Sinds het uitbreken van de pandemie woedt een intens debat over de verantwoordelijkheid van China. Achter de hele leugens en halve waarheden schuilen belangrijke internationale belangen.

Amerika telt, terwijl we deze bijdrage schrijven, al meer dan 1,4 miljoen Corona-besmettingen en 83.000 doden op 328 miljoen inwoners. Dat is opmerkelijk meer dan China: 85.000 besmettingen en 6.500 slachtoffers op een bevolking van 1,43 miljard.¹ In de VS waren er half mei al meer doden gevallen dan in de Vietnamoorlog of bij negentien 9/11’s samen.² De cijfers komen hard binnen.

Bij de uitbraak in Wuhan had president Trump niets dan lof voor de kordate aanpak van de Chinese overheid. Ook in New York viel het leven echter stil. De cijfers van besmettingen en doden stegen pijlsnel en de ziekenhuiscapaciteit bleek ontoereikend, met daarbij een totaal gebrek aan beschermingsmateriaal voor de zorgverstrekkers. En plots kreeg het virus in de Trump-newspeak het adjectief “Chinees” mee. Zo leidt Trump de aandacht af van zijn eigen falende aanpak, want een uiteindelijke dodentol van ergens tussen 100.000 en 200.000 mensen zou erop wijzen dat zijn regering “heel goed werk heeft geleverd”!³

Racisme als bliksemafleider

Op 11 februari 2020 kreeg het virus een naam. Tedros Adhanom Ghebreyesus, directeur-generaal van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO, een agentschap van de Verenigde Naties)legde uit dat de aandoening een gemakkelijk uit te spreken naam krijgt die principieel “niet verwijst naar een geografische plek, naar een dier, een individu of naar een (be)volk(ing ).” Hij kon niet duidelijker zijn: “Ik zal het even spellen: C-O-V-I-D koppelteken één negen – COVID-19”.⁴

Virussen hebben geen etnische achtergrond. Ook de zgn. “Spaanse griep” niet die in 1918-19 de kop opstak. De ziekte die dat virus veroorzaakte, kreeg eenvoudigweg die naam omdat Spaanse kranten er destijds het eerst over schreven.⁵

Tijdens een persconferentie op 19 maart stelde een journaliste de president de niet zo overbodige vraag waarom hij de term “Chinees” bleef gebruiken terwijl er meldingen waren van tientallen gevallen van racistische incidenten tegen Chinees-Amerikanen. Trump viel duidelijk geërgerd tegen haar uit: “Het komt uit China. Daarom, het komt uit China.”

Het vilein aanhouden van de term “Chinees virus” heeft ontegensprekelijk geleid tot racistische incidenten. Dat blijkt uit een Amerikaanse enquête waarbij in de week van 18 tot 25 maart 2020 meer dan 650 klachten zijn gebundeld. Mensen zouden bespuugd zijn bij het verlaten van winkels. Uber- en Lyft-chauffeurs zouden weigeren Aziaten op te halen. Er was sprake van zowel verbale als online intimidatie en fysieke mishandeling.⁶

Trumps tactische inzet van racisme tegen China heeft ook internationale gevolgen. De slotverklaring van de videocall-top van de zeven rijkste landen (G7)over de intentie om het COVID-19 virus samen te bestrijden, bleef uit omdat de VS per se de term “Wuhan-virus” in de tekst wilde opgenomen zien.

Trump heeft – bijna als een schoolvoorbeeld – racisme als bliksemafleider gebruikt. Ook CNN komt tot deze vaststelling en stelt dat de toonverschuiving van Trump een grondige verandering betekent in de houding van de president tegenover China. Hij zou zo proberen de verantwoordelijkheid voor de aanhoudende pandemie en de aanpak van de crisis in de schoenen van Beijing te schuiven.⁷

Opmerkelijk in deze stortvloed van leugens is de opzwepende taal van een oude bekende van de president, Steve Bannon. “Dit is voor mij moord met voorbedachten rade, ze zijn schuldig aan het verdoezelen van dit virus voor de hele wereld, net als een biologisch Tsjernobyl”, vertelde Bannon bij United We Stand, een tv-show van uiterst-rechtse signatuur.⁸ Joe Biden, Trump’s tegenkandidaat voor de presidentsverkiezingen deed ook zijn duit in het zakje: “De ongemakkelijke waarheid is dat Donald Trump Amerika heeft blootgesteld en kwetsbaar gemaakt voor deze pandemie. Hij negeerde de waarschuwingen van gezondheidsdeskundigen en inlichtingendiensten, en stelde in plaats daarvan zijn vertrouwen in de Chinese leiders.”⁹ Zo klinken in de VS Republikeinen én Democraten ook wat hun houding tegenover China betreft, bijna unisono.

Ook in Europese kringen zingt men zowat in koor. In The Financial Times stelt Frans president Macron: “Het is naïef voor te stellen dat China beter met de crisis is omgegaan, er zijn zeker zaken voorgevallen in China waar momenteel niemand anders weet van heeft.”¹⁰ Duits bondskanselier Merkel poneert iets voorzichtiger: “Hoe transparanter China is over het ontstaan van het virus, hoe beter de hele planeet lessen kan trekken uit deze crisis.”¹¹ Een echo van Bannon horen we in onze contreien bij het extreemrechtse Vlaams Belang.¹² Steeds meer Amerikanen en Europeanen geloven zo in allerhande complottheorieën of incorrecte analyses van, bijvoorbeeld, de eerste weken van de uitbraak in Wuhan, die de schuld voor de pandemiemiserie leggen bij China, de Chinese overheid en de Chinese Communistische Partij (CCP ).

De tijdlijn

Al naargelang de versie heeft China in het begin kostbare tijd verspeeld, de wereld te laat geïnformeerd en/of de uitbraak van het virus in de doofpot willen steken. Wat is daarvan aan? Heeft de Chinese overheid met vuur gespeeld? Laten we beginnen bij het begin.

Dokter Zhang Jixian, directeur van de afdeling Longziekten en Intensieve Zorg van het provinciaal ziekenhuis van Hubei, ziet op 27 december 2019 een ouder echtpaar op consultatie. Ze vindt hun klachten vreemd en regelt meteen CT-scans. Ook vraagt ze een scan te maken van de longen van de zoon, die op het eerste gezicht gezond lijkt. Het resultaat verontrust haar en onzeker over de diagnose, rapporteert dokter Zhang de situatie aan dokter Xia Wenguang, de ondervoorzitter van het ziekenhuis. De andere afdelingen van het ziekenhuis worden ook ingelicht en er wordt meteen melding gemaakt aan het Centrum voor ziektebestrijding en preventie van het Jianghan district. Deze communicaties gebeuren binnen 24 uur.¹³

Op 28 en 29 december melden er zich nog vier andere patiënten in het hetzelfde ziekenhuis. De dokters weten op dat ogenblik nog niets meer over de oorzaak van de vreemde symptomen van longontsteking bij hun patiënten. Op de CT-scans is er grote longschade zichtbaar. Vier van hen komen uit het district van de groothandelsmarkt voor zeevruchten van Huanan.

Op 29 december brengt ondervoorzitter dokter Xia Wenguang, met zeven patiënten gemeld, het departement Ziektebestrijding van de provinciale en gemeentelijke gezondheidsdiensten rechtstreeks op de hoogte. Dat vraagt met aandrang dat de centra voor ziektebestrijding van Wuhan, van het Jinyintan ziekenhuis en van het Jianghan district naar het provinciaal ziekenhuis van Hubei komen voor een epidemiologisch onderzoek.

Op 30 december stellen onder meer experten van het Wuhan Centrum een onderzoek in en verzenden twee korte rapporten, waarin ze aanbevelen de patiënten te behandelen voor “longontsteking met onbekende oorzaak”. De twee documenten worden online doorgestuurd naar een beperkte groep dokters en hogere leidinggevenden van de Nationale Gezondheidscommissie. Het eerste rapport is om 15.10 u. verzonden, het tweede om 18.50 u; aldus het onderzoek van de nationale supervisiecommissie, een controleorgaan dat te vergelijken is met ons Comité P. Later in maart zal deze commissie een grondig onderzoeksrapport publiceren.¹⁴

Het hoofd van de spoeddienst van het provinciaal ziekenhuis van Hubei, dokter Ai Fen, deelt op die 30ste december haar ontzetting over het mysterieuze virus met enkele vroegere studiegenoten. Ze heeft namelijk een van de twee rapporten over de onbekende longontstekingen gelezen en omcirkelt de woorden “SARS coronavirus” in het rood, fotografeert de bladzijde en stuurt ze via WeChat rond. Zo komt het bericht rond 17.30 u. bij dokter Li Wenliang, oogarts en lid van de Communistische Partij. Om 17.43 u., steeds volgens het rapport, stuurt dokter Li Wenliang de post naar vrienden in zijn WeChat-groep: “Zeven gevallen van SARS bevestigd bij de Huanan groothandelsmarkt voor zeevruchten” en “de patiënten zijn geïsoleerd in de spoeddienst in ons ziekenhuis”. Om 18.52 u. post hij een ander bericht: “Het laatste nieuws is dat de infectie is bevestigd en het virus wordt onderzocht. Verspreid de informatie alsjeblieft niet en wijs familieleden op preventie.” Dat is de aanleiding om dokter Li Wenliang te omschrijven als “klokkenluider”.

De afgelopen jaren werd er internationaal wetenschappelijk onderzoek verricht naar SARS, naar vleermuizen en de talloze virussen die ze huisvesten, onder meer door het team van de in Wuhan gevestigde virologe dokter Shi Zhengli. Zij werkt al meer dan vijftien jaar samen met collega-experten wereldwijd. Net zoals dokter Shi Zhengli wisten al die collega’s dat er ooit een virus zoals SARS-Cov-2 zou opduiken. Op 30 december krijgt ze de dringende opdracht om met haar labo zo snel mogelijk te onderzoeken of er een nieuw coronavirus aan de basis ligt van deze vreemde longontstekingen. Op 31 december komt een deskundigengroep van de Nationale Gezondheidscommissie uit Beijing in Wuhan aan. Met andere woorden, de ambtenaren van Beijing zijn binnen vier dagen na het eerste teken van ‘een onbekend probleem’ in Wuhan.

Op 4 januari vindt een opmerkelijke gebeurtenis plaats die weinig bekend werd gemaakt. De directeur van het Chinese Centrum voor ziektebestrijding, dokter George Gao Fu, telefoneert met dokter Robert Redfield, de directeur van het Amerikaanse centra voor ziektebestrijding en preventie. Ze overleggen over de uitbraak van de vreemde longontstekingen. Beiden komen overeen nauw contact te houden, informatie te delen en technologisch samen te werken. VS-minister voor Volksgezondheid Alex Azar heeft bevestigd dat Amerikaanse “ambtenaren werden gewezen op de eerste rapporten over het virus door gesprekken met de Chinese collega’s op 4 januari”.¹⁵

Op 7 januari 2020 is het resultaat van het labo-onderzoek van dokter Shi Zhengli klaar. De longontstekingen zijn veroorzaakt door het coronavirus SARS-Cov-2 (verwant aan het SARS-virus ). De genetische code van het virus is voor 96 procent identiek aan dat van een coronavirus dat het team van dokter Shi Zhengli had geïdentificeerd bij hoefijzervleermuizen in de provincie Yunnan. Uit het WHO-rapport: “De Chinese autoriteiten hebben een nieuw type coronavirus geïdentificeerd, dat op 7 januari 2020 is geïsoleerd. Op 11 en 12 januari 2020 heeft de WHO nadere gedetailleerde informatie ontvangen van de Nationale Gezondheidscommissie van China die de uitbraak in verband brengt met blootstellingen op één vismarkt in Wuhan.” China heeft dus in amper één week tijd het genoom van SARS-Cov-2 kunnen ontleden. Ter vergelijking, tijdens de ebola-uitbraak in 2014 duurde het twee maanden vooraleer het genoom vastgesteld werd.

Op 12 januari 2020 deelt de WHO de genetische sequentie van het nieuwe coronavirus zodat landen die kunnen gebruiken bij de ontwikkeling van specifieke diagnostische kits.

De kritiek dat de Chinese overheid tijd heeft verspild is onterecht en werd door de WHO sterk veroordeeld. Directeur-generaal Ghebreyesus stelt dat “[China’s] optreden precies geholpen heeft om het verspreiden van het coronavirus naar andere landen te voorkomen.”¹⁶ Journalist Ian Johnson, die 20 jaar lang vanuit China verslag uitbrengt voor The New York Times en er een Pulitzer Prize voor kreeg, laat zich in een opiniestuk nog scherper uit: “China kocht het westen tijd. Het westen heeft die tijd verkwist.”¹⁷

Doofpotten, “klokkenluiders” en virusproductie in labo’s?

Er is veel heisa gemaakt over allerhande vermeende ingrepen om mensen te censureren, om kritiek op de Chinese regering weg te moffelen of om de legitimiteit van de CCP op te dringen. Er zijn fouten gemaakt, zoveel is zeker. Maar in het licht van deze pandemie waarbij duizenden doden vallen, is de scheidslijn tussen kritiek en verdachtmaking zéér dun.

Dokter Li Wenliang is helemaal niet de “klokkenluider” die velen in het Westen van hem maken. Hij was samen met andere dokters en wetenschappers bezorgd en ondernam actie.

Op 2 januari maant het diensthoofd van het supervisiedepartement van het centrale ziekenhuis van Wuhan dokter Ai Fen aan om geen informatie vrij te geven buiten de communicatiekanalen van het ziekenhuis. Op 3 januari wordt dokter Li Wenliang berispt door de lokale politie voor het verspreiden van “geruchten” over de uitbraak van het virus. Hij moet een berisping ondertekenen en is hierover verontwaardigd. Paniekzaaierij is niet de taak van wetenschappers, die het houden bij onderzoek en analyse tot de grootste zekerheid kan geboden worden.

Op 7 februari overleed Li Wenliang aan COVID-19, nadat hij zelf besmet geraakte tijdens een consultatie. Diezelfde dag nog besluit de nationale supervisiecommissie een team naar Wuhan te sturen om de situatie te onderzoeken. Op 19 maart 2020 publiceert het team de onderzoeksresultaten op een persconferentie. Op basis van de conclusies vaardigt het bureau van openbare veiligheid van Wuhan een omzendbrief uit om de berisping van dokter Li Wenliang in te trekken. Zoals overal in de wereld houden politie en ordehandhavers beroepsmatig elke mogelijke aanleiding voor ongeregeldheden in de gaten. Ingrijpen is soms nodig. In het geval van de WeChat-posts van dokter Li Wenliang was dat fout.

Op 2 april worden dokter Li Wenliang en dertien anderen die in de strijd tegen het virus overleden, door de regering als “martelaren” geëerd. Dit is de hoogste eer die de Communistische Partij en de Volksrepubliek China aan burgers verlenen. Dokter Li Wenliang kreeg postuum van de Nationale Jeugdliga de medaille van “4 Mei” uitgereikt, ook een teken van groot eerbetoon.

Er is geen bewijs dat lokale ambtenaren bang waren om de epidemie aan Beijing te melden. Er is geen bewijs dat er “klokkenluiders” zijn geweest, zoals The New York Times en andere media herhalen. Ook dokter Zhang Jixian was en is geen klokkenluider. Ze volgde het vastgestelde protocol, dat ertoe leidde dat informatie binnen enkele dagen aan de WHO werd doorgegeven. In een interview vertelt ze hoe haar ervaring met de SARS-epidemie (2003)heeft geholpen om de vreemde symptomen bij de eerste patiënten te detecteren.¹⁸ De geruchten dat dokter Shi Zhengli en haar familie honderden vertrouwelijke documenten uit het land hadden gesmokkeld en in Parijs op de Amerikaanse ambassade politiek asiel hadden gevraagd, zijn compleet uit de lucht gegrepen. Dat verklaart dokter Shi zelf in een interview met de South China Morning Post.¹⁹ En dokter Ai Fen voelde zich haast verplicht via de media te laten weten dat ze niet opgepakt was door de politie noch gecensureerd, zoals Reporters Without Borders had geïnsinueerd.²⁰ Geen klokkenluiders. Ze werken alle drie nog steeds op dezelfde plaats waar ze voor de crisis werkzaam waren.

Op de persconferentie in het Witte Huis op 23 maart zei de president dat hij “een beetje ontsteld was door China; ze hadden ons moeten waarschuwen voor het virus!” Het is een van de meest cynische uitspraken van Trump en zijn regering. Want terwijl de president dat verklaarde, telde de VS al meer dan 43.000 besmettingen en 550 doden. En zoals de tijdslijn hierboven aantoont was de Amerikaanse CDC, de Centers for Disease Control and Prevention, al van 4 januari op de hoogte, negenenzeventig dagen eerder. Op 24 februari verscheen de publicatie van het rapport van de WHO, Joint Mission on Coronavirus Disease 2019 (COVID-19), onder leiding van de Canadese dokter Bruce Aylward, adviseur van WHO-directeur-generaal Ghebreyesus. Het onderzoeksteam bestond uit experten uit Duitsland, Zwitserland, Nigeria, Singapore, Hongkong, Zuid-Korea, Rusland, Japan, China zelf … maar ook twee experten uit de VS maakten er deel van uit.

De meest sensationele complottheorie die sinds het begin de ronde doet is dat het virus in een labo is gemaakt, al dan niet in het kader van een biologische aanval. Staatssecretaris Mike Pompeo schiet de hoofdvogel af met zijn voortvarende uitspraak begin mei dat er “onweerlegbaar bewijs” is voor de stelling dat “het virus in het bewuste lab in Wuhan is vervaardigd.”²¹ Nochtans hadden de Amerikaanse geheime diensten eerder al laten weten dat “Covid-19 een virus is dat niet door de mens kan gemaakt zijn en ook niet genetisch gemanipuleerd.”²² Dat verklaarden 27 internationale wetenschappers ook al in The Lancet: “We maken ons sterk tegen samenzweringstheorieën die suggereren dat COVID-19 geen natuurlijke oorsprong heeft. We veroordelen deze met kracht. Wij (…)concluderen met grote eensgezindheid dat dit coronavirus ontstaan is in de natuur, net zoals veel andere virussen.”²³ De laatste tik komt van de directe topadviseur van Trump, dokter Anthony Fauci, die in The National Geographic concludeert: “Er is geen wetenschappelijk bewijs dat het virus in het lab van Wuhan zou gemaakt zijn.”²⁴

Het China-bashen lijkt wel op het ritme van de persconferenties van de Amerikaanse president te verlopen. Op 8 april komt er een nieuwe aanval: de Wereldgezondheidsorganisatie zou “China-centric” zijn en de lof van de WHO-baas ten aanzien van president Xi Jinping schiet in het verkeerde keelgat. De VS zal zijn jaarlijkse bijdrage (400 miljoen dollar)“tot nader onderzoek blokkeren”.²⁵ Middenin een nooit eerder geziene gezondheidscrisis zo’n maatregel treffen is behalve nooit gezien en compleet tactloos, vooral dodelijk.

Dokter Bruce Aylward verdedigt de sterke band van het VN-agentschap met China. De samenwerking met de overheid in Beijing is belangrijk om (de uitbraak van)de pandemie te bestuderen en te begrijpen. “Het was absoluut cruciaal in het begin van deze uitbraak om volledige toegang te krijgen, om ter plaatse te werken met de Chinezen, om zo het virus beter te kunnen vatten. Dit is wat we doen in elk zwaar getroffen land, ook in bijvoorbeeld Spanje. Het heeft niets te maken met China op zich.”²⁶

Een volgende uithaal gaat richting de WHO-baas die zoete broodjes zou bakken met China en vooral COVID-19 “veel te laat” – 11 maart – tot pandemie zou hebben uitgeroepen. En daarmee willen de VS en ook anderen bewijzen dat China’s invloed op de WHO veel te groot is. Hans Kluge, de Belgische directeur voor Europa van de WHO, weerlegt de aantijging: “De eerste keer dat dat [uitroepen van de pandemie] op tafel lag, waren er in het noodcomité dat dokter Tedros Adhanom Ghebreyesus adviseert, acht stemmen tegen zeven om het nog niet te doen. Dus deed hij het nog niet. Niet om China te sparen, zoals sommigen beweren, maar door die stemronde en daar we bij vorige epidemieën net de kritiek kregen dat we te snel naar de pandemiefase overgingen.”²⁷

Jeffrey Sachs, econoom en adviseur van VN-secretaris-generaal António Guterres vat de complotten samen: “De grote leugen van de regering-Trump is dat China de oorzaak zou zijn van Amerika’s problemen. Deze “meme” heeft door de Amerikaanse zelfvoldaanheid een tijdje gewerkt. De realiteit is echter dat Trumps aanpak van de epidemie een bedroevende mislukking is. Nu zijn er meer dan 71.000 Amerikaanse doden. Er waren genoeg waarschuwingen, heren Trump en Pompeo. Schamen jullie zich niet?”²⁸

Trumps poging om China als zondebok te gebruiken is om nog een andere reden cynisch. Hij kortwiekt nu immers precies de “open kanalen” waarlangs China en de VS op vlak van medisch en wetenschappelijk onderzoek samenwerken. Zo werkt het Amerikaanse CDC in het kader van de WHO al jaren goed samen met het Chinese ministerie van Volksgezondheid. Na de SARS-epidemie (2003)ontstond er op verschillende terreinen een nauwe coöperatie om mogelijke pandemieën te voorkomen. De inspanning boekte opmerkelijke successen en SARS werd in Azië grotendeels bedwongen. Toen in 2009 het griepvirus H1N1 in Mexico uitbrak, werden informatie en technologie gedeeld, om verspreiding van het virus te monitoren en een vaccin te ontwikkelen. Toen Chinese onderzoekers vier jaar later een vaccin ontwikkelden tegen het H7N9-virus, deelden ze het snel met hun Amerikaanse collega’s, die een versie produceerden in de Verenigde Staten. Ook toen in 2014 in West-Afrika de ebolacrisis losbarstte, hebben Amerikaanse en Chinese wetenschappers de handen in elkaar geslagen.

Sinds het aantreden van Trump hebben zowel het CDC als de National Institutes of Health hun personeel in China verminderd. De National Science Foundation heeft haar kantoor in het land volledig gesloten. De redenering van de Amerikaanse regering is dat je niet samenwerkt met een “strategische concurrent”.

De lockdown

Het Chinese jaar van de Rat is op 25 januari ingegaan. De traditie wil dat je dan feestviert in familieverband. De nieuwjaarsperiode betekent in een immens land met 1,43 miljard inwoners dan ook een echte volksverhuizing. Mensen gebruiken alle mogelijke transportmiddelen, waarbij ze soms duizenden kilometers afleggen. De beslissing een lockdown af te kondigen is geen sinecure. Het virus vermenigvuldigt zich ondertussen snel in Wuhan. Eind december worden 7 patiënten geregistreerd. Het eerste dodelijke slachtoffer valt op 10 januari. Op de dag van de rapportering (11 januari)zijn er 41 patiënten opgenomen, van wie 7 op intensieve zorgen.

De gezondheidsdienst van Wuhan kondigt aangepaste voorzorgsmaatregelen aan omdat het seizoen met veel infectieziekten piekt. Men vraagt met aandrang “de luchtcirculatie binnenshuis goed te regelen. Afgesloten en niet-verluchte openbare plaatsen en drukke plaatsen moet men vermijden en indien nodig mondmaskers dragen. Als men koorts heeft, symptomen van luchtwegeninfectie en vooral aanhoudende koorts, ga dan meteen naar een dokter in het ziekenhuis.”

Vanaf 14 januari wordt het lucht- en wegverkeer van en naar Wuhan gecontroleerd (via temperatuurmeting en testing)en naar vier omliggende steden afgesloten. De burgemeester van Wuhan, Zhou Xianwang, waarschuwt met aandrang massabijeenkomsten te beperken. Aangezien er nog geen duidelijkheid is over de overdracht van het virus van mens op mens,²⁹ staat hij onder grote druk toe dat op zondag 19 januari het traditioneel Tujia-nieuwjaarsfeest gevierd wordt. Naar schatting 40.000 families houden een banket. De burgemeester ligt meteen zwaar onder vuur op de sociale media en verklaarde later dat hij bereid is om ontslag te nemen.³⁰

De Chinese Communistische Partij laat bij deze zware kritiek verbolgen weten “(dat)iedereen die details over infecties verbergt, voor altijd aan de schandpaal van de geschiedenis zal worden genageld”.³¹ Dit is een strenge vingerwijzing, de slechte ervaringen met de SARS-epidemie indachtig, die in 2003 in China oplaaide en zich over de hele wereld verspreidde. Toen geraakten 8.098 mensen besmet en vielen er 774 slachtoffers.

Op 20 en 21 januari bezoekt een expertenteam van de WHO Wuhan en verklaart dat er hoogstwaarschijnlijk sprake is van transmissie van mens op mens, maar dat verder onderzoek nodig blijft.³² De dag voor de lockdown in Wuhan telt China 25 doden en meer dan 830 patiënten. Vooral de versnelde toename is verontrustend: 6 doden en meer dan 200 ziektemeldingen in 24 uur. Ook wordt een eerste dodelijk slachtoffer bevestigd in de provincie Hebei, op zo’n 900 km ten noorden van het virus-epicentrum.³³ De uitbraak van een epidemie lijkt nu gestart. Alle overheden overleggen en maken zich op voor een doortastende beslissing.

In de nacht van 23 januari om 2.45 u. vaardigt de overheid van Wuhan een lockdown uit. Vanaf 10 u ‘s ochtends worden alle bus- en metrodiensten in de hele stad opgeschort en uitgaande reizen op treinstations en luchthavens verboden. Iedereen moet in zijn huis blijven. Via WeChat, Weibo en andere sociale media worden inwoners geïnformeerd. Politie, buurtcomités en vrijwilligers (partijleden)communiceren en doen de ordehandhaving. Ondanks deze massieve ingreep blijkt toch een kleine minderheid de miljoenenstad te kunnen ontvluchten. In de periode na 23 januari volgen er tientallen steden het voorbeeld van Wuhan. De provincie Hubei met zo’n 59 miljoen mensen is uiteindelijk op 16 februari helemaal in lockdown. Andere steden, regio’s en miljoenensteden waar de besmettingen snel uitbreiden, volgen.

Later worden de sociaaleconomische krachtinspanningen in deze lockdown duidelijk. Men stuurde meer dan 30.000 dokters en verplegend personeel uit het hele land naar Wuhan.³⁴ Er werden 45 ziekenhuizen omgebouwd tot Covid-19-behandelingscentra. In expo-hallen en gelijkaardige grote gebouwen richtte men 12 tijdelijke ziekenhuizen in met complete Covid-19-behandelingsunits en er werden twee volledig nieuwe ziekenhuizen gebouwd met een totale capaciteit van 2.300 bedden.³⁵

Niemand roept een lockdown uit voor de lol, en al helemaal niet midden in een drukke, feestelijke nieuwjaarsperiode. De drastische maatregel heeft volgens professor Christopher Dye en zijn team van de universiteit van Oxford zijn nut echter meer dan bewezen. “Onze analyse laat zien dat zonder het Wuhan in- en uitreisverbod en de nationale noodhulp er meer dan 700.000 bevestigde COVID-19 gevallen zouden zijn geweest. China’s controlemaatregelen lijken te zijn geslaagd door de keten van transmissie te breken en het contact tussen besmettelijke en kwetsbare mensen te voorkomen.”³⁶ Bovendien wonnen de maatregelen tijd voor 130 steden om zich voor te bereiden op Covid-19.

Het Chinese gezondheidssysteem geeft voorrang aan “het in leven houden van mensen”. Het opschalen van de productie van ventilatoren, mondmaskers, medische beschermingskledij en van het hele scala aan behandelings- en detectiemiddelen krijgt in heel de periode voorrang op de economie. “Als ik Covid krijg, trek ik naar China”, zegt epidemioloog bij de WHO Bruce Aylward. “Daar weten ze hoe ze mensen in leven moeten houden.”³⁷

Eengemaakt tegen het virus

Op 25 januari komt het Permanent Comité van het Politiek Bureau van de Communistische Partij van China samen in een extra zitting en bespreekt de Covid-19-uitbraak, met als focus de realisatie van de behandeling van patiënten. Een taskforce onder leiding van premier Li Keqiang bezoekt de dag erna Wuhan. “Het leven beschermen staat hoog in ons vaandel. Wanneer een epidemie uitbreekt, moeten we snel handelen. Het is onze verantwoordelijkheid om een verdere uitbraak te voorkomen en te controleren”, zegt president Xi Jinping. De vergadering legt ook vast dat preventie en controle moeten worden uitgevoerd op een “wettelijke, wetenschappelijke en ordelijke manier”. Er moet aandacht worden besteed aan “toezicht, screening en waarschuwing”. Ook “tijdige, nauwkeurige en transparante vrijgave van informatie” dient georganiseerd.³⁸

De Chinese overheid heeft duidelijk controle over de situatie. In geen tijd worden staatsbedrijven en private ondernemingen over het hele land aangestuurd om taken in de strijd tegen het virus op te nemen. Het “eengemaakte commando” van overheid en partij houdt zo goed als mogelijk misbruiken in bedwang. Een voorbeeld van bijsturing is het optreden tegen bedrijven en personen die winst slaan uit de verkoop van mondmaskers. Ook in China gaf de aankondiging van de lockdown in Wuhan aanleiding tot het privaat stockeren van mondmaskers. Het dragen van een masker is ingeburgerd en geldt als een teken van respect voor de ander. Er was geen tekort, maar sommigen zagen hun kans om er munt uit te slaan. Op de shopping website Taobao van Alibaba werden op twee dagen meer dan 80 miljoen mondmaskers verkocht. Er liepen aanbiedingen voor een pak van 20 ‘3M maskers’ voor 1.100 yuan (142 euro), terwijl die in november nog werden verkocht voor 178 yuan (23 euro ). De aanbiedingen werden geschrapt en de verkopers van de website gehaald. Alibaba is in handen van Jack Ma, een van de 88 miljoen leden van de CCP. Zo gaat het Chinese systeem om met de privésector. Eric Li, een Chinese durfkapitalist, duidde het eerder als volgt: “Er is geen sprake van dat een groep miljardairs het politiek bureau van China zou kunnen domineren, op dezelfde manier dat miljardairs de Amerikaanse beleidsvorming beheersen.”³⁹

Een weinig bekende schakel van de ketting waardoor de Chinese samenleving goed werkt, zijn buurtcomités. Ze ontstonden tijdens de periode van Mao Zedong tussen 1949-1976. De organisatievorm speelt in crisismomenten zoals deze pandemie een belangrijke rol bij directe hulp, bij familiale problemen, sociale controle nodig bij quarantaine, als praktisch informatiekanaal, bij het opnemen van temperatuur, leveringen … We hebben het hier over meerdere honderdduizenden vrijwilligers, jong en oud.⁴⁰

Uit recent onderzoek van het gerenommeerde Singaporese dataresearch-centrum Blackbox in 23 landen blijkt dat tijdens de Covid-19-pandemie Chinese burgers van het vasteland het meest tevreden zijn over de aanpak, het leiderschap, de bedrijfsleiding en het buurtleven. Nieuw-Zeeland is het enige westerse land dat hoger scoort dan het gemiddelde wereldniveau.⁴¹ De WHO onderstreept deze prestatie in haar rapport van februari 2020: “Aangezien het over een totaal onbekend virus gaat, heeft China waarschijnlijk de meest ambitieuze, aangepaste en strikte indamming van een ziekte uitgerold, nooit eerder gezien in de geschiedenis.”⁴²

Sociale maatregelen voor iedereen?

Volgens een rapport van de WHO over de gezondheidszorg in China voorziet dit land van 1,43 miljard mensen een bijna universele ziekteverzekering.⁴³ De sociale ziekteverzekering, waaronder het medisch stelsel van plattelandscoöperatieven en de stedelijke ziekteverzekeringen vallen, worden voornamelijk gefinancierd met overheidssubsidies. De stedelijke bedrijfsgebonden ziekteverzekering is gefinancierd met bijdragen van zowel de werknemers als de werkgevers.

Sinds de lancering van de gezondheidshervormingen van 2009 heeft China de investeringen voor de uitbreiding van de gezondheidsinfrastructuur aanzienlijk verhoogd. Het stelsel van eerstelijnszorg is sterk gegroeid in een relatief korte tijd. Het aandeel van de medische uitgaven dat de patiënt zelf moet betalen is aanzienlijk gedaald. Dit was dringend nodig, want het maakte de belangrijkste oorzaak van armoede uit. Algemeen is er voor de gemiddelde Chinees een goede gezondheidszorg en levensverwachting, aldus de Wereldbank.⁴⁴

In deze pandemietijd heeft de Chinese regering subsidies toegekend om de medische uitgaven van alle coronaviruspatiënten te dekken. Er is een financiële tegemoetkoming voor kwetsbare groepen. Gedurende zes maanden worden de werkloosheidsuitkeringen verhoogd. Er zijn regelingen getroffen met banken om afbetalingen uit te stellen voor kredietkaarten, hypothecaire leningen en dergelijke.⁴⁵

In geen tijd worden staatsbedrijven en private ondernemingen over het hele land aangestuurd om taken in de strijd tegen het virus op te nemen.

Wel is het nog onduidelijk wat de Chinese regering van plan is met de miljoenen migranten die in de bouw en de horeca werken. Deze hebben vaak geen gereglementeerde sociale verzekering en kunnen hooguit op de minimumverzekering terugvallen via het Hukou-systeem (deze verblijfregistratie geeft recht op basisvoorzieningen en onderwijs ).

Wie een druppel water geeft, krijgt een uitbarsting van een bron

Deze Chinese spreuk geeft uitdrukking aan de internationalistische en onbaatzuchtige opstelling die het land inneemt bij rampspoed en ongeluk. Maar dat is buiten sommige westerse regeringsleiders gerekend. De Chinese internationale hulp is vaak met argwaan als “mondmaskerdiplomatie” geïnterpreteerd, wat in China dan weer begrijpelijk onbegrip opwekt.⁴⁶

Volgens het Chinese ministerie van Buitenlandse Zaken heeft het land (van januari tot april)aan 120 landen en vier internationale organisaties chirurgische maskers, beademingstoestellen, beschermende kledij, testkits op basis van nucleïnezuur, ventilatoren en andere vormen van hulp verleend. Daarbij komt de hulp van lokale overheden aan zustersteden in meer dan 50 landen. Chinese bedrijven hebben aan meer dan 100 landen en internationale instellingen schenkingen gedaan. Zo is op de luchthaven van Luik op 31 maart een lading medisch materiaal aangekomen, geschonken door de Alibaba Stichting.⁴⁷

Bovenop de levering van dringend medisch materiaal hebben Chinese wetenschappers ondersteuning en data aan het buitenland aangeboden.

Ook vanuit de bevolking kwam de solidariteit op gang. Er werd geld en materiaal afgeleverd bij buitenlandse ambassades, zoals die van Iran. Sommige vrijwilligers hebben teksten met nieuws, beschermingstips en COVID-19 data vertaald in vreemde talen.

Een van de meest opmerkelijke oproepen komt van een groep van honderd Chinese academici.⁴⁸ In een open brief bedanken ze voor de hulp van de internationale gemeenschap, onder meer de donaties van de Amerikaanse vrienden, in de meest kritieke fase van de strijd tegen COVID-19 op het vasteland van China. Ze stellen ook dat “elkaar met de vinger wijzen vernederend en kwetsend is voor iedereen” en dat ze de epidemische bestrijdingsprogramma’s en beleidsmaatregelen die door andere landen zijn ondernomen, respecteren. Ze vragen met aandrang dat de Verenigde Staten en China samenwerken om de COVID-19-pandemie te bestrijden. Tijdens de buitengewone G20-top eind maart riep de Chinese president Xi Jinping op tot een sterkere internationale samenwerking en drong hij aan op eenheid en solidariteit. “De gemeenschap van naties moet snel bewegen om de verspreiding van het virus tegen te gaan en China zal meer dan klaar zijn om zijn goede praktijken te delen, gezamenlijk onderzoek en ontwikkeling van geneesmiddelen en vaccins uit te voeren, en waar het kan hulp te verlenen aan landen die door de pandemie worden getroffen.”⁴⁹

Na de solidariteit tijdens de pandemie wordt een positieve en constructieve samenwerking verder uitgediept. Het “10+3 samenwerkingsverband”⁵⁰ van ASEAN (organisatie van tien Zuidoost-Aziatische landen)plus China, Japan en Zuid-Korea, vertegenwoordigt ongeveer 2,2 miljard mensen uit dertien landen waar de pandemie min of meer onder controle is. De solidariteit die tijdens het bestrijden van het virus tussen de dertien landen is ontstaan, kan een wake-up-call zijn voor westerse landen, die eerder beschuldigend naar het oosten wijzen.

1. https://coronavirus.jhu.edu/map.html – status op 8 mei 2020.
2. Aaron Rupar, “Trump says 200,000 Americans could die from coronavirus, because he’s done “a very good job””, Vox, 30 maart 2020.
3. Aaron Rupar, ibid.
4. “WHO Director-General’s remarks at the media briefing on 2019-nCoV on 11 February 2020”, World Health Organization, 11 februari 2020.
5. Zie ook Laura Spinney in dit nummer van Lava.
6. Caitlin Yoshiko Kandil, “Asian Americans report over 650 racist acts over last week, new data says”, NBC News, 26 maart 2020.
7. McDermott & Kaczynski, ibid.
8. Brendan Cole, ” Steve Bannon Accuses China of Coronavirus Cover-up, Calls it ‘A Biological Chernobyl’”, Newsweek, 1 maart 2020.
9. Michael Martina, Trevor Hunnicutt, “Biden says Trump failed to hold China accountable on coronavirus”. Reuters, 18 april 2020.
10. Victor Mallet & Roula Khalaf, “FT Interview: Emmanuel Macron says it is time to think the unthinkable”, Financial Times, 16 april 2020.
11. “Peking geeft Angela Merkel antwoord: “China is altijd transparant geweest over coronavirus””, HLN, 21 April 2020.
12. Tom Vandendriessche, “China moet de coronacrisis betalen”, Doorbraak, 20 april 2020.
13. “Xinhua Headlines: Chinese doctor recalls first encounter with mysterious virus”, Xinhua, 15 april 2020.
14. “Probe report on ‘whistleblower’ Li Wenliang reveals warning process in early stage of epidemic in Wuhan”, Global Times, 19 maart 2020.
15. Shane Harris, Greg Miller, Josh Dawsey en Ellen Nakashima. “U.S. intelligence reports from January and February warned about a likely pandemic”, Washington Post, 21 maart 2020.
16. Andrew Joseph & Megan Thielking, “WHO praises China’s response to coronavirus, will reconvene expert committee to assess global threat”, Stat, 29 januari 2020.
17. Ian Johnson, “China Bought the West Time. The West Squandered It.”, New York Times, 13 maart 2020.
18. “Xinhua Headlines: Chinese doctor recalls first encounter with mysterious virus”, Xinhua, 15 april 2020.
19. Sarah Zheng, “Chinese virologist at centre of ‘coronavirus came from a laboratory’ claim denies defecting”, South China Morning Post, 2 mei 2020.
20. “Whistleblowing doctor missing after criticizing Beijing’s coronavirus censorship”, Reporters Without Borders, 10 april 2020.
21. Jack Brewster, “A Timeline Of The COVID-19 Wuhan Lab Origin Theory”, Forbes, 10 mei 2020.
22. @ODNIgov, “Intelligence Community Statement on Origins of COVID-19”, Twitter, 30 april 2020.
23. Calisher, Carroll et al. “Statement in support of the scientists, public health professionals, and medical professionals of China combatting COVID-19”, The Lancet, 7 maart 2020.
24. Nsikan Akpan & Victoria Jaggard, “Fauci: No scientific evidence the coronavirus was made in a Chinese lab”, National Geographic, 4 mei 2020.
25. Emma Farge, “WHO rejects ‘China-centric’ charge after Trump criticism”, Reuters, 8 april 2020.
26. Ibid.
27. Barbara Debusschere & Femke Van Garderen, “Belgische WHO-topman Hans Kluge: ‘Iedereen heeft dit onderschat’”, De Morgen, 18 april 2020.
28. Jeffrey D. Sachs, “Trump’s anti-China theory implodes”, CNN, 6 mei 2020.
29. @WHO, “Preliminary investigations conducted by the Chinese authorities have found no clear evidence of human-to-human transmission of the novel #coronavirus (2019-nCoV)identified in #Wuhan, #China.”, Twitter, 14 januari 2020.
30. Sarah Zheng, “Wuhan mayor under pressure to resign over response to coronavirus outbreak”, South China Morning Post, 23 januari 2020.
31. James Kynge, “Wuhan virus points to tough Year of the Rat for Xi Jinping”, Financial Times, 23 januari 2020.
32. “Mission summary: WHO Field Visit to Wuhan, China 20-21 January 2020”, WHO, 22 januari 2020.
33. “Coronavirus Death Toll Climbs in China, and a Lockdown Widens”, New York Times, 23 januari 2020.
34. “China races to treat COVID-19 patients as hospital beds in epicenter near 40,000”, Xinhua, 20 februari 2020.
35. Ian Collier, “Coronavirus: China’s history of building hospitals in times of crisis”, Sky News, 25 januari 2020.
36. “China’s control measures may have prevented 700,000 COVID-19 cases”, Oxford Martin School, 31 maart 2020.
37. Alexander Nazaryan, “‘They know how to keep people alive’: Why China’s coronavirus response is better than you think”, Yahoo News, 13 maart 2020.
38. “CPC leadership meets to discuss novel coronavirus prevention, control”, People’s Daily Online, 25 januari 2020.
39. Karen Frances Eng, “A tale of two systems: Eric X. Li at TEDGlobal 2013”, Ted Blog, 13 juni 2013.
40. Garrie Van Pinxteren, “Beijings wapen tegen corona: het buurtcomité”, nrc.nl, 27 maart 2020.
41. Most countries’ Covid-19 responses rated poorly by own citizens in first-of-its-kind global survey”, Blackbox, 6 mei 2020.
42. “Report of the WHO-China Joint Mission on Coronavirus Disease 2019 (COVID-19)”, WHO, 16-24 februari 2020, p 16.
43. Qingyue M, Hongwei Y, Wen C, Qiang S, Xiaoyun L. People’s Republic of China Health System Review. Vol.5 No.7. Manila: World Health Organization, Regional Office for the Western Pacific, 2015.
44. “Report Recommends Deeper Healthcare Reforms in China”, World Bank, 22 juli 2016.
45. Zhao Yang, “China Focus: People’s well-being high on government agenda amid COVID-19 epidemic”, Xinhua, 30 april 2020.
46. Dirk Nimmegeers, “Wat ‘zit er achter’ de Chinese internationale steun in de strijd tegen de pandemie?”, Chinasquare, 11 mei 2020.
47. Jan Jonckheere, “Medisch hulpmaterieel wordt massaal overgevlogen”, Chinasquare, 4 april 2020.
48. “An Open Letter to the People of the United States From 100 Chinese Scholars”, The Diplomat, 2 april 2020.
49. “Coronavirus: China Prez Xi Jinping calls for global war against COVID-19, proposes tariff cuts”, Business Today, 27 maart 2020.
50. Mo Jingxi, “Li to attend ASEAN+3 COVID-19 talks”, China Daily, 14 april 2020.