen pogingen zijn ondernomen om zoveel mogelijk ‘België’ uit het politieke, culturele en zelfs sportieve leven te verbannen en door ‘Vlaanderen’ te vervangen. Franstalig België heeft nog
altijd zijn RTBF. De Vlaamse overheid heeft de Belgische Radio en Televisie Nederlandstalige uitzendingen (BRTN) al een hele tijd vervangen door de Vlaamse Radio en Televisie. In het federale Duitsland heb je twee nationale zenders met de D van Duitsland in hun naam. Daarnaast een hele reeks regionale zenders. In ons land zijn ook bijna alle partijen gesplitst. In het federale Duitsland heb je daarentegen de SPD, de CDU, de FDP: politieke partijen met de ‘D’ in hun naam, die zich aan de kiezer presenteren over het hele grondgebied. In Vlaanderen hebben ze van BLOSO (Agentschap voor de Bevordering van de Lichamelijke Ontwikkeling, de Sport en de Openluchtrecreatie) ‘Sport Vlaanderen’ gemaakt en bijna alle sportfederaties gesplitst. Van Badminton Vlaanderen over Boogsport Vlaanderen tot, ja, … Sneeuwsport Vlaanderen. Verder delen separatisten duizenden gratis leeuwenvlaggen uit op sportmanifestaties. ‘Vanaf 19 september is het zover: Flanders 2021, het WK wielrennen in Vlaanderen.’ Zelfs wanneer we beelden van het WK te zien krijgen, worden die gekleurd door Vlaamse vlaggen. Daar zorgt de Vlaamse Volksbeweging voor met een bevlaggingsactie, zegt Steven Vergauwen, stafmedewerker van de VVB: ‘De VVB voert al meer dan 20 jaar bevlaggingsacties, zowel bij wielrennen op de weg als bij het veldrijden. De VVB zorgt zo voor de wereldwijde marketing van Vlaanderen. We willen Vlaanderen
tonen aan de wereld. Wij plaatsen Vlaanderen terug waar het hoort. Wij zetten ons nationaal symbool vooraan in beeld. De, weliswaar mislukte, Rode Duivels-gekte heeft tijdens het EK voetbal veel tricolore vlaggen in beeld gevlagd. Wij zorgen terug voor een evenwicht.’
Vlaanderen.vla
Een aantal pogingen om het Vlaams Gewest de facto als een nieuwe staat voor te stellen, liepen wel uit op een groteske flop. Zoals die keer dat N-VA er, bij monde van Mark Demesmaeker, in 2006 op aandrong dat de Vlaamse overheid de domeinnaam van haar internetadressen zou wijzigen van .be naar .eu. Maar blijkbaar was dat nog niet anti-Belgisch genoeg. In oktober 2008 meldde het Eindhovens dagblad: ‘De Belgische deelstaat Vlaanderen gaat een eigen domeinnaam aanvragen voor het internet. De deelstaat wil zich met bijvoorbeeld .vla onderscheiden van de Belgische aanduiding .be. Vlaams premier Kris Peeters heeft de aanvraag bekendgemaakt in het Vlaams Parlement, na een vraag van het Vlaams-nationalistische N-VA, een van de partijen die droomt van een onafhankelijke republiek Vlaanderen.’ De Vlaamse regering heeft toen zelfs een gespecialiseerd bureau onder de arm genomen dat de aanvraag midden 2009 indiende, voor een kostprijs van 100.000 euro. In 2011 werd een nieuwe poging ondernomen, zo meldt het magazine Datanews: ‘Doel van de eigen extensie: het promoten van Vlaanderen als aparte entiteit. Los dus van die nationale entiteit België, met zijn karakteristieke .be, waar de meeste Vlaamse sites nu nog aan gerelateerd zijn.’ Wat de vlag was in de 20ste eeuw, is de domeinextensie in de 21ste.
Ook andere prestigeprojecten zoals het beruchte Flanders House in New York – een half miljoen euro huur per jaar en de eerste directeur die al na enkele maanden wegens graaicultuur werd ontslagen – waren een poging om België uit te gommen en zichzelf als volwaardige staat te profileren.
Vechten tegen de Belgische bierkaai
Dan is er nog de ‘Canon van Vlaanderen’, die de grootsheid van het Vlaamse verleden moet illustreren. Of het nieuwe ‘museum van de Vlaamse geschiedenis en cultuur’ dat de Vlamingen moet klaarstomen voor de deelstaatagenda van de N-VA en het Vlaams Belang. Via kunst, cultuur en onderwijs willen Vlaams-nationalisten ons een Vlaamse identiteit aanmeten. Historici van alle Vlaamse universiteiten luidden daarover de alarmbel in een krantenopinie: ‘De hedendaagse Vlaamse “deelstaat” en hoe die er gekomen is – het uitgangspunt van de te vormen Canon van Vlaanderen – is maar één perspectief en sluit per definitie andere perspectieven uit. Dat de minister van Onderwijs de Canon van Vlaanderen lanceert, doet vermoeden dat die op termijn de eindtermen zal verdringen. Het Vlaamse regeerakkoord laat er geen twijfel over bestaan. De canon zal zowel in het onderwijs als in het kader van inburgeringstrajecten “ter ondersteuning” gebruikt worden.’
Via kunst, cultuur en onderwijs willen Vlaams-nationalisten ons een Vlaamse identiteit aanmeten. Maar historici van alle Vlaamse universiteiten luidden daarover de alarmbel in een krantenopinie.
Als anno 2020 een Vlaamse regering geleid door Vlaams-nationalisten inzet op een Vlaamse canon, weet ze waarom. De natie moet immers verbeeld worden om te kunnen bestaan. Daarom vraagt de Vlaamse regering aan de publieke omroep en de filmen literatuurfondsen om de Vlaamse identiteit te versterken, terwijl Vlaamse nieuwsmedia dag in dag uit Vlaanderen letterlijk en figuurlijk op de kaart zetten.
Maar het blijft vechten tegen de Belgische bierkaai. In 2010 moest Jan Peumans, toenmalig voorzitter van het Vlaams Parlement, vaststellen dat de Vlamingen nog te weinig besef hebben van een eigen Vlaamse identiteit. De ‘Vlaamse deelstaat’ moest dat gebrek aan identiteit opvullen en een ‘Vlaamse identiteit die moet leiden tot natievorming’ ondersteunen, aldus Peumans. En tien jaar later moet het Witboek voor de Vlaamse staatsvorming van de Vlaamse Volksbeweging, niet eens het meest extreme deel van nationalistisch Vlaanderen, opnieuw dezelfde zucht slaken:
‘We moeten realistisch zijn, op dit ogenblik is dat draagvlak voor een onafhankelijk Vlaanderen zeer klein. Vlaanderen is dan ook zeer afwezig in het dagelijkse leven. De Vlaamsgezinde verenigingen weten niet echt tot een breder publiek door te dringen en de Vlaamse regering doet gewoon stilletjes haar ding en is al lang blij met een overschotje op de begroting en wat fijne buitenlandse missietjes. Daar moet dus dringend verandering in komen.’
Naast richtlijnen voor het middenveld geeft de separatistische beweging ook opdrachten aan de partijen en de regering: ‘De Vlaamse regering werkt nog te zeer in de schaduw van de federale regering. Het zwaartepunt van de macht ligt nog altijd op dat federale niveau, terwijl het net bij de deelstaten zou moeten liggen. In eerste instantie dient de Vlaamse regering volledige zeggenschap over haar entiteit en territorium op te nemen. Elke inmenging van het federale (of ander) niveau dient in vraag gesteld te worden. Vlaanderen moet zich gedragen als de soevereine staat die het ambieert te zijn.’
Dat ‘houdt ook in dat er ook nagedacht wordt over een stevig juridisch fundament: een Vlaamse Grondwet. Er zijn in het verleden al pogingen ondernomen.’ Daarnaast kan dat gebeuren ‘door elke verworven bevoegdheid maximaal te benutten en wanneer de grens ervan bereikt wordt, deze uit te dagen en te verleggen’. Door een eigen minister van Justitie te benoemen, gaat team Jambon in op die vraag en zoekt zoals gevraagd de grenzen op van de bevoegdheden. Justitie is immers een van de kerntaken van een staat.
Een grondwet voor de Vlaamse deelstaat
Geen staat zonder een grondwet. Het was voormalig minister-president Bourgeois die in 2016 aan de kar probeerde te trekken: ‘Vlaanderen moet volwaardige constitutieve autonomie krijgen’, zei hij, weliswaar in eigen naam. Daarover stond niets in het Vlaams regeerakkoord. ‘In haast alle andere federale staten hebben de deelstaten een eigen grondwet.’ CD&V sprong hem bij: die partij wou het ‘Vlaams Handvest’, dat onder de Vlaamse regering-Peeters in 2012 werd neergelegd in het Vlaams Parlement, laten goedkeuren als resolutie. ‘Zonder grondwetsherziening kan je nu dus al stappen zetten in de richting van een Vlaamse grondwet’, stelde Hilde Crevits.
De grondwetgevende of constitutieve autonomie is de autonome bevoegdheid van de deelstaten om onafhankelijk van de federale wetgever een eigen grondwet op te richten. Maar België kent geen dergelijke grondwetgevende autonomie. In een voorstel tot verklaring tot herziening van de Grondwet, ingediend door Luc Van den Brande in de Belgische Senaat op 4 april 2007, stelde de voormalige minister-president vast: ‘de zogenaamde “constitutieve autonomie” laat in haar huidige vorm bijzonder weinig ruimte voor autonoom optreden van de gefedereerde entiteiten bij het bepalen van hun eigen structuur. Deze minimalistische opvatting van de constitutieve autonomie belet dat de huidige gefedereerde entiteiten een eigen grondwet zouden opstellen. Een dergelijke grondwet is nochtans kenmerkend voor federale staten. Deze mogelijkheid moet bestaan in een model waar de deelstaten hun eigen staatskarakter moeten kunnen vastleggen in een fundamentele wet.’ De regio’s verkregen ondertussen wel een gedeeltelijke institutionele autonomie. Ze kunnen voor een deel de werking van hun eigen instellingen regelen.
Maar de eerste betekenis van grondwet is die van de constitutie als oprichtingshandeling van een staat; de uiting van de wil van een soeverein volk of natie om zichzelf als een zelfstandige politieke eenheid te manifesteren (zelfbeschikking) en zichzelf daartoe als staat te organiseren (constitutionele autonomie).
Grondwetten worden meestal in de stichtingsfase van een staat geschreven. Maar ook een Handvest wekt op zich al de indruk dat Vlaanderen een staat in wording is. Zo ziet de VVB het ook: ‘Met zo’n concreet plan wordt het voor iedereen duidelijk dat het niet meer bij praten en plannen blijft, maar dat er echt werk gemaakt wordt van die staatsvorming. … Daarom hoort er ook een blauwdruk bij voor het Vlaanderen van morgen. Hierin wordt vastgelegd welke sociale, economische, ecologische of andere accenten moeten gelegd worden. Het moet een duidelijk beeld geven van het nieuwe land waarin we zullen leven. … Een blauwdruk voor het toekomstige, soevereine Vlaanderen houdt in dat er ook nagedacht wordt over een stevig juridisch fundament: een Vlaamse Grondwet. Het dichtste wat in de buurt gekomen is, is het Handvest voor Vlaanderen dat in 2012 door de Vlaamse Regering werd voorgesteld. Hoog tijd om het van onder het stof te halen, te actualiseren en goed te keuren.’ Het Handvest, een grondwet voor de deelstaat zeg maar, zodat die eindelijk ook echt nieuwe zuiderburen krijgt.
