De wereld davert op zijn grondvesten. In het Globale Zuiden worden nieuwe allianties gesloten die het aanzien van de wereld veranderen terwijl het Globale Noorden inboet aan economische macht.

In januari 2023 vroeg een verslaggever van Yomiuri Shimbun de perssecretaris van het Japanse ministerie van Buitenlandse Zaken, Hikariko Ono, om een definitie van de term ‘Globale Zuiden’. “De regering van Japan heeft geen precieze definitie van de term Globale Zuiden”, antwoordde ze, “maar ik heb begrepen dat het in het algemeen vaak verwijst naar opkomende en zich ontwikkelende landen”.¹

De Japanse regering had moeite om een meer precieze omschrijving te vinden van het Globale Zuiden, dan deze die ze probeerde te geven in het Diplomatic Bluebook 2023. In een lang hoofdstuk over het begrip “Globale Zuiden” erkennen Japanse functionarissen dat in de voormalige derde wereld een nieuwe manier van denken lijkt te zijn. Onder leiding van de Verenigde Staten eiste het Globale Noorden dat de landen van het Globale Zuiden het standpunt van de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (NAVO) over de oorlog in Oekraïne zouden overnemen (namelijk om Rusland te isoleren). Maar het Globale Zuiden weigerde en beschuldigde het Westen dat ze ‘twee maten, twee gewichten’ gebruiken. Dat merkte ook het Japanse ministerie van Buitenlandse Zaken op: het Westen rechtvaardigt zijn eigen oorlogen en veroordeelt die van een ander. In het licht van deze nieuwe sfeer in het Zuiden verklaarde het Japanse ministerie van Buitenlandse Zaken dat er behoefte is aan een nieuwe houding met “een inclusieve benadering die verschillen in waarden en belangen overstijgt”. Zoals de Japanse minister van Buitenlandse Zaken Yoshimasa Hayashi schreef in het voorwoord van het Bluebook: “De wereld staat op een kantelpunt in de geschiedenis.”²

Een voorbeeld van dit kantelpunt is het feit dat maar weinig staten in het Zuiden bereid waren en zijn om Rusland te isoleren. Ze weigerden bijvoorbeeld de westerse resoluties in de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties te steunen. Niet alle staten die geen kruistocht tegen Rusland willen, zijn ‘antiwesters’ in politieke zin. De meeste denken vooral aan praktische zaken, zoals de lagere energieprijzen van Rusland. Wat het ook zij, of ze het nu zat zijn dat het Westen met hen solt, of dat ze gewoon meer economische kansen zien in hun relatie met Rusland, steeds meer landen in Afrika, Azië en Latijns-Amerika weigeren te plooien voor de druk vanuit Washington om de banden met Rusland te verbreken. Dit bracht Frans president Emmanuel Macron ertoe om te erkennen dat hij “erg geschrokken was hoezeer we het vertrouwen van het Globale Zuiden aan het verliezen zijn.”³

Tijdens een paneldiscussie op de Munich Security Conference op 18 februari 2023 gaven drie leiders uit Afrika, Latijns-Amerika en Azië aan waarom ze ongelukkig zijn met de oorlog in Oekraïne en de campagne die hen onder druk zet om de banden met Rusland te verbreken. De premier van Namibië, Saara Kuugongelwa-Amadhila: “We beogen een vreedzame oplossing van het [Oekraïne-]conflict zodat de hele wereld en al zijn hulpbronnen kunnen ingezet worden om de situatie van mensen over de hele wereld te verbeteren, in plaats van wapens te maken, mensen te doden en conflicten te creëren. Op de vraag waarom Namibië zich onthield bij de stemming in de Verenigde Naties over de oorlog, zei Kuugongelwa-Amadhila: “Onze focus ligt op het oplossen van het probleem … niet op het zoeken van de schuldige.” Het geld dat gebruikt wordt om wapens te kopen, zei ze, “zou beter gebruikt kunnen worden om ontwikkeling te bevorderen in Oekraïne, in Afrika, in Azië, op andere plaatsen, [en] in Europa zelf, waar veel mensen het moeilijk hebben”.⁴