De bedenker van het concept van de onzichtbare hand wordt door Marx als de grondlegger van de politieke economie beschouwd. Het denken van Adam Smith belichaamde het kapitalisme van de vrije concurrentie.
Elk tijdperk brengt de mensen voort die het nodig heeft. In het Engeland van de 18 eeuw was het kapitalisme en de politieke economie zodanig ontwikkeld dat de nood zich opdrong om de geïsoleerde economische kennis te ordenen, te veralgemenen en te systematiseren. Adam Smith was de man en wetenschapper die deze uitdaging aankon.
Veel denkers hebben onuitwisbare sporen nagelaten in de geschiedenis van de economische theorieën, maar slechts weinigen kunnen aan hem tippen. Marx noemt Smith de grondlegger van de politieke economie en econoom bij uitstek van het manufactuurkapitalisme. Engels noemt hem de Maarten Luther van de economie. Voor Lenin was Smith de grote ideoloog van de progressieve burgerij.
Meer nog dan echter econoom van het manufactuurkapitalisme, belichaamde Smiths denken het vrijeconcurrentiekapitalisme, meer bepaald de industriële fase ervan. Dit verklaart waarom het succes van zijn werk de manufactuurfase overleefde, schrijft Peter Thal. “Bijna al het economische denken nam Smith als uitgangspunt. Voorstander of criticus, conservatief of progressief, socialist of marxist, neoclassicist of Keynesiaan, ze bouwen allemaal voort op zijn werk”, aldus Jürgen Leibiger. In de DDR had Peter Thal, een theoriehistoricus uit het Duitse Halle die inmiddels 90 jaar oud is, het belangrijke economische werk van de grote Schot opnieuw vertaald, beoordeeld en uitgegeven.
De vroege Duitse vertalingen van het werk van Smith dragen de sporen van de veronderstellingen van de burgerlijke economie. Volgens Peter Thal moet de oorspronkelijke betekenis van de wetenschappelijke termen die Smith gebruikte, opnieuw opgegraven worden, en de betekenis die ze hadden in de klassieke Engelse economie worden hersteld. Door zijn inspanningen heeft Peter Thal een blijvende bijdrage geleverd aan de receptie van het werk van Smith.
Rare snuiter
Adam Smith werd driehonderd jaar geleden, op 16 juni 1723, geboren in het stadje Kirkcaldy nabij Edinburgh. Zijn vader Adam Smith senior, een douanebeambte, stierf een paar maanden voordat zijn zoon werd geboren. Adam was het enige kind van de jonge weduwe Margaret, de dochter van een rijke landeigenaar en parlementslid. Men zegt dat hij een zwak, ziekelijk kind was dat zich afzijdig hield van de luidruchtige spelletjes van zijn leeftijdsgenoten.
Op 14-jarige leeftijd — niet ongebruikelijk in die tijd — begon Smith filosofie, economie, wiskunde en talen te studeren, eerst aan de Universiteit van Glasgow, waar hij werd beïnvloed door Francis Hutcheson, een van de grondleggers van de Verlichting, en waar hij in 1740 de graad Master of Arts behaalde. Al vroeg stond hij onder zijn medestudenten bekend als een geleerde en een rare snuiter. Hij kon te midden van vrolijk gezelschap plots in diepe overpeinzingen verzinken, tegen zichzelf beginnen praten en zijn omgeving negeren. Deze eigenaardigheden kenmerkten hem gedurende zijn hele leven, waardoor hij het archetype werd van de grillige en verstrooide professor. Een marktvrouw die opmerkte dat de man tegen zichzelf praatte, zou hem voor geestesziek hebben aangezien en fluisterde tegen haar buurvrouw: “Mijn God, de arme man, en hij is nochtans zo goed gekleed.”
