8 maart 1917 werd, in de woorden van Alexandra Kollontai, “een gedenkwaardige datum in de geschiedenis. Russische vrouwen hielden de fakkel van de proletarische revolutie omhoog en staken deze in brand. De revolutie was net begonnen.” Een historisch stuk uit 1920.

De Internationale Vrouwendag¹ is een dag van internationale solidariteit en een dag waarop wordt gekeken naar de sterkte en de organisatie van arbeidersvrouwen.

Maar het is niet enkel voor vrouwen een speciale dag. 8 maart is een historische en belangrijke dag voor de arbeiders en boeren, voor alle Russische arbeiders en voor de arbeiders van heel de wereld. In 1917 brak op deze dag de belangrijke Februarirevolutie uit.² Het waren de arbeidersvrouwen van Sint-Petersburg die de revolutie begonnen. Zij besloten om in te gaan tegen de tsaar en zijn aanhangers. Voor ons heeft de internationale vrouwendag dan ook een dubbele betekenis.

In 1911 bleven de mannen voor de verandering eens thuis bij de kinderen en hun vrouwen, de trouwe huisvrouwen, gingen naar politieke vergaderingen.

Als dit een algemene vakantiedag is voor de arbeiders, waarom noemen we het dan “vrouwendag”? Waarom houden we speciale bijeenkomsten gericht op werkende vrouwen en boeren? Breekt dit niet de eenheid en de solidariteit van de arbeidersklasse? Om op die vragen te antwoorden, is het nuttig om eens terug te kijken en te zien hoe de Vrouwendag tot stand kwam en wat de bedoeling ervan was.

Hoe en waarom kwam de vrouwendag tot stand?

Nog niet zo lang geleden, 10 jaar om exact te zijn, was er een groot debat over de kwestie of vrouwen mochten deelnemen aan regeringen. De arbeiders in alle kapitalistische landen kwamen op voor de rechten van werkende vrouwen, maar de burgerij wilde die rechten niet aanvaarden. Het was niet in het belang van de burgerij om de positie van arbeiders in de parlementen te versterken en daarom verzette de burgerij zich overal tegen het stemrecht voor vrouwen.

Socialisten in Noord-Amerika kwamen bijzonder vastberaden op voor de eis van stemrecht voor vrouwen. Op 28 februari 1909 organiseerden vrouwelijke socialisten in de Verenigde Staten grote betogingen en meetings in heel het land om politieke rechten voor werkende vrouwen te eisen. Dit was de eerste Vrouwendag. Het initiatief van de vrouwendag komt dus eigenlijk oorspronkelijk van de werkende vrouwen in de VS.

Geen enkel burgerlijk parlement deed toegevingen aan arbeiders of vrouwen zonder de dreiging van een socialistische revolutie.

In 1910 was er de Tweede Internationale Conferentie van Arbeidersvrouwen. De Duitse socialiste Clara Zetkin stelde daar voor om een internationale arbeidersvrouwendag te organiseren.³ De conferentie besliste om ieder jaar in elk land op dezelfde dag een vrouwendag te vieren met de slogan: “Het stemrecht voor vrouwen zal onze kracht verenigen in de strijd voor socialisme”.

In deze periode was de kwestie van het democratiseren van het parlement, door de toegang van vrouwen tot het stemrecht, van cruciaal belang.⁴ Hoewel de harde realiteit van het kapitalisme een actieve deelname van vrouwen in de economie vereiste, kregen ze het stemrecht niet toebedeeld. Ieder jaar was er een toename van het aantal vrouwen dat moest werken in de fabrieken en in de werkplaatsen, of als dienstmeiden. Vrouwen werkten samen met mannen en de rijkdom van het land werd door hun handen gecreëerd. Maar toch mochten vrouwen niet stemmen.

De laatste jaren voor de oorlog was er een dermate grote stijging van de prijzen dat zelfs de meest vredelievende huisvrouwen interesse kregen in politieke kwesties en luid protesteerden tegen de plundereconomie van de burgerij. “Opstanden van huisvrouwen” vonden steeds meer plaats in verschillende landen, waaronder Oostenrijk, Engeland, Frankrijk en Duitsland.

werkende vrouwen beseften dat het niet volstond om de handelaars aan te vallen of om koopwaar te vernietigen. Ze begrepen dat zo’n acties niets zouden doen aan de levensduurte. Het was nodig om het beleid van de regering te veranderen. En daartoe was het noodzakelijk dat de arbeiders een grotere politieke rol zouden spelen.

De internationale strijddag van werkende vrouwen versterkt het bewustzijn en de organisaties van werkende vrouwen.

Er werd beslist om in elk land de vrouwendag te vieren als een vorm van strijd voor vrouwenstemrecht. Deze dag is een dag van internationale solidariteit om gemeenschappelijke doelstellingen te bereiken en om de georganiseerde kracht van de werkende vrouwen in de strijd voor het socialisme te evalueren.

De eerste internationale vrouwendag

De beslissing van het Tweede Internationale Congres van Socialistische Vrouwen was geen loutere papieren beslissing. Er werd beslist om op 19 maart 1911 een eerste internationale vrouwendag te organiseren.

De datum was geen toeval. Onze Duitse kameraden kozen deze datum omwille van het historische belang ervan voor de Duitse arbeiders. Op 19 maart 1848, tijdens de revolutionaire beweging van 1848, moest de Pruissische koning voor het eerst de kracht van het gewapende volk erkennen en moest hij toegeven onder de druk van een dreigende arbeidersopstand. Onder de beloftes die hij maakte, maar die hij nadien niet nakwam, was ook de invoering van het vrouwenstemrecht.

Na 11 januari waren er grote inspanningen in Duitsland en Oostenrijk om de vrouwendag voor te bereiden. Er waren plannen voor betogingen die overal werden bekend gemaakt. In de week voor de vrouwendag verschenen twee brochures: Het stemrecht voor vrouwen in Duitsland en Vrouwendag in Oostenrijk. De verschillende artikels over de vrouwendag — “Vrouwen en het parlement”, “Arbeidersvrouwen en de gemeenteraden”, “Wat heeft een huisvrouw met politiek te maken?”,… – analyseerden de kwestie van gelijkheid voor vrouwen in de regering en in de samenleving in het algemeen. Alle artikels legden nadruk op het feit dat het absoluut noodzakelijk was om de parlementen te democratiseren, onder meer door vrouwenstemrecht.

De eerste Internationale Vrouwendag vond plaats in 1911. Het succes overtrof alle verwachtingen. In Duitsland en Oostenrijk waren er bijzonder grote acties. Er waren overal bijeenkomsten, zelfs in de kleine steden en de dorpen waren er zalen vol met vrouwen waarbij zelfs moest gevraagd worden aan mannelijke arbeiders om stoelen vrij te maken voor de vrouwen.

Dit was zeker een eerste uitdrukking van een militante opstelling van werkende vrouwen. De mannen bleven voor de verandering eens thuis bij de kinderen en hun vrouwen, de trouwe huisvrouwen, gingen naar meetings. Op de grootste betoging waren er 30.000 aanwezigen. De politie ging over tot het in beslag nemen van de spandoeken van de betogers, maar de vrouwen hielden voet bij stuk. In de oproer die hierop volgde werd een bloedbad vermeden door de tussenkomst van socialistische parlementsleden.

In 1913 werd de datum van de internationale vrouwendag verplaatst naar 8 maart. Die dag is sindsdien een dag van vrouwenstrijd gebleven.

Is de vrouwendag noodzakelijk?

De vrouwendag in de VS en in Europa had enorme resultaten. Het klopt dat geen enkel burgerlijk parlement toegevingen deed aan de arbeiders of inging op de eisen van de vrouwen. Op dat ogenblik was er immers geen dreiging van een socialistische revolutie.

In 1913, in het bedrijf Kalashaikovsky, organiseerden vrouwelijke partijleden een publiek forum over de “vrouwenkwestie”.

Maar de vrouwendag bereikte wel degelijk iets. Het was eerst en vooral een uitstekende methode van agitatie onder minder politiek bewuste arbeidersvrouwen. De aandacht van die vrouwen werd getrokken door de meetings, betogingen, affiches, brochures en kranten die ingingen op de vrouwendag. Zelfs minder gepolitiseerde arbeidersvrouwen wisten: “Dit is onze dag, het feest van de arbeidersvrouwen” en ze trokken naar de meetings en betogingen. Na iedere vrouwendag sloten meer vrouwen zich aan bij de socialistische partijen en vakbonden. De organisaties werden sterker en het politiek bewustzijn groeide.

De vrouwendag had ook een andere rol, het versterkte immers de internationale solidariteit van alle arbeiders. De partijen in verschillende landen wisselden geregeld sprekers uit. Duitse kameraden spraken in Engeland, Engelse kameraden in Nederland,… De internationale samenhang van de arbeidersklasse werd sterker en dat zorgt ervoor dat de strijdbare kracht van de arbeiders in het algemeen werd versterkt.

Dit zijn de resultaten van een internationale strijddag van werkende vrouwen. Het versterkt het bewustzijn en de organisaties van werkende vrouwen. Hierdoor is het een belangrijke bijdrage voor het succes van diegenen die opkomen voor een betere toekomst voor de arbeidersklasse.

Arbeidersvrouwen in Rusland

De Russische arbeidersvrouwen namen voor het eerst deel aan de internationale vrouwendag in 1913. Dat was op een ogenblik van reactie toen het tsarisme de arbeiders en boeren in een ijzeren greep hield. Er was geen mogelijkheid van de viering van de vrouwendag met publieke betogingen. Maar de georganiseerde arbeidersvrouwen waren wel in staat om hun dag te vieren. Zowel de legale arbeiderskranten – het bolsjewistische Pravda en het mensjewistische Looch – hadden artikels over de internationale vrouwendag.⁵ Er waren speciale artikels en portretten van een aantal belangrijke figuren uit de vrouwenstrijd. Er waren ook solidariteitsboodschappen van kameraden zoals Bebel en Zetkin.⁶

In die duistere tijden waren meetings verboden. Maar in Petrograd, in het bedrijf Kalashaikovsky, organiseerden de vrouwelijke partijleden toch een publiek forum over de “vrouwenkwestie”.⁷ Het was een illegale meeting, maar de zaal zat overvol. Verschillende partijleden spraken op de meeting. De meeting was amper gedaan toen de politie tussenkwam en heel wat sprekers kwam oppakken.

In 1915 en 1916 probeerden linkse socialistische vrouwen, die de standpunten van de Russische bolsjewieken deelden, telkens op 8 maart betogingen van arbeidersvrouwen tegen de oorlog te organiseren.

Het was van groot belang voor de internationale arbeidersklasse dat de vrouwen in Rusland, onder de tsaristische repressie, zich organiseerden en erin slaagden deel te nemen aan de acties van de Internationale Vrouwendag. Dat was een teken dat de Russische arbeiders opstanden en dat de tsaristische gevangenissen machteloos stonden tegenover de strijdbaarheid en het protest van de arbeiders.

In 1914 was de Internationale Vrouwendag in Rusland beter georganiseerd. Beide arbeiderskranten gingen in op de vieringen. Onze kameraden staken heel wat werk in de voorbereiding van de internationale vrouwendag. Omwille van politierepressie was het niet mogelijk om een betoging te organiseren. Diegenen die betrokken waren bij de plannen voor de vrouwendag, kwamen in de tsaristische gevangenissen terecht en een aantal van hen werden naar het koude noorden gestuurd. De slogan “voor vrouwenstemrecht” werd in Rusland immers een openlijke oproep om de tsaristische autocratie omver te werpen.

Internationale vrouwendag tijdens de imperialistische oorlog

Het uitbreken van de wereldoorlog had enorme gevolgen. De arbeidersklasse in alle landen kregen af te rekenen met het bloed van de oorlog.⁸ In 1915 en 1916 was de internationale vrouwendag een beperkte gebeurtenis. Linkse socialistische vrouwen die de standpunten van de Russische bolsjewieken deelden, probeerden op 8 maart betogingen van arbeidersvrouwen tegen de oorlog te organiseren. Maar de verraders van de socialistische partij in Duitsland en andere landen, lieten niet toe dat socialistische vrouwen bijeenkomsten organiseerden.⁹ Socialistische vrouwen kregen ook geen reispas om naar neutrale landen te trekken om daar internationale bijeenkomsten te organiseren. Desalniettemin bleef het idee van de internationale solidariteit levend.

In 1915 was het enkel in Noorwegen mogelijk om een betoging te organiseren op de vrouwendag. Vertegenwoordigers uit Rusland en neutrale landen namen deel aan die betoging. Er was geen sprake van een vrouwendag in Rusland, aangezien de macht van het tsarisme en de militaire machine dat niet toelieten.

En dan kwam het belangrijke jaar 1917. Honger, koude en oorlogsmoeheid zorgden ervoor dat het geduld van de werkende vrouwen en boeren op was. Op 8 maart 1917 [volgens de Russische tijdsrekening was het toen 23 februari], op de internationale vrouwendag, kwamen de vrouwen op straat in Petrograd. De vrouwen, waaronder arbeiders en vrouwen van soldaten, eisten “brood voor onze kinderen” en “de terugkeer van onze mannen aan het front”. Op dat ogenblik vormden de protestacties van de arbeidersvrouwen zo’n bedreiging dat zelfs de tsaristische veiligheidsdiensten geen maatregelen durfden te nemen tegen de rebellen. Ze keken verward naar de stormachtige zee van volkswoede.

De Internationale vrouwendag van 1917 is een belangrijke historische gebeurtenis. Op deze dag ontstaken de Russische arbeidersvrouwen de fakkel van de arbeidersrevolutie en werd heel de wereld in brand gestoken. De februarirevolutie ging van start op deze dag.

Vertaald door Geert Cool voor marxists.org. Geredigeerd door Lava.

1. In deze tekst worden de oorspronkelijke benamingen van Kollontai behouden, zijnde “Vrouwendag”, “Internationale vrouwendag” of “Internationale arbeidersvrouwendag”.
2. Het tsaristische Rusland gebruikte nog de oude middeleeuwse “Juliaanse” kalender, die 13 dagen achterliep op de “Gregoriaanse” kalender die in de meeste landen van de wereld werd gebruikt. Zo was 8 maart “23 februari” in de oude kalender. Daarom wordt de revolutie van maart 1917 de “Februarirevolutie” genoemd en de revolutie van november 1917 de “Oktoberrevolutie”.
3. Clara Zetkin was een kopstuk van de Duitse socialistische beweging en de belangrijkste voortrekster van de internationale beweging van werkende vrouwen. Kollontai was de afgevaardigde die de vrouwelijke textielarbeiders van Sint-Petersburg vertegenwoordigde op de internationale bijeenkomst.
4. Hoewel in de meeste burgerlijke landen een groter deel van de bevolking stemrecht kreeg, kon de overgrote meerderheid van de ongeschoolde arbeiders in Engeland, Frankrijk en Duitsland niet stemmen. In de Verenigde Staten kon een kleiner percentage mannen uit de arbeidersklasse niet stemmen – vooral immigrantenmannen. In het Amerikaanse Zuiden konden zwarte mannen vaak niet stemmen. In alle Europese landen streden kiesrechtbewegingen uit de middenklasse niet om vrouwen of mannen uit de arbeidersklasse stemrecht te geven.
5. Op haar congres van 1903 splitste de Russische Sociaal-Democratische Arbeiderspartij zich in twee vleugels, de Bolsjewieken (wat in het Russisch “meerderheid” betekent) en de Mensjewieken (wat “minderheid” betekent). Tussen 1903 en 1912 (toen de splitsing definitief werd) werkten de twee vleugels samen, verenigden zich een tijdje, en gingen dan weer uit elkaar. Veel socialisten, waaronder hele lokale organisaties, werkten met beide vleugels samen of probeerden neutraal te blijven in de conflicten. Kollontai, een actieve socialiste en strijdster voor vrouwenrechten sinds 1899, was eerst onafhankelijk van de facties, maar werd daarna enkele jaren Mensjewiek. Zij sloot zich in 1915 aan bij de bolsjewieken en werd het enige vrouwelijke lid van hun centraal comité. Ze diende ook als commissaris voor welzijn van de Sovjetrepubliek en als hoofd van de vrouwenafdeling van de bolsjewistische partij.
6. August Bebel (1840-1913) was een leider van de Duitse sociaal-democratische partij. Hij was een bekend voorvechter van de vrouwenbeweging en auteur van een klassiek werk over marxisme en vrouwen (Die Frau und der Sozialismus).
7. ‘Petrograd’ wordt vandaag Sint-Petersburg genoemd.
8. Toen in 1914 de oorlog uitbrak, ontstond er een enorme scheuring in de internationale socialistische beweging. De meerderheid van de sociaal-democraten in Duitsland, Oostenrijk, Frankrijk en Engeland steunde de oorlog. Andere socialisten, zoals Kollontai, V.I. Lenin, de Bolsjewistische Partij en Leon Trotski in Rusland, Clara Zetkin en Rosa Luxemburg in Duitsland en Eugene Debs in de Verenigde Staten, om maar een paar leiders te noemen, veroordeelden de pro-oorlog-socialisten als verraders van de arbeidersklasse en van de strijd voor een arbeidersrevolutie.
9. Alexandra Kollontai spreekt over “verraders” omdat de parlementsleden van de SPD (Duitse Socialistische Partij) in de Rijksdag op 4 augustus 1914 voor de oorlogskredieten voor de Eerste Wereldoorlog hebben gestemd.