De keuze is er een tussen blokdenken, militaire confrontatie en escalatie enerzijds, of collectieve veiligheid, vreedzame co-existentie en diplomatie anderzijds. Als je vertrekt van “vrede, brood en klimaat” is die keuze doodeenvoudig.

“Brood en vrede” was de slogan van vrouwen uit de textielindustrie in Petrograd die op 8 maart 1917 het werk neerlegden en de straat opgingen. Honderdduizenden arbeiders volgden hun voorbeeld; de Februarirevolutie was uitgebroken. De stakers waren de oorlog en de torenhoge voedselprijzen moe. Zeven maanden later was het devies van de Oktoberrevolutie “Vrede, land en brood”. Diezelfde spirit hebben we nodig in deze tijden, waar regeringsleiders steeds luider op de oorlogstrom roffelen. “Vrede, brood en klimaat” is de titel van ons themanummer waarin we de diepe economische, sociale, ecologische en politieke impact van de oorlog om Oekraïne verkennen.

Met zijn brutale invasie doet Poetin de planeet op zijn grondvesten daveren. De Russische president met tsaarallures ligt aan de basis van ellende wereldwijd. In Oekraïne vielen in de vier maanden na de Russische invasie al duizenden doden en miljoenen zijn het land ontvlucht. Rouwende en verscheurde families, kapot gebombardeerde woonsten, scholen, ziekenhuizen en infrastructuur. Wereldwijd versterkt de oorlog een prijzenschok van allerlei basisproducten. De globale voedselprijzen stegen in 2021 al met 33,6 %, de verwachte stijging voor 2022 is 23 %. En in mei stonden de prijzen voor olie en gas respectievelijk 53 % en 148 % hoger dan een jaar geleden. De lonen houden geen gelijke tred met de prijsstijgingen. Spaarcenten slinken, schulden stijgen. António Guterres, de secretaris-generaal van de Verenigde Naties, waarschuwt voor “een orkaan van honger”. En hij voegt er helder aan toe dat een oplossing voor de voedselcrisis die “apocalyptische proporties aanneemt” onmogelijk is zonder herintegratie van de voedselproductie van Oekraïne, Wit-Rusland én Rusland.

Bij de verandering van olieleverancier ruilt Europa de Russische oorlogsmisdadiger in voor de Saoedische, in Jemen verantwoordelijk voor 200.000 doden.

In zo’n situatie is het ontstellend hoe zwak bij de Westerse mainstream politici de roep om een onderhandelende oplossing klinkt. De enige vraag lijkt wel hoe ver we kunnen gaan in de escalatie. Het enige antwoord dat de VS en de EU voorstellen zijn wapenleveringen aan Oekraïne, sancties tegen Rusland en het opdrijven van de militaire uitgaven. De wapenleveringen brengen een staakt-het-vuren geen stap dichterbij. Met de zogenaamde “gerichte sancties” tegen Poetin en zijn omgeving, sanctioneren de VS en de EU heel de wereld met stijgende prijzen. Europa ruilt het Russische gas voor steenkool en het duurdere en meer vervuilende schaliegas uit de VS. En bij de verandering van olieleverancier ruilt Europa de Russische oorlogsmisdadiger in voor de Saoedische, in Jemen verantwoordelijk voor 200.000 doden.

Ondertussen rijden de NAVO-lidstaten een wedloop naar steeds hogere militaire uitgaven, wat ongetwijfeld ten koste zal gaan van sociale en ecologische investeringen en de voorbode is van nieuwe besparingen. Uitgaven aan defensie doen ook de uitstoot van broeikasgassen toenemen. De wapenindustrie stoot meer uit dan de lucht- en scheepvaartsector samen, het Amerikaanse leger stoot meer uit dan een land als Spanje. Alsof dat nog niet genoeg is, praten defensieministers en opperbevelhebbers in het Pentagon en de NAVO-hoofdkwartieren, net als Poetin, lichtzinnig over de inzet van “tactische” en “bruikbare” kernwapens.

Neen, dit is geen conflict tussen “barbarij” en “beschaving”, dit is geen “oorlog tussen democratie en autocratie”, of met de beeldspraak van Gie Goris, voormalig hoofdredacteur van MO* magazine, dit is geen verhaaltje van een “Grote boze wolf” tegen een “onschuldig Roodkapje”. In het Witte huis en het Pentagon winden ze er geen doekjes meer om: ze voeren een proxy-oorlog tegen Rusland. Dat betekent dat de VS een derde land (Oekraïne) gebruiken om geostrategische doeleinden te bereiken. Een aanhoudende oorlog moet Rusland (en China) uitputten en de hegemonie van de VS in de wereld te verstevigen. Voor Hillary Clinton staat het Afghanistan van de jaren 80 model voor het verloop van de oorlog in Oekraïne. Balans: een jarenlange oorlog waarbij 1,8 miljoen Afghanen het leven lieten.

De opdeling van de wereld in twee blokken via de oorlog Oekraïne strookt zo met Bidens nationale veiligheidsstrategie: “het voorkomen van strategische concurrentie op lange termijn door rivalen met een gelijkaardige invloed”. Versta: China en Rusland. Europa loopt terug aan het handje van de Atlantische buur. De NAVO, die president Macron recent “hersendood” verklaarde, is springlevend en opnieuw het vehikel om “de Russen eruit, de Amerikanen erin en de Duitsers eronder te houden,” zoals de eerste secretaris-generaal van de NAVO Lord Ismay zijn missie samenvatte.

Waarom laten we nu de fase van het vechten niet achterwege om onmiddellijk over te gaan naar de fase van dialoog?

De Amerikaanse en Europese multinationals rekenen zich rijk: de opbrengsten uit de verkoop van energie, brandstoffen, wapentuig, schaliegas en graan gaan door het dak. Dat is “Profiting from pain” zoals de titel luidt van het rapport dat Oxfam publiceerde vlak voor het jaarlijks onderonsje van miljardairs in het Zwitserse Davos. De profiteurs van de pandemie en de oorlog zijn Big Pharma, Big Tech, en nu ook Big Food, Big Oil en Big Gun. De cijfers zijn hallucinant. Het vermogen van miljardairs steeg in de twee jaren van de pandemie evenveel als de 23 (!) voorgaande jaren. Met de oorlog dikken die criminele fortuinen nog verder aan. Tegenover elke nieuwe miljardair dreigen 1 miljoen mensen te vallen in extreme armoede.

In het Zuiden geloven ze die praatjes over de Westerse beschaving niet langer. Niet na Libië, Afghanistan en Irak. Niet na de 80.000 bommen die Obama alleen al liet droppen. Niet nadat 500.000 Iraakse kinderen omkwamen van honger en ontbering door sancties, hetgeen staatssecretaris Madeleine Albright wegwuifde met “Het was een harde keuze maar het was de prijs waard”. Niet met een veertigtal zware militaire confrontaties elders in de wereld, waar in het Westen bijna geen haan naar kraait. Meer dan de helft van de wereldbevolking woont in landen die niets willen weten van sancties tegen Rusland. Opwerpen dat het logisch is dat Rusland nieuwe basissen en raketschilden van een naburig militair bondgenootschap niet met open armen verwelkomt, is in het Westen heiligschennis. Maar in die landen wordt het begrepen – hoewel het vanzelfsprekend geen militaire invasie rechtvaardigt.

Voormalig Labourleider en vredesactivist Jeremy Corbyn herinnert ons er aan dat “alle oorlogen met dialoog en een politieke oplossing eindigen. Waarom laten we nu de fase van het vechten niet achterwege om onmiddellijk over te gaan naar de fase van dialoog?” Goede vraag. De keuze is er een tussen blokdenken, militaire confrontatie en escalatie enerzijds, of collectieve veiligheid, vreedzame co-existentie en diplomatie anderzijds. Als je vertrekt van “vrede, brood en klimaat” is die keuze doodeenvoudig.

Oorlog en vrede

Europa moet in de spiegel kijken

Boaventura de Sousa Santos

Zowel Rusland als de VS bereiden zich al jaren voor op de oorlog in Oekraïne, schrijft de Portugese socioloog Boaventura de Sousa Santos. In de waan dat het aan de juiste kant van de geschiedenis staat, levert Europa zich over aan de belangen die de Amerikaanse buitenlandse politiek beheersen. Europa en de VS staan in de wereld hooghartig alleen, waarschijnlijk in staat één veldslag te winnen, maar op weg naar een zekere nederlaag in de oorlog van de geschiedenis.

De drie dynamieken van een aangekondigde oorlog

Tony Wood

Elke analyse die zich beperkt tot de acties van Rusland alleen, of die niet verder kijkt dan de binnenkant van Poetins hoofd, is in het beste geval een eenzijdige waanvoorstelling, en in het slechtste geval een moedwillige verdraaiing van de feiten. Geopolitieke analyst Tony Wood verklaart de Russische invasie aan de hand van de botsing en samenvloeiing tussen drie dynamieken: de interne ontwikkeling van Oekraïne zelf, het parcours van Rusland van post-Sovjetverval naar nationale herbevestiging en de opmars van de NAVO en de EU in het strategische vacuüm dat in Oost-Europa is ontstaan na het einde van de Koude Oorlog.

Staat en oligarchie in Oekraïne

Volodymyr Ishchenko

De toepassing van de Minsk-akkoorden had een basis voor deëscalatie kunnen zijn in Oekraïne. Maar zowel Porosjenko als Zelensky vielen ten prooi aan de oligarchenclans, de radicale nationalisten, liberale ngo’s en de westerse regeringen. De bandbreedte van aanvaardbare politiek was na de Maïdanopstand aanzienlijk vernauwd en maakte de uitvoering van de akkoorden onmogelijk. Oekraïens socioloog Volodymyr Ishchenko beschouwt de oorzaken van Kievs heroriëntatie naar de NAVO en de EU na de Maidanopstand evenals de desastreuze gevolgen van Poetins misdadige invasie.

De Atlantische Oceaan wordt een kanaal

Jörg Kronauer

De oorlog van Rusland tegen Oekraïne zal de alliantie van de VS met de EU verdiepen — op alle niveaus: politiek, economisch en militair. Noord-Amerika en Europa zijn niet alleen met elkaar verbonden door de NAVO, zij zijn ook elkaars belangrijkste economische partner. De regering-Biden ziet de trans-Atlantische integratie als cruciaal voor haar industriële belangen en ter versterking in de confrontatie met China. De oorlog in Oekraïne biedt in die zin extra opportuniteiten. Journalist Jörg Kronauer geeft een overzicht.

Voor een platform van niet-gebonden landen, tegen een Koude Oorlog

Vijay Prashad en Wim De Ceukelaire

Achter de militaire operaties aan het Oekraïense front schuilt een context van economische en politieke belangen. De Indische marxist en journalist Vijay Prashad analyseert de voorgeschiedenis van de oorlog en met name hoe die kadert in de poging van de Verenigde Staten om de hegemonie te bewaren. Hij waarschuwt dat de oorlog ook gaat over de onafhankelijkheid van Europa en pleit voor een terugkeer naar de ‘Geest van Bandoeng’ die nadruk legt op vrede en ongebondenheid in de wereldverhoudingen.

Links moet voor eigen deur vegen

Felix Bartels

Een land probeert in een ander land een voor zichzelf politiek geschikte koers af te dwingen. Dit roept terecht verontwaardiging en sympathie voor het slachtoffer op. Maar is zulks beleid niet een constante in het buitenlands beleid van de VS sinds 1945, nota bene in Oekraïne zelf? Als links zich tegen oorlogszucht wil verzetten, moet ze het imperialisme in zijn geheel aanvallen. Duits columnist Felix Bartels vindt de lessen van Lenin en Liebknecht nog steeds actueel. Toegepast op de situatie vandaag: de oorlog in Oekraïne kan geen oorlog zijn van de werkende klasse. De grootste vijand is de vijand in eigen land.

Brood, klimaat en democratie

Gedaan met de globalisering?

Michael Roberts

Wat mainstream economen sinds de jaren 80 “globalisering” noemden, is geen nieuw fenomeen. Econoom Michael Roberts schetst de verschillende golven van intensievere handel en kapitaalexport sinds het kapitalisme dominant werd halverwege de 19e eeuw. De jaren 2020 lijken op de periode voorafgaand aan Wereldoorlog I met rivaliserende machten die vechten om een deel van de koek. De huidige ineenstorting van de globalisering kan uitmonden in een strijd tussen twee blokken of in een melange van concurrerende economische eenheden. Met de economie in het slop en mogelijks meer oorlog lijkt een spoedige terugkeer van de globalisering alvast uitgesloten.

Oorlog verbrandt de aarde

Natalie Eggermont

De Europese Unie ruilt Russische brandstoffen in voor andere fossiele brandstoffen, soms nog meer vervuilend dan hun voorganger. Maar, zo waarschuwt klimaatexperte Natalie Eggermont, om het klimaat te redden staan we voor een cruciaal nu-of-nooit kantelpunt, met nog maar enkele jaren om radicaal van koers te veranderen. De ongemakkelijke waarheid voor alle politici die duurzaamheid — althans in woorden — hoog in het vaandel dragen, maar intussen hevig meestappen met de oorlogstrom, is dat er voor het klimaat maar één uitweg is: vrede.

De crisis van de globale voedselketen

Raj Patel

De jammerlijk ontoereikende economische en politieke reacties op COVID-19 voorspelde weinig goeds voor de wereld­orde. De globale voedselketen was al in crisis, de inval van Rusland in Oekraïne maakt het alleen maar erger. Volgens gevierd socioloog Raj Patel zullen de door de oorlog veroorzaakte prijsstijgingen en honger een golf van opstanden veroorzaken, net als de voedselprijspieken in het verleden: zoals de demonstraties die in 2010 de Arabische lente inluidden, de voedselprotesten in 2007-2008 van Haïti tot Italië, en de rellen tegen IMF-maatregelen in de jaren 80 en 90.

Oorlog en democratie gaan niet samen

Olivier Goessens

De trein van militarisering die met een rotvaart is vertrokken, is gedoemd om te ontsporen. Een groot deel van onze collectieve welvaart wordt opgeofferd aan een waanzinnig project om de NAVO in staat te stellen tegelijk oorlog te voeren tegen Rusland en China. Die evolutie moeten we zo vroeg mogelijk stoppen, schrijft historicus Olivier Goessens. De opgedrongen oorlogsmentaliteit kan nooit oorlog voorkomen. We moeten de drijfveren achter oorlog uitschakelen, met een nieuwe, autonome, Europese veiligheidsstructuur voor een multipolaire wereld.

Corbyn had altijd al gelijk over Poetin

Peter Oborne

Ondanks het feit dat Jeremy Corbyn al jaren geen voorzitter is van de Britse Labourpartij, wordt hij bikkelhard aangepakt in de pers: zijn pacifistische uitspraken zouden zijn sympathie voor het Rusland van Poetin verraden. Alle krachten die zich tegen de oorlog verzetten mogen zulke aanvallen verwachten. Maar politiek columnist Peter Oborne toont aan dat wanneer het hen goed uitkomt, onze politieke elites hun principes makkelijk aan de kant schuiven — Corbyn doet dit niet.