De hoefijzertheorie is opnieuw in opmars. De gedachte dat ‘de uitersten’ op elkaar lijken is een manier om extreemrechts te normaliseren en tegelijk een poging om authentiek links te problematiseren.

“Wie lokaal een bestuur maakt met PVDA, sluit zichzelf uit voor een coalitie met N-VA. Daar ga ik na de verkiezingen zeer principieel in zijn.”¹ Aan het woord is N-VA-voorzitter Bart De Wever in ‘De Tafel van Gert’ op Play4. De Wever spiegelt daarmee bewust de houding die andere partijen aannemen ten aanzien van Vlaams Belang. Toen Vooruit in 2018 een lokale coalitie sloot met PVDA in Zelzate, liet De Wever bijvoorbeeld al optekenen: “De linkerzijde hamert altijd op het cordon sanitaire. Niet met extreemrechts en radicaal rechts, maar extreemlinks en radicaal links zijn even erg en wat mij betreft nog veel erger. Die hypocrisie mag stoppen. Dit is absoluut het doorbreken van het cordon sanitaire.”²

De uitspraken van De Wever kaderen in de zogenaamde hoefijzertheorie. In een brief aan PVDA-voorzitter Raoul Hedebouw schreef journalist en auteur over democratie Joël De Ceulaer — iemand die bezwaarlijk van uiterst linkse of extreemrechtse sympathieën kan beticht worden — over die theorie het volgende: “Ruim tien jaar geleden in de markt gezet door De Wever himself en ondertussen compleet geïntegreerd in het script van de modale analist: PVDA is even extreem en ongewenst als Vlaams Belang, maar aan de andere kant van het spectrum. Les extrêmes se touchent, vandaar: hoefijzer. Onzin, natuurlijk. (…) U speelt uw rol in de liberale democratie, Vlaams Belang wil de liberale democratie slopen.”³ Zo gesteld klinkt het simpel om De Wevers framing te doorprikken, maar toch komt er doorgaans weinig weerwerk tegen. De Ceulaer heeft een punt als hij zegt dat deze theorie stilaan mainstream dreigt te worden.

CORDON SANITAIRE

Ze zijn namelijk niet nieuw, de oproepen uit rechtse hoek om rond de PVDA een ‘cordon sanitaire’ te leggen, zoals dat bestaat rond het Vlaams Belang. Al eerder riep Denis Ducarme, destijds parlementslid van de liberale MR, op tot een cordon sanitaire rond de PVDA, “een extremistische en populistische partij die haar inspiratie haalt bij een totalitaire ideologie”.⁴ Dat was in volle Kazachgate-periode. De MR vond het niet leuk dat PVDA-volksvertegenwoordiger Marco Van Hees toen de rol van MR-kopstukken Didier Reynders en Armand De Decker in het ontstaan van de afkoopwet voor de Kazachse oligarch en belastingfraudeur Chodiev had blootgelegd.

Ook MR-voorzitter Georges-Louis Bouchez laat geen kans onbenut om die eis te herhalen. Hij geeft toe dat de PVDA geen racistische partij is, in tegenstelling tot de extreemrechtse partijen. Maar “extreem-linkse partijen claimen een band met regimes die onuitsprekelijke gruweldaden hebben begaan. Communistische regimes zijn niet meer aanvaardbaar”. Hij eist een harde toezegging van alle partijen om “niet met deze extreemlinkse beweging te regeren”.⁵

Het cordon sanitaire is er om racistische partijen te weren, en kan niet dienen om een door en door antiracistische partij als de PVDA te viseren.

Een cordon sanitaire — in het Nederlands, een schutskring — is in de veeteelt een ‘beschermende zone rond een besmettingshaard’ of een ‘geheel van maatregelen om een potentiële bedreiging tegen te gaan’. In 1989 nam Jos Geysels, toenmalig politiek secretaris van Agalev (nu Groen), het initiatief tot zo’n ‘cordon sanitaire’. Het was een verbintenis van de andere Vlaamse partijen om geen coalities te vormen met het Vlaams Blok (nu Vlaams Belang), in een uitvoerende macht op eender welk niveau: federaal, gewestelijk, provinciaal of gemeentelijk.

De reden was dat “het programma van het Vlaams Blok… in tegenspraak (is) met de minimumkenmerken van een modern democratisch regime zoals vastgelegd in de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens van de VN van 1948 en in het Europees Verdrag tot Bescherming van de Rechten van de Mens en de Fundamentele Vrijheden (EVRM) van 1953. Het gaat om het aanzetten tot rassenhaat, het verbod op de financiering van moskeeën, de invoering van een aparte sociale zekerheid voor vreemdelingen, enzovoort”.⁶

Vlaams Blok veranderde wel haar naam toen de partij in 2004 veroordeeld werd voor racisme, maar ze veranderde niet van ideologie. Het cordon geldt dus ook voor het Vlaams Belang. Een analyse door de universiteiten van Gent en Hasselt over het verkiezingsprogramma van het Vlaams Belang in 2019 zag 44 programmapunten die ofwel duidelijk in strijd zijn met mensenrechten, ofwel een hoog risico op schending ervan inhouden.⁷

Het cordon sanitaire is er dus om racistische partijen te weren, en kan niet dienen om een door en door antiracistische partij als de PVDA te viseren. Waarom gebeurt dat dan wel?

Een eerste reden is zeker dat Bart De Wever niet wil dat Borgerhout en Zelzate in 2024 navolging krijgen. Op die plaatsen, met de PVDA in het bestuur, wordt niet bespaard op mensen en dienstverlening en wordt er niet geprivatiseerd. Er is een sociaal beleid en het bestuur investeert in solidariteit tussen mensen, in het middenveld en sociale en culturele organisaties. Er worden fundamenteel andere keuzes gemaakt inzake gemeentebelastingen. Zo voerde Zelzate een ‘eerlijke taxshift’ in. Multinationals worden zwaarder belast, kleine zelfstandigen en kmo’s minder, en de milieubelasting voor de bevolking werd verlaagd. Er wordt geluisterd naar de gewone man en niet naar de grote bouwpromotoren.

Kortom, iedere dag wordt daar, ook in het klein, het bewijs geleverd dat er een alternatief bestaat voor De Wevers kille besparingspolitiek op de kap van de gewone mensen.

Wat Bouchez dan weer dwarszit, is dat de toenemende invloed van de PVDA ervoor zorgt dat de PS en zelfs Ecolo de neoliberale consensus doorbreken. “De PVDA hoeft niet eens aan de macht te komen omdat de PS en Ecolo vandaag dezelfde absurditeiten verkondigen”, aldus Bouchez. “In het verleden was het mogelijk om compromissen te sluiten met de PS, en verschillende van haar leden stonden positief tegenover bedrijven en economische ontwikkeling. Dat is nu niet meer het geval”.⁸ Bouchez wil dat de PS opnieuw de partij wordt waarmee je kunt praten over lagere werkloosheidsuitkeringen, privatisering van overheidsbedrijven, desinvestering in sociale woningbouw of hogere taksen op huishoudelijk afval.

HET HOEFIJZERMODEL

Ook degenen die systematisch spreken over “de extremen” in plaats van het te hebben over extreemrechts, gaan mee in de framing die de PVDA gelijkstelt met Vlaams Belang. “Les extrêmes se touchent”, beweren ze, “de uitersten raken elkaar”. In de politieke wetenschap noemt men dat het ‘hoefijzermodel’. Het is een politieke theorie die het politieke spectrum niet indeelt in een lijn van links naar rechts, maar het voorstelt als een hoefijzer, waarbij de uiteinden in elkaars richting gebogen zijn, zodat ze dicht bij elkaar lijken te staan. Het model maakt een grof onderscheid tussen gematigde en extremistische krachten. De eersten willen volgens die theorie de vrije en democratische basisorde behouden, terwijl de laatsten de staat en de grondwet verwerpen.

Journalist, opiniemaker en auteur van een boek over democratie Joël De Ceulaer, die zeker niet van uiterst linkse of uiterst rechtse sympathieën kan verdacht worden, liet zich in een brief aan PVDA-voorzitter Raoul Hedebouw kritisch uit over het hoefijzermodel: “Ruim tien jaar geleden in de markt gezet door De Wever himself en ondertussen compleet geïntegreerd in het script van de modale analist: PVDA is even extreem en ongewenst als Vlaams Belang, maar aan de andere kant van het spectrum. Les extrêmes se touchent, vandaar: hoefijzer. Onzin, natuurlijk. (…) U speelt uw rol in de liberale democratie, Vlaams Belang wil de liberale democratie slopen.”

In het politieke debat wordt het hoefijzermodel te pas en te onpas bovengehaald, zoals ten tijde van de Russische inval in Oekraine. “Van PVDA tot Vlaams Belang. De bondgenoten van Poetin in het parlement: wat hebben die extremen toch met Rusland?”, luidde een krantenkop.⁹ Nochtans, wie programma’s en stemgedrag analyseert moet wel vaststellen: het hoefijzermodel kan de toets der kritiek niet doorstaan.

De VRT onderzocht de verkiezingsprogramma’s van de verschillende partijen in 2019 en kwam tot de volgende besluiten: “De inhoudelijk twee meest verschillende partijen zijn N-VA en PVDA. Zij hebben maar voor 30 procent overlap.” Met het Vlaams Belang heeft de PVDA slechts 38,6 procent overlap. CD&V en N-VA hebben respectievelijk 53 procent en 60 procent overlap met het Vlaams Belang.¹⁰

Het idee van een redelijk centrum versus extreme standpunten van uiterst links en uiterst rechts weerspiegelt natuurlijk vooral hoe dat centrum zichzelf ziet.

Daarbij heeft een deel van de overlap tussen Vlaams Belang en PVDA te maken met de ‘verlinksing’ van het sociale programma van extreemrechts — een tendens die in heel Europa zichtbaar is en die dient om greep te krijgen op de witte werkende mens. Net als bij de nazi’s in de jaren 1930, is de sociale façade slechts schijn. Ze verbergt een politieke praktijk die allerminst de belangen van werknemers en sociaal-economisch kwetsbare groepen behartigt.

Een wetenschappelijke studie van de Otto Brenner Stiftung over de Duitse extreemrechtse partij AfD kwam tot de volgende conclusie: “Zowel op het vlak van haar algemene economische oriëntatie als op het gebied van het handels- en energiebeleid positioneert de AfD zich duidelijk als neo- en ordoliberaal.¹¹ (…) De ‘markteconomie’ wordt gezien als een ‘natuurlijke’ en ‘duurzame economische orde’, vrijhandel, concurrentie, ‘ontbureaucratisering’ en concurrentievermogen worden gezien als oplossingen voor (bijna) alle problemen. Staatsregulering of zelfs ingrijpen in marktprocessen wordt verworpen als ‘verstorend’ en ‘manipulerend’. Enkel op het gebied van het arbeidsmarkt- en pensioenbeleid, wijkt de partij af en toe af van haar strikt neoliberale oriëntatie. Maar als ze ‘sociale’ eisen formuleert — voor goed werk en hogere lonen — worden die ondergeschikt gemaakt aan racistische en rechtse eisen, bijvoorbeeld dat sociale uitkeringen alleen ‘voor autochtonen’ mogen zijn.”¹²

De liberale ideologie weerspiegelt zich vooral in het stemgedrag van de extreemrechtse parlementsleden. “In de onderzochte periode stemden de AfD-parlementsleden, in kwesties die betrekking hadden op de fundamentele inrichting van de verzorgingsstaat, in 75% van de gevallen hetzelfde als de liberale FDP. Ze stemden bijna altijd tegen moties die het behoud of de uitbreiding van sociale uitkeringen eisten en bijna altijd voor moties die sociale maatregelen wilden beperken. Ze steunden het voorstel van de FDP om de vennootschapsbelasting te verlagen en de handelsbelasting af te schaffen.”¹³

Wat voor de AfD is aangetoond, geldt ook voor het Vlaams Belang. Vorig jaar verscheen in Lava een studie over het rechts-liberale stemgedrag van extreemrechts in België en Frankrijk.¹⁴ Hun algemene kader blijft de verdediging van de vrije markt en van de vrije ondernemer. Hun programma hekelt “de hoge belastingdruk en de hoge loonkost voor de bedrijven”. Het sociale gezicht van het Vlaams Belang is dus vals. Het is enkel een inrijpoort voor hun separatistische en racistische agenda, want die sociale eisen kunnen zogezegd enkel werkelijkheid worden als het land gesplitst wordt en als migranten worden verdreven.

EXTREMISME IN HET CENTRUM

Het idee van een ‘redelijk’ centrum versus de extreme standpunten van uiterst links en uiterst rechts weerspiegelt natuurlijk vooral hoe dat centrum zichzelf ziet: als alles wat de extremen niet zijn (democratisch, pragmatisch en open voor compromissen). Landen floreren wanneer ze door centristen worden geleid, is de gedachte.

Alsof centristen niet in staat zijn om extremistisch te handelen. Als we even voorbij het centristisch zelfbeeld kijken en het vergrootglas richten op hun feitelijke beleid, zien we iets anders.

Extremisme kan gedefinieerd worden als “het pleiten voor het nemen van extreme maatregelen jegens medemensen, voor het uitsluiten van bepaalde bevolkingsgroepen uit de politiek, voor het actief ontzeggen van basisrechten aan groepen en het vaak laten volgen van dit soort uitsluiting door daadwerkelijk geweld”.¹⁵

En daar hebben ook de centristen van gisteren en vandaag zich meer dan eens schuldig aan gemaakt. In de 19de eeuw werden de Verenigde Staten alom geprezen om hun liberale democratische karakter. Maar deze democratie stond ook voor de gewelddadige uitsluiting van groepen ‘anderen’, zoals inheemse Amerikanen en Afro-Amerikanen. Democratie en basisrechten voor witte mannen gingen gepaard met gewelddadig extremisme tegen die groepen. Gedurende de hele geschiedenis van de VS hebben politieke centrumpartijen vormen van gewelddadige uitsluiting gesteund, uitgevoerd en gelegitimeerd. Het maakte gewoon deel uit van het toenmalige centristische ‘gezond verstand’.

Vaak waren het ‘centristische’ partijen die extreemrechts aan de macht hielpen, meestal omdat ze liever een fascist aan de macht hadden dan een socialist.

In Europa manifesteerde deze centristische brutaliteit zich vooral via het kolonialisme. Een geschiedenis die veel Europese centristen tot vandaag weigeren onder ogen te zien. Oud-minister van Buitenlandse Zaken Louis Michel (MR) noemde massamoordenaar Leopold II in 2010 nog “een visionair en een held”, en het achteraf oordelen over diens beleid in Congo noemde hij “al te gemakkelijk”.¹⁶ Zowel de koloniale gruweldaden uit het verleden als hun vergoelijking vandaag, komen uit de koker van centristen. Nazi-Duitsland inspireerde zich voor zijn rassenbeleid en wreedheden op die koloniale regimes. Tussen 1904 en 1908 vermoordden Duitse soldaten tienduizenden bewoners van wat nu Namibië heet. Ze deden dat volgens principes die de nazi’s later toepasten tijdens de Holocaust — zoals het onderscheid tussen superieure en minderwaardige mensen en met concentratiekampen. Duitsland erkende deze volkerenmoord pas in 2021.

Het onweerlegbare feit dat centristen net zo goed extremistisch kunnen zijn, wordt volledig verdoezeld in het hedendaagse politieke discours. Nochtans gaat het niet enkel over een ver verleden. Hoeveel centrumpartijen in de VS en Europa steunden deze eeuw de brutale oorlogen in Irak, Afghanistan of Libië? Hoe redelijk stelt het ‘redelijke midden’ zich op tegenover de genocide in Gaza? Of wat was er alweer zo ‘gematigd’ aan de manier waarop het Griekse volk onder eurocratische curatele werd geplaatst en in armoede geduwd, als waarschuwing aan eenieder om de Duitse en Franse grootbanken niet tegen de haren te strijken?

Een deel van het ‘anti-extremen-centrum’ is ondertussen aardig naar extreemrechts opgeschoven. Ga maar eens na hoeveel punten uit het racistische 70-puntenplan van het Vlaams Blok destijds, vandaag worden besproken door partijen in het ‘midden’, of zelfs al worden toegepast zonder ze te benoemen.

Wat voor racisme geldt, geldt ook voor andere domeinen, zoals de aanvallen op de universele mensenrechten en het bashen op vakbonden en andere maatschappelijke tegenkrachten. De verschillende crisissen van de afgelopen decennia — terreuraanslagen, bankencrisis en coronacrisis — leidden telkens tot de versterking van de uitvoerende macht (de regering) ten koste van de parlementaire macht. Dat gebeurde via volmachten, noodwetten, uitzonderingswetten of pandemiewetten. Het sociaal overleg wordt afgebouwd, de democratische ruimte wordt beperkt, de positie van de vakbonden komt onder druk, en het stakingsrecht wordt bedreigd.

De rechterlijke macht, die bescherming moet bieden tegen willekeur en een tegenwicht vormen voor de uitvoerende macht, komt onder vuur. Politiekers vragen om zonder gerechtelijk bevel publieke bijeenkomsten te kunnen verbieden, huisarresten op te leggen, administratieve huiszoekingen te verrichten, preventieve aanhoudingen te kunnen verrichten. De media zijn in handen gekomen van enkele grote mediatycoons, en ze laten steeds vaker de stem horen van de rechtse lobby voor recht-en-orde. Wat is het centrum waard als rechtsextremisten hun standpunten met succes ingang kunnen doen vinden in dat centrum?

UITERST WIT IS NIET UITERST ZWART

De hoefijzertheorie geniet weinig bijval in academische kringen. Het is een oversimplificatie van politieke ideologieën die fundamentele verschillen negeert.¹⁷  “Veel wetenschappers verwerpen die theorie omdat links en rechts net in één heel essentieel punt totaal anders zijn”, zegt Leonie de Jonge, politicologe aan Rijksuniversiteit Groningen. “Extreemlinkse partijen streven naar radicale gelijkheid, terwijl de rechtse partijen sociale ongelijkheid net natuurlijk vinden. Het is echt appels met peren vergelijken.”¹⁸

Simon Choat, hoofddocent politieke theorie aan Kingston University, stelt dat extreemlinkse en extreemrechtse ideologieën slechts de vaagste overeenkomsten delen.¹⁹ Zij verzetten zich tegen de status quo. Maar ze hebben daarvoor heel verschillende redenen en heel verschillende doelstellingen. Kritiek hebben op de samenleving omdat ze niet voldoet aan haar eigen democratische normen van vrijheid, gelijkheid en medezeggenschap, is iets heel anders dan een onmenselijke ideologie voorstaan die deze normen en de bijbehorende rechten fundamenteel in twijfel trekt of volledig ontkent.

Zowel radicaal links als extreemrechts vallen de neoliberale globalisering en haar elites aan, maar ze hebben tegenstrijdige opvattingen over wie die elites zijn en tegenstrijdige redenen om ze aan te vallen. Voor links is het probleem van globalisering dat het kapitaal vrij spel kreeg en de economische en politieke ongelijkheden heeft verdiept. De oplossing is dus: beperkingen opleggen aan het kapitaal en/of mensen dezelfde bewegingsvrijheid te geven die nu wordt toegekend aan kapitaal, goederen en diensten. Voor rechts is het probleem van globalisering de erosie van traditionele en homogene culturele en etnische gemeenschappen. De oplossing van rechts is: de globalisering terugdraaien, het nationaal kapitaal beschermen en meer beperkingen opleggen aan het verkeer van mensen.

EEN THEORIE VAN HET STATUS QUO

Voor de meeste zaken in het leven is een evenwichtige aanpak meestal de juiste. Maar er is geen enkele reden om dat op de politiek toe te passen en ervan uit te gaan dat een compromis altijd het beste ideaal is. Over slavernij sluit je geen compromis, zoals het centrum in de VS deed, je schaft het af. Ook over kinderarbeid, stemrecht of racisme is er geen ‘grijs’.

Sociale en individuele rechten en progressieve veranderingen werden zelden zomaar door de heersende orde toegekend. Ze moesten worden bevochten. Denk maar aan dokter Peers die eerst de gevangenis werd ingegooid vooraleer het recht op abortus werd afgedwongen. Of de vakbondsmilitanten die in hun strijd voor de afschaffing van kinderarbeid en voor het stemrecht vielen onder de kogels van de centrumregeringen. Of Nelson Mandela, die bijna dertig jaar achter de tralies zat, omdat het ‘illegaal’ was om tegen het racistische apartheidsregime te strijden, en die door de VS zelfs als ‘terrorist’ werd bestempeld.

Zowel radicaal links als extreemrechts vallen de neoliberale globalisering en haar elites aan, maar ze hebben tegenstrijdige opvattingen over wie die elites zijn en tegenstrijdige redenen om ze aan te vallen.

Het begrip extremisme speelde historisch alleen in de kaart van degenen die willen dat alles bij het oude blijft. En dat is vandaag nog altijd zo. Het is gemakkelijker om tegenstanders van het centrum als extreem of onwettig af te schilderen dan om na te denken over de eigen staat van dienst. Mensen worden kwaad wanneer centrumpolitici nog maar eens besparen op pensioenen, wanneer ze jaren op de wachtlijst voor een sociale woning moeten staan, wanneer ze steeds harder moeten werken en toch hun koopkracht zien dalen, wanneer hun bus niet meer komt en de bankautomaat en het postkantoor in de buurt dicht gaan, wanneer ze hun belastingen zien verhogen terwijl zelfverklaarde ‘centristen’ louche belastingconstructies blijven verdedigen. Zoals Jason Frank opmerkt, door “te focussen op populisme als de primaire bron van democratisch verval”, dreigen ze de ontwikkelingen te verdoezelen die “de democratische instellingen en de betekenis van democratisch burgerschap de afgelopen veertig jaar het meest hebben ondermijnd”.²⁰

HET CORDON SANITAIRE AAN DIGGELEN?

De rechtse partijen gebruiken het argument van ‘les extrêmes se touchent’ om radicaal links in diskrediet te brengen terwijl ze hun eigen medeplichtigheid met extreemrechts ontkennen. Historisch gezien waren het centrumpartijen — in Duitsland, Italië, Spanje, Chili, Brazilië en tal van andere landen — die extreemrechts aan de macht hielpen, meestal omdat ze liever een fascist aan de macht hadden dan een echte socialist.

Als het er werkelijk op aankomt, is extreemrechts wel aanvaardbaar in de democratische ruimte die het centrum zelf vastlegt. Radicaal links nooit. Dat de N-VA, bijvoorbeeld, nooit met de PVDA wil besturen is haar goed recht. Maar De Wever gaat vele stappen verder. Hij wil ook andere partijen verbieden om met de PVDA samen te werken.

De Wever gebruikt de bestaande coalities met de PVDA om recht te praten dat hij straks van plan is om het cordon sanitaire te doorbreken. Dat is ook de mening van oud-VRT-journalist Walter Zinzen: “De PVDA is bij mijn weten nog nooit voor enig misdrijf veroordeeld. Vlaams Belang daarentegen is, eveneens bij mijn weten, de enige partij in de naoorlogse politieke geschiedenis van België die veroordeeld is voor racisme. En dat is — andermaal — bevestigd op het jongste congres van het Belang over migratie. De vreemdelingen worden nu ‘crimineel importgespuis’ genoemd. (…) Het is enkel en alleen het racisme van het Blok/Belang dat de aanleiding is geweest voor het cordon… Voor N-VA is het doel wellicht niet zozeer om coalities van andere partijen met PVDA te vermijden, maar wel om de deur open te zetten voor samenwerking met het VB of toch minstens delen van die partij.”²¹

Er is bij rechtse traditionele partijen vandaag een groeiende tendens tot banalisering van extreemrechts gedachtegoed en normalisering van samenwerking met extreemrechts.

In 2000 kwam in Oostenrijk de fascistische FPÖ aan de macht. Toen stond het hele Europese establishment nog op zijn achterste poten. Vandaag leiden extreemrechtse partijen regeringen in Italië, Hongarije en straks misschien ook in Nederland. In Zweden kreeg een extreemrechtse partij met een neonaziverleden (Zweedse Democraten) als gedoogpartij indirect regeringsmacht. In Finland sloten de extreemrechtse Ware Finnen een akkoord met twee conservatieve partijen om de meest rechtse regering sinds De Tweede Wereldoorlog te vormen. Centrumpartijen regeerden met gedoogsteun van extreemrechts in Nederland, Denemarken en vandaag in de Spaanse regio Andalusië.

In Vlaanderen onderhandelde De Wever in 2019 met het VB over een Vlaamse regering. Niet voor de schijn, zo blijkt. “N-VA vroeg ons om in een Vlaamse regering mét Vlaams Belang te stappen, we zouden rijkelijk beloond worden”, zei toenmalig Open Vld-voorzitster Gwendolyn Rutten daarover.²²

Door die onderhandelingen kon het Vlaams Belang de indruk wekken dat het aan de macht kan komen. In de gemeente Grimbergen is alvast zo’n experiment van start gegaan. De lijst Vernieuwing van ex-VB’er Bart Laeremans zit er in een coalitie met N-VA en Open Vld. Is het nu tijd voor de volgende stap? De krant De Zondag stelt de vraag op scherp: “Zou u eerder besturen met Vlaams Belang dan met de PVDA?” Antwoord van De Wever: “Ja, natuurlijk. Als Vlaams Belang zijn shit opkuist, waarom niet? Maar zolang die partij extremisten duldt die voortdurend anderen beledigen en onder de gordel aanvallen, zet ze zichzelf buitenspel. De dag dat zij een geloofwaardig traject opzetten om daarmee te stoppen, kunnen ze wat mij betreft mee besturen.

Walter Zinzen daarover: “Over het racisme van het Belang horen we De Wever nooit, terwijl dat toch de essentie is. Het is alsof de N-VA-voorzitter zegt: met Van Grieken wel, met Dewinter niet. Zou hij werkelijk denken dat Van Grieken ‘fatsoenlijker’ is dan Dewinter? (…) De Van Grieken die voor een AfD-gehoor in Duitsland gaat vertellen dat Duitsers niet beschaamd moeten zijn voor hun verleden, maar er trots op moeten zijn? Trots op Buchenwald of trots op Auschwitz-Birkenau? Van Grieken, de man die vindt dat Europa ‘blank’ moet zijn? Van Grieken, de man die een partij leidt die linkse tegenstanders ‘ratten’ noemt? Net zoals de nazi’s dat deden met de Joden? Van Grieken, de man die openlijk zegt dat hij linkse leerkrachten ‘de rekening zal presenteren’ als hij aan de macht komt en dat hij daartoe een kliklijn zal installeren?

Het begrip extremisme speelde historisch alleen in de kaart van degenen die willen dat alles bij het oude blijft. En dat doet het vandaag nog altijd.

Extreemrechts vangt, in het belang van de meest reactionaire kringen van het establishment, de mensen op die zich ontgoocheld van de traditionele partijen afkeren. Ze richt de maatschappelijke ontgoocheling niet naar boven, naar het establishment, maar ze stampt naar onder. Overal steelt extreemrechts sociale programmapunten van authentiek links. Dat is niet nieuw. De essentie van het fascisme is de creatie van een massabeweging via sociale, nationalistische en racistische demagogie.

Het antifascisme mag niet in de valkuil trappen van de ‘strijd tegen de extremen’. De PVDA mag nog honderd keer herhalen dat de Sovjet-Unie haar model niet is, dat het socialisme een langdurig proces is, met hoogtes en laagtes, met mooie realisaties maar ook met zware fouten, zoals het in de congresteksten van 2015 staat. Maar dat is niet wat (centrum)rechts wil horen. Wat ze willen horen is dat de idee van het socialisme zelf absurd en misdadig is, dat het socialisme geen alternatief is voor de vrijemarkteconomie. Dat is de eis die wordt gesteld om niet in de extreme hoek te worden gedrumd en buiten het democratisch debat komen te staan.

Westerse kapitalistische regeringen haten en vrezen het socialisme niet om een gebrek aan politieke democratie, maar omdat het probeert een economisch systeem op te bouwen dat gelijkheid en verdeling van de rijkdom garandeert.

Die regeringen waren zelf nooit vies van samenwerking met extreemrechtse dictaturen. Ook na De Tweede Wereldoorlog varieerde hun houding van tolerantie tot steun voor de regimes van openlijke of verdoken fascisten zoals Franco, Salazar, de Griekse kolonels, de Argentijnse generaals, Pinochet in Chili, Soeharto in Indonesië, Mobutu in Congo…

Linkse regimes werden daarentegen altijd bestreden. Het maakte niet uit of die de steun van de bevolking hadden en wettelijk verkozen waren, zoals Salvador Allende in Chili of Patrice Lumumba in Congo, of in een ‘dictatoriale’ gedaante verschenen.

Ook nu is de theorie van de extremen een inrijpoort naar het normaliseren van extreemrechts en het criminaliseren van het marxisme en het socialisme. Vanuit democratisch oogpunt is het een theorie die intellectueel bestreden moet worden. Het is een strijd voor het recht op een links maatschappelijk alternatief, dat onder meer Bouchez als “absurd” afdoet. Hij wil dat de PS niet alleen in daden maar ook in woorden opnieuw pro-business wordt, en dat de huidige socialistische leidershun onder invloed van de PVDA naar links opgeschoven discours achterwege laten. Het is een strijd om opnieuw de economische analyse centraal te stellen, de structurele ongelijkheden, de systemische problemen aan te kaarten. Een strijd om niet enkel het ‘realisme’ van investeerders, bankiers en vermogenbeheerders, maar ook de realiteit van de werkende klasse een plaats te geven in de politieke arena.

 

Editor’s note: Campagne ‘Extreem rechts, nee bedankt!‘ heeft als missie in Brussel en Vlaanderen organisaties aan te sporen om in de aanloop van de verkiezingen in 2024 mensen aan te spreken. Mensen die twijfelen of die denken dat extreemrechts oplossingen kan aanbieden voor de grote problemen die we kennen: de toename van de sociale ongelijkheid, de wooncrisis, de stijgende prijzen… Ze willen mensen bewapenen om in gesprek te gaan met diegenen die mogelijkerwijze voor extreemrechts zouden stemmen. Meer informatie op hun website.

1. Van Wiele, S., & Van Wiele, S. (2023, 3 november). De Wever wil geen coalitie met partijen die lokaal samenwerken met PVDA, en verhoogt zo vooral voor één partij. Het Nieuwsblad. www.nieuwsblad.be/cnt/dmf20231103_95670584
2. Huyghebaert, P. (2018, 10 november). De Wever: “ Cordon absoluut doorbroken” Rutten: “ Extreemrechts en -links zijn spiegelbeelden” . vrtnws.be. www.vrt.be/vrtnws/nl/2018/11/10/rutten-extreemrechts-en-extreemlinks-zijn-spiegelbeelden/
3. De Ceulaer, J. (2024, 19 januari). Beste Raoul Hedebouw, u bent een koorknaap, bij de N-VA liegen ze het behang van de muren. www.demorgen.be/meningen/beste-raoul-hedebouw-u-bent-een-koorknaap-bij-de-n-va-liegen-ze-het-behang-van-de-muren~b616e63c/
4. Stéphane Tassin, Faut-il un cordon sanitaire autour du PTB?, La Libre Belgique, 01/12/2016. www.lalibre.be/debats/ripostes/2016/12/08/faut-il-un-cordon-sanitaire-autour-du-ptb-W7NUQNMMUBBFPM4L4KONJFFVG4/
5. Dupont, M. (2023, 17 Mei). Georges-Louis Bouchez veut un cordon sanitaire politique contre le PTB — MR. MR. www.mr.be/georges-louis-bouchez-veut-un-cordon-sanitaire-politique-contre-le-ptb/
6. Lismond-Mertes, A., & Vanlerberghe, P. (2019, september). “ Notre cordon sanitaire tient bon”. www.ensemble.be/wp-content/uploads/2023/03/Ensemble_100_politique_30.pdf
7. Antifascista Siempre Weergeven, A. B. (2023, 7 november). BART DE WEVER: DE BOCHT NAAR VLAAMS BELANG INGEZET. Antifascista Siempre. https://affverzet.wordpress.com/2023/11/06/bart-de-wever-de-bocht-naar-vlaams-belang-ingezet/
8. Dupont, M. (2023,17 mei). Georges-Louis Bouchez veut un cordon sanitaire politique contre le PTB — MR. MR. www.mr.be/georges-louis-bouchez-veut-un-cordon-sanitaire-politique-contre-le-ptb/
9. Struys, B. (2022, 26 Februari). Van PVDA tot Vlaams Belang. De bondgenoten van Poetin in het parlement: wat hebben die extremen toch met Rusland? www.demorgen.be/nieuws/van-pvda-tot-vlaams-belang-de-bondgenoten-van-poetin-in-het-parlement-wat-hebben-die-extremen-toch-met-rusland~b6743dad/
10. Paelinck, G. (2019, 4 mei). Welke partijen kunnen inhoudelijk makkelijk samen in regering? Welke assen worden moeilijk? Dit zegt de Stemtest. vrtnws.be. www.vrt.be/vrtnws/nl/2019/05/03/welke-partijen-kunnen-inhoudelijk-het-makkelijkst-een-regering-v/
11. Ordoliberalisme is een Duitse liberale stroming die zich net als het neoliberalisme verzet tegen overheidsingrijpen in de markt, maar er wel op hamert dat vrije concurrentie niet spontaan ontstaat en dat de overheid hiervoor het juiste juridische, technische, sociale, morele en culturele kader moet verschaffen.
12. Pühringer, S., Beyer, K., Kronberger, D. (2021) Soziale Rhetorik, neoliberale Praxis Eine Analyse der Wirtschafts- und Sozialpolitik der AfD. www.otto-brenner-stiftung.de/fileadmin/user_data/stiftung/02_Wissenschaftsportal/03_Publikationen/AP52_AfD_WiPo_SoPo.pdf
13. idem
14. Malay, O., & Malay, O. (2024, 8 januari). Het asociale stemgedrag van extreemrechts, 30 voorbeelden| LAVA. Lava Media. https://lavamedia.be/het-asociale-stemgedrag-van-extreemrechts-30-voorbeelden/
15. Yeksmesh, V. A. P. B. (2016, 2 juli). Centrism extremism: how horseshoe-politics silences brutality. Spirit Of Contradiction. https://spiritofcontradiction.eu/yeksmesh/2016/07/02/centrism-extremism-how-horseshoe-politics-silences-brutality
16. Michel noemt Leopold II “visionaire held”, VRT, 22/6/2010. www.vrt.be/vrtnws/nl/2010/06/22/michel_noemt_leopoldiivisionaireheld-1-807747/
17. Wikipedia-bijdragers. (2023, 19 november). Hoefijzermodel. Wikipedia.https://nl.wikipedia.org/wiki/Hoefijzermodel
18. Kelepouris, S. (2023, 16 december). Wat maakt een partij extreem? ‘Ik vind Groen de meest extreme partij vandaag’ www.demorgen.be/politiek/wat-maakt-een-partij-extreem-ik-vind-groen-de-meest-extreme-partij-vandaag~b30d6898/
19. Choat, S. (s. d.). ‘Horseshoe theory’ is nonsense — the far right and far left have little in common. The Conversation. https://theconversation.com/horseshoe-theory-is-nonsense-the-far-right-and-far-left-have-little-in-common-77588
20. Geciteerd in Anton Jäger Cité dans: Jäger, A. (2018, 5 december). The Guardian’s populism panic.https://jacobin.com/2018/12/guardian-populism-europe-cas-mudde-hillary-clinton-immigration-tony-blair
21. Walter Zinzen, Verkiezingen ja, maar waarover?, MO magazine, 14/05/2023. www.mo.be/column/verkiezingen-ja-maar-waarover
22. Mvdb (2020, 26 juni). Rutten: “N-VA vroeg ons om in Vlaamse regering mét Vlaams Belang te stappen, we zouden rijkelijk beloond worden”. www.hln.be/binnenland/rutten-n-va-vroeg-ons-om-in-vlaamse-regering-met-vlaams-belang-te-stappen-we-zouden-rijkelijk-beloond-worden~a969dc68/