Kun je je werknemers betalen in melk of vlees? De nieuwe Argentijnse president, Javier Milei, heeft een “vrijheidsvisie” die de privésector in verrukking brengt. De kiezers die geloofden in zijn recepten om een einde te maken aan de crisis zijn minder gelukkig. Ze ontdekken stilaan de ware betekenis van zijn belofte om “de kaste uit te roeien” en die is: de oligarchie dienen. De strijd tussen tussen de straat en de man met de kettingzaag is nog maar net begonnen.

Het masker viel snel af. Op 10 december, de dag van zijn inauguratie, plaatste de nieuwe Argentijnse president, Javier Milei, de eerste officiële foto van zijn regering op de sociale netwerken. De regering bleek gereduceerd tot negen ministeries, vergeleken met twintig tijdens de ambtstermijn van zijn voorganger, Alberto Fernández. De overblijvende departementen zijn:  menselijk kapitaal, infrastructuur, gezondheid, economie, justitie, veiligheid, defensie, buitenlandse zaken en binnenlandse zaken.

Op de foto twee figuren die al langer gekend zijn bij de Argentijnen. De ene is de nieuwe minister van Economie, Luis Caputo, voormalig staatssecretaris en vervolgens minister van Financiën in de regering van Mauricio Macri (2015-2019). De andere is Patricia Bullrich, die terugkeert naar de post van minister van Veiligheid die ze al bekleedde in de regering van Macri. Normaal gesproken komt ze wat stuurs over, maar nu heeft ze een brede glimlach. Het is de glimlach van een kandidate die verslagen werd in de eerste ronde van de presidentsverkiezingen (onder de vlag van de conservatieve coalitiepartij Juntos por el Cambio, “Samen voor verandering”) maar…  die erin geslaagd is een regeringspost te bemachtigen dankzij een alliantie met haar rivaal van gisteren…

De man die zich tijdens de presidentscampagne presenteerde als “anti-systeemkandidaat” vormde een erg conventionele nieuwe regering. Hij beloofde wel te zullen breken met de politieke “kaste”, maar in werkelijkheid blijft “de kaste aan de macht,” analyseert David Copello, onderzoeker politieke wetenschappen aan de CY Cergy van de Universiteit van Parijs. Copello is een Argentiniëspecialist. Hij merkt ook op dat “verschillende leden van de regering uit de privésector komen.” Nicolas Posse, kabinetschef van het nieuwe staatshoofd, en Mariano Cúneo Libarona, de nieuwe minister van Justitie, werkten voordien allebei voor de Corporación América. Dat bedrijf is het financiële en mediaconglomeraat van Eduardo Eurnekian, een belangrijke zakenman voor wie Milei economisch adviseur was. De nieuwe econoom-president heeft ook zijn televisiedebuut aan Eurnekian te danken. Het programma “Animales sueltos” (“Loslopend wild”) op America TV (eigendom van de groep), maakte hem beroemd.

De man die zich tijdens de campagne voordeed als een “anti-systeemkandidaat”, maakte van zijn regering een erg conventioneel team.

“Milei is niet anti-kaste, hij is anti-Kirchnerist,” zegt Gabriel Vommaro, professor politieke sociologie aan de Nationale Universiteit van San Martín (EIDAES) en onderzoeker bij de Nationale Raad voor Wetenschappelijk en Technisch Onderzoek (Conicet). Met die uitspraak  verwijst hij naar de ambtstermijnen van Néstor Kirchner (2003-2007) en daarna van zijn weduwe Cristina Fernández de Kirchner (2007-2015). De eerste maatregelen van president Milei doen volgens hem “denken aan andere structurele aanpassingsprogramma’s (SAP) in de Argentijnse geschiedenis.” Hij verwijst daarbij naar de neoliberale regeringen van Carlos Menem (1989-1999) en naar die van Macri.

Deze SAP’s kunnen in twee punten worden samengevat: bezuinigingen en liberalisering van de economie. Op 12 december, nadat de peso met meer dan 50% was gedevalueerd, kondigde de heer Caputo enorme bezuinigingen aan op de begroting voor een bedrag van ongeveer 20 miljard dollar. Dat is zowat 5% van het bruto binnenlands product (BBP). Hij doet dat door de subsidies te verlagen voor openbaar vervoer, elektriciteit, gas en water. ¹De aanpassing “zal bijna volledig ten laste komen van de staat en niet van de privésector,” kondigde Milei verheugd aan in zijn inaugurale rede.

Tien dagen later kondigde de nieuwe president de ondertekening aan van een decreet dat hij omschreef als “noodzakelijk en urgent”. Het omvatte 366 hervormingen die “de handel, diensten en industrie in het hele land dereguleren.” Door de pers omschreven als een “decretazo” (“megadecreet”), maakt het onder andere een einde aan de controle op huurprijzen, ziektekostenverzekeringen, de prijzen van essentiële producten en internetdiensten. (Zo opent het in Argentinië o.m. de deur voor Starlink, het bedrijf van miljardair Elon Musk). Het vergemakkelijkt ook privatiseringen en versoepelt het arbeidsrecht: de proefperiode voor alle nieuwe banen wordt verlengd van drie naar acht maanden en de ontslagvergoedingen worden verlaagd.

Als Milei nieuwe wegen inslaat, is dat “gehaast” en met “geweld”. “Nooit eerder heeft een regering het aangedurfd om zo’n groot aantal hervormingen door te voeren zonder via het Congres te passeren,” merkt Vommaro op. Terwijl Macri rekende op een “geleidelijke” strategie om volksopstanden te voorkomen, heeft Milei gekozen voor een tsunamistrategie. “Om de weg van de geleidelijkheid te bewandelen, heb je geld nodig. Helaas moet ik herhalen: er is geen geld,” ²rechtvaardigde Milei zich in zijn eerste toespraak.

Terwijl Macri rekende op een “geleidelijke” strategie om een volksopstand te voorkomen, heeft Milei gekozen voor een tsunamistrategie.

Na zijn overwinning verzekerden de internationale krantenkoppen ons echter dat, bij gebrek aan een meerderheid in het Congres, de “libertair”³zich zou moeten “matigen”. Hoewel Milei op 19 november 56% van de stemmen behaalde in de tweede ronde van de presidentsverkiezingen tegen de Peronist Sergio Massa, veroverde zijn partij (La Libertad Avanza, “De Vrijheid Voorop”) slechts 38 van de 257 zetels (15%) in de Kamer van Afgevaardigden en maar zeven van de 72 zetels (10%) in de Senaat. “Om moeilijke hervormingen door te drukken, zal Milei de steun van het Congres nodig hebben,” schreef The Economist op 23 november 2022. “Hij zal moeten onderhandelen met Juntos por el Cambio, een centrumrechtse coalitie, en met de gematigde Peronisten.”⁴De Financial Times zei “gerustgesteld” te zijn door de benoeming van de heer Caputo op het ministerie van Economie. Voor de bijbel van de Londense City was het een “signaal” dat Milei zijn “excentriciteit achter zich laat” om een echt “staatshoofd” te worden. De liberale pers onderschat bereidwillig het autoritarisme zolang het de markten maar dient…

De liberale pers onderschat bereidwillig het autoritarisme als het de markten maar dient…

In werkelijkheid was Milei nooit van plan om concessies te doen aan zijn programma. Zodra hij beëdigd was, kondigde hij zijn bedoelingen aan. Symbolisch hield hij zijn eerste toespraak met de rug naar het Congres gekeerd. Op 27 december, een week na de ondertekening van het decretazo, presenteerde hij zijn ontwerp voor een “omnibuswet”. Naast nieuwe privatiseringen (41 overheidsbedrijven, waaronder de oliegigant YPF en de luchtvaartmaatschappij Aerolíneas Argentinas), geeft deze wet de uitvoerende macht de volledige beslissingsbevoegdheid.

“Sinds de dictatuur hebben we zoiets niet meer gezien”

De wet omvat 664 artikelen en roept “de noodtoestand uit in economische, financiële, fiscale, administratieve, sociale zekerheids-, tarief-, gezondheids- en sociale zaken tot 31 december 2025.” De wet geeft de uitvoerende macht de bevoegdheid om per decreet te regeren tot minstens eind 2025. Of zelfs tot het einde van de ambtstermijn van Milei, aangezien de “noodtoestand” eenmalig met twee jaar kan worden verlengd.

De wet, die geacht wordt “de vrijheid en het Argentijnse volk te verdedigen,” beperkt onder meer het betogingsrecht. Het definieert elke bijeenkomst van meer dan drie mensen als een “demonstratie”. Demonstraties moeten minstens achtenveertig uur van tevoren worden aangemeld bij de autoriteiten. Als de demonstratie de bewegingsvrijheid of de openbare dienstverlening belemmert, voorziet de wet in straffen tot zes jaar gevangenis voor deelnemers en organisatoren. “Sinds de dictatuur hebben we zoiets niet meer gezien,” zegt Jorge Sola, woordvoerder van de Algemene Confederatie van Arbeid (CGT), het belangrijkste Argentijnse vakbondscentrum.

De “omnibuswet” voorziet in nieuwe privatiseringen van 41 overheidsbedrijven en volledige bevoegdheden voor de uitvoerende macht.

Het Congres, dat alle artikelen van de “omnibuswet” moet bestuderen tijdens buitengewone zittingen tot 31 januari 2024, heeft nog steeds de mogelijkheid om de wet te verwerpen. Voor verschillende artikelen, met name die over de hervorming van het politieke systeem, is een absolute meerderheid vereist. De toepassing van het decretazo kan ook worden geblokkeerd door een meerderheid in het Parlement voor het einde van de buitengewone zittingen, d.w.z. voor 15 februari.

Voorlopig lokt het autoritaire optreden van Milei echter weinig reactie uit in de politieke wereld. “De oppositie is gedestabiliseerd en verstopt zich onder het bed,” klaagde Juan Grabois, voorzitter van het linkse front Patria Grande. Hij nam het bij de eerste ronde van de presidentsverkiezingen op voor de Peronistische partij tegen de centrist Sergio Massa. “De oppositie praat niet met de media, ze heeft geen duidelijke parlementaire strategie. Er is geen transparante eenheid om de democratie te verdedigen.”

Omdat ze niet op het Congres kon rekenen, stapte de CGT naar de Nationale Arbeidskamer, het orgaan dat de Argentijnse arbeidswetgeving regelt. De CGT wil de grondwettelijkheid van bepaalde aspecten van het decretazo aanvechten. “We hadden geen andere keuze”, legt Jorge Sola uit, die tijdens ons interview op 3 januari “goed nieuws” ontving op zijn smartphone. Het bericht informeerde hem dat de rechters besloten hadden het deel van het decreet dat over arbeidsrecht gaat tijdelijk op te schorten. Ze trokken de “urgentie” waarop de wet zich beriep in twijfel.

Is dit een overwinning? “Nog niet,” zegt hij. De uiteindelijke beslissing van de Nationale Arbeidskamer blijft onzeker. Alles zal afhangen van het wetgevende onderzoek van de tekst. Enkele minuten nadat Sola het bericht ontving, kondigde de regering al aan dat ze in beroep zou gaan. De Argentijnse justitie kiest niet altijd de kant van de wet… zoals blijkt uit de gerechtelijke intimidatie van voormalig presidente Fernández de Kirchner (links) – met als doel haar te beletten terug aan de macht te komen. Volgens onderzoeker Pablo Semán zal het verzet tegen Milei niet “van de instellingen komen” maar “van de straat”. Het zou niet de eerste keer zijn. In 2001 veroorzaakte het neoliberale beleid van de regering Menem een ongekende economische crisis. Duizenden mensen demonstreerden met steelpannen en eisten “Que se vayan todos”, dat de hele regering opstapt. Onder druk van de massa moest toenmalig president Fernando de la Rúa (van de Radicale Partij, en opvolger van Menem), op 20 december 2001 het paleis ontvluchten in een helikopter.

Die mobilisaties lieten negenendertig doden en vijfhonderd gewonden achter… “Als politici hun werk niet doen, zijn het altijd de armen die uiteindelijk hun lichaam en bloed opofferen in de strijd,” klaagt Grabois, die in 2001 deelnam aan de protesten en destijds door de politie werd vastgehouden.

Zal de geschiedenis zich herhalen? De woede neemt alvast toe. “Er zijn nog geen dertig dagen voorbij [sinds Milei is aangetreden] en het sociale onbehagen is al duidelijk zichtbaar,’ merkt Sola op. Volgens een peiling van het Centrum voor de Studie van de Publieke Opinie van de Universiteit van Buenos Aires ⁵ was zijn populariteit op 22 december – slechts twaalf dagen na zijn aantreden – al met zes procentpunten gedaald. Op 24 januari ging de algemene vakbondsstaking gepaard met massale demonstraties in het hele land.

Aanvankelijk had hij de steun van de werknemers nog kunnen winnen met de belofte een einde te maken aan de inflatie. Die inflatie had de arbeidersklasse onder de regeringen van Macri en Fernández (2015-2019) immers ernstig verarmd. Ondertussen blijkt dat de “liberale revolutie” van Milei de zaken alleen maar erger maakt.

De door de vakbonden uitgeroepen algemene staking van 24 januari ging in het hele land gepaard met massale demonstraties.

In december steeg de inflatie met nog eens 25% tot 211% op jaarbasis. Er zijn geen tekenen dat ze de komende maanden zal dalen. “Milei heeft geen plan om de Argentijnse schuld [die de regering van Macri is aangegaan bij het Internationaal Monetair Fonds (IMF)] te verminderen, terwijl dat juist de belangrijkste oorzaak is van de inflatie,” zegt advocaat Carlos Maslatón, een van de belangrijkste liberale figuren van het land en voormalig adviseur van Milei. De terugbetaling van de 44 miljard dollar ⁶ die het land aan het IMF verschuldigd is, zet de magere dollarreserves ⁷onder druk, waardoor het land gedwongen wordt om aan dollars te komen door de export te verhogen. Dat leidt op zijn beurt tot verdere devaluatie van de peso. Op 18 oktober 2023 onderhandelde de regering Fernández over de verlenging van een valutaswap-overeenkomst met China. Bedoeling was 6,5 miljard dollar te krijgen om de lening terug te betalen. Na de uitspraak van Milei dat hij “diplomatiek zou breken” met “communistisch” China, schortte Peking de overeenkomst op 20 december op. Milei had een week voordien nog geprobeerd via een “spijtbetuiging” China’s financiële steun aan Buenos Aires alsnog te redden, maar de Chinese president Xi hield het been stijf.⁸

Felicitaties van het Internationaal Monetair Fonds

Waar zullen de dollars dan vandaan komen? Voor Milei is het IMF teleurstellen uitgesloten. “Ik heb heel duidelijk gemaakt dat de schuld zal worden betaald,” verklaarde hij als presidentskandidaat op 14 september, na een ontmoeting met vertegenwoordigers van de internationale organisatie. Het IMF was opgetogen: zonder de autoritaire uitspattingen van de nieuwe Argentijnse president te formaliseren, feliciteerde de organisatie hem op 11 januari met zijn “snelheid” en “vastberadenheid”.⁹

De terugbetaling van de 44 miljard dollar die het land aan het IMF verschuldigd is, zet de lage dollarreserves onder druk.

Na de aankondiging van het “megadecreet” riep de CGT op tot een eerste mobilisatie. Die bracht tussen de 25.000 en 30.000 mensen bijeen in de hoofdstad. Sandra Pettovello, minister van Menselijk Kapitaal, dreigde onmiddellijk met het opschorten van de uitkeringen van demonstranten die de straten durfden te blokkeren. Regeringswoordvoerder Manuel Adorni dreigde ermee de sociale bewegingen de rekening ¹⁰ te laten betalen voor de inzet van 5.000 politieagenten en gendarmes. Ondanks deze intimidatiepogingen weigert de CGT het verzet op te geven.

1. Mar Centenera, “Primer martillazo de Javier Milei: devaluación de más del 50 % y paralización de la obra pública”, El País, Madrid, 12 december 2023.
2. Gerardo Lissardy, “No hay alternativa al ajuste”: 5 frases del primer y duro discurso de Javier Milei como presidente argentino”, British Broadcasting Corporation (BBC), 10 december 2023.
3. Zie: “En Argentine, la droite rugit mais innove peu”, Le Monde diplomatique, oktober 2023.
4. “Javier Milei will be Argentina’s first libertarian president”, The Economist, Londen, 23 november 2023.
5. Raúl Kollmann, “La encuesta que muestra la caída de imagen de Javier Milei : la mayoría está en contra del DNU”, Página 12, Buenos Aires, 24 december 2023.
6. Aanvankelijk bedroeg de schuld 57 miljard dollar. Na onderhandelingen onder de regering Fernández werd het bedrag verlaagd bedrag werd verlaagd.
7. “Argentine: le FMI adoube le plan ‘ambitieux’ du président Milei avec une première tranche d’aide”, La Tribune, Parijs, 11 januari 2024.
8. Jaime Rosemberg, “Javier Milei pidió por carta a Xi Xinping que interceda por el swap con China”, La Nación, Buenos Aires, 12 december 2023.
9. Anaïs Dubois, “Le FMI octroie une bouffée d’oxygène à l’Argentine de Milei”, Les Échos, Paris, 11 januari 2024.
10. “En Argentine, Javier Milei présente la facture aux organisateurs d’une manifestation”, France 24, 23 december 2023.