Europa slaapwandelt naar een nieuwe wereldoorlog. De EU heeft in de aanloop naar en tijdens de oorlog tussen Rusland en Oekraïne blijk gegeven van totale onbekwaamheid, en zal een van de grote verliezers zijn.
Hoewel deze tragedie nog niet is afgelopen, moeten wij concluderen dat de Europese leiders niet in staat waren om deze situatie het hoofd te bieden, en het nog steeds niet zijn. Zij zullen de geschiedenis ingaan als Europa’s meest middelmatige leiders sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog. Zij zorgen er nu voor dat zij hun best doen op het gebied van humanitaire bijstand, en hun inspanningen in dat opzicht mogen niet in twijfel worden getrokken. Maar de reden waarom ze dat doen is om hun gezicht te redden tegenover het grootste schandaal van onze tijd.
In de afgelopen zeventig jaar hebben zij geheerst over bevolkingen die steeds bij de eerste waren om zich te organiseren en te betogen tegen oorlog, ongeacht waar die werd gevoerd. Maar het blijkt dat zij niet in staat waren diezelfde bevolkingen te verdedigen tegen de oorlog die al minstens sinds 2014 op het eigen continent broeit. De Europese democratieën hebben zojuist laten zien dat zij een regering hebben zonder het volk. Er zijn tal van redenen om tot deze conclusie te komen.
Rusland en de VS bereiden zich voor op oorlog
Zowel Rusland als de VS bereiden zich al enige tijd voor op deze oorlog. In het geval van Rusland waren er de afgelopen jaren duidelijke aanwijzingen dat het land enorme goudreserves aan het opbouwen was en prioriteit gaf aan een strategisch partnerschap met China. Dit was vooral te merken op financieel gebied, waar een fusie van banken en de invoering van een nieuwe internationale munt het uiteindelijke doel zijn, en op handelsgebied, met het “Belt and Road”-initiatief en de enorme expansiemogelijkheden die daardoor in heel Eurazië zullen ontstaan.
Wat de betrekkingen met zijn Europese partners betreft, heeft Rusland bewezen een geloofwaardige partner te zijn, waarbij het tegelijkertijd duidelijk heeft gemaakt wat zijn veiligheidsbelangen waren. Dit waren legitieme zorgen, als men bedenkt dat er in de wereld van de supermachten geen goed en geen kwaad bestaat, maar enkel strategische belangen. Dat was het geval bij de raketcrisis van 1962, toen de VS een rode lijn trok ten aanzien van de installatie van middellange-afstandsraketten op 70 km van hun grens. Men mag niet denken dat de Sovjet-Unie de enige was die toegaf, want ook de VS heeft zijn middellange-afstandsraketten uit Turkije verwijderd. Ruil, schikking, duurzame overeenkomst. Waarom was het niet mogelijk in het geval van Oekraïne?
Laten we het nu hebben over de voorbereidingen aan Amerikaanse zijde. Geconfronteerd met de teloorgang van de wereldheerschappij die deze natie sinds 1945 heeft genoten, tracht de VS koste wat het kost zijn invloedssferen te versterken om zijn voordelen op het gebied van handel en toegang tot grondstoffen voor Amerikaanse bedrijven te behouden.
Het beleid van regimeverandering is niet gericht op het creëren van democratieën, maar meer op het creëren van regeringen die loyaal zijn aan de belangen van de VS. Geen enkele democratische staat is voortgekomen uit de bloedige interventies in Vietnam, Afghanistan, Irak, Syrië en Libië. De democratie bevorderen was niet wat de VS ertoe bracht om actief steun te verlenen aan coups die democratisch verkozen presidenten afzetten in Honduras (2009), Paraguay (2012), Brazilië (2016) en Bolivia (2019), om nog maar te zwijgen van de coup van 2014 in Oekraïne. China is al enige tijd de belangrijkste rivaal van de VS. In het geval van Europa berust de VS-strategie op twee pijlers: Rusland provoceren en Europa (en Duitsland in het bijzonder) neutraliseren.
De leiders van Europa zullen de geschiedenis ingaan als Europa’s meest middelmatige leiders sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog.
In 2019 publiceerde de Rand Corporation, een bekende organisatie die zich bezighoudt met strategische studies, op verzoek van het Pentagon een rapport met de titel “Extending Russia”. Het rapport beschrijft hoe landen te provoceren op manieren die door de VS kunnen worden uitgebuit. Het heeft dit te zeggen over Rusland: “Wij onderzoeken een reeks niet-gewelddadige maatregelen die de feitelijke kwetsbaarheden en angsten van Rusland kunnen uitbuiten, als een manier om de Russische militairen, de economie en het politieke aanzien van het regime in binnen- en buitenland onder druk te zetten. De stappen die wij onderzoeken zouden niet in de eerste plaats gericht zijn op verdediging of afschrikking, hoewel zij tot beide kunnen bijdragen. Deze stappen worden eerder gezien als elementen in een campagne die erop gericht is de tegenstander uit zijn evenwicht te brengen, waardoor Rusland gaat concurreren in gebieden of regio’s waar de Verenigde Staten een concurrentievoordeel hebben, en waardoor Rusland militair of economisch te ver gaat of waardoor het regime binnenlands en/of internationaal prestige en invloed verliest.”
Moeten we meer horen om te begrijpen wat er in Oekraïne gebeurt? Provoceer Rusland om uit te breiden en bekritiseer het dan om dat te doen. De uitbreiding van de NAVO naar het oosten — tegen de afspraken met Gorbatsjov in 1990 in — was de sleutel tot de provocatie. Een andere belangrijke stap was de schending van de Minsk-akkoorden. Er moet op worden gewezen dat toen de regio’s Donetsk en Loehansk voor het eerst onafhankelijkheid opeisten, na de staatsgreep van 2014, Rusland de claim niet steunde. Het was voorstander van autonomie binnen Oekraïne, zoals bepaald in de Minsk-akkoorden. Het was Oekraïne — met steun van de VS — dat de overeenkomsten verscheurde, niet Rusland.
Wat Europa betreft is haar eerste zorg het consolideren van haar status als minder belangrijke partner die zich niet durft te mengen in het beleid van de invloedssferen. Europa moet een betrouwbare partner zijn, maar het kan geen gelijke behandeling verwachten. Daarom werd de EU — tot de stomme verbazing van haar leiders — uitgesloten van AUKUS, het veiligheidspact tussen de VS, Australië en het VK voor de Indo-Pacifische regio. De “kleine partner”-strategie vereist dat Europa afhankelijker wordt, niet alleen op militair gebied (iets waarvoor altijd op de NAVO kan worden gerekend), maar ook op economisch gebied en op het gebied van energie in het bijzonder.
Europa valt in handen van Amerikaanse oligarchieën
Het buitenlands beleid (en de democratie) van de VS wordt gedomineerd door drie oligarchieën (want oligarchen zijn niet het monopolie van Rusland en Oekraïne): het militair-industrieel complex; het gas-, olie- en mijnbouwcomplex; en het bank- en vastgoedcomplex. Deze complexen behalen fabelachtige winsten dankzij zogenaamde monopoliewinsten, d.w.z. geprivilegieerde marktposities die hen in staat stellen de prijzen op te drijven. Hun doel is de wereld in oorlog te houden en steeds afhankelijker te maken van de wapentoevoer van de VS. De Europese afhankelijkheid van Rusland op gebied van energie was dus iets onaanvaardbaar. Toch was het in de ogen van Europa geen kwestie van afhankelijkheid, maar meer van economische rationaliteit en een diversificatie van partners. Met de invasie van Oekraïne en de sancties die daarop volgden, viel alles op zijn plaats zoals gepland. De beurskoersen van de drie complexen stegen onmiddellijk, en de champagne begon te vloeien.
Een middelmatig, onwetend Europa, dat totaal geen strategische visie heeft, valt hulpeloos in de handen van deze complexen, die Europa weldra zullen laten weten welke prijzen het zal moeten betalen. Europa zal verarmen en gedestabiliseerd zijn omdat haar leiders er niet in slaagden het moment te grijpen. Erger nog, het kan niet wachten om nazi’s te bewapenen. Evenmin lijkt Europa zich te herinneren dat de Algemene Vergadering van de VN in december 2021 een — door Rusland voorgestelde — resolutie heeft aangenomen die gericht is op “de bestrijding van de verheerlijking van nazisme, neonazisme en andere praktijken die bijdragen tot het aanwakkeren van hedendaagse vormen van racisme, discriminatie, vreemdelingenhaat en daarmee samenhangende onverdraagzaamheid”. Twee landen, de VS en Oekraïne, stemden tegen.
De huidige vredesonderhandelingen zijn misleidend. Het heeft geen zin dat de onderhandelingen uitsluitend tussen Rusland en Oekraïne worden gevoerd. Ze zouden moeten gaan tussen Rusland en de VS/NAVO/EU. De raketcrisis van 1962 werd opgelost tussen de USSR en de VS. Had iemand eraan gedacht om Fidel Castro aan de onderhandelingstafel uit te nodigen? Het is een wrede misvatting te geloven dat er een duurzame vrede in Europa kan komen zonder enige tegemoetkomingen aan westerse zijde. Oekraïne, wiens onafhankelijkheid wij allen verdedigen, moet niet toetreden tot de NAVO.
Meer dan de helft van de wereldbevolking woont in landen die hebben besloten zich niet aan te sluiten bij de sancties tegen Rusland.
Hebben Finland, Zweden, Zwitserland of Oostenrijk ooit de NAVO nodig gehad om zich veilig te voelen en vorderingen te maken? De waarheid is dat de NAVO had moeten worden ontmanteld zodra er een einde kwam aan het Warschaupact. Alleen dan zou de EU in staat zijn geweest een defensiebeleid en militaire defensiecapaciteiten tot stand te brengen die op haar eigen belangen waren afgestemd, en niet op die van de VS. Welke bedreigingen voor de veiligheid van Europa rechtvaardigden de NAVO-interventies in Servië (1999), Afghanistan (2001), Irak (2004) of Libië (2011)? Is het na dit alles nog mogelijk om de NAVO een defensieve organisatie te blijven noemen?
Slaapwandelen naar een volgende wereldoorlog
Meer dan 100 jaar na de Eerste Wereldoorlog slaapwandelen de leiders van Europa naar een nieuwe wereldoorlog. In 1914 dachten de Europese regeringen dat de oorlog drie weken zou duren; het duurde vier jaar en kostte meer dan 20 miljoen mensen het leven. Dezelfde nonchalance is zichtbaar bij de oorlog in Oekraïne. De overheersende opvatting is dat de agressor gebroken en vernederd moet worden achtergelaten. Destijds was Duitsland de verslagen mogendheid. Sommige tegenstemmen, zoals John Maynard Keynes, waren van mening dat de vernedering van Duitsland een ramp zou zijn. Aan hun waarschuwingen werd geen gehoor gegeven. Eenentwintig jaar later was Europa opnieuw in oorlog, één die zes jaar duurde en aan 70 miljoen mensen het leven kostte. De geschiedenis herhaalt zich niet en lijkt ons ook niets te leren, maar toont ons wel overeenkomsten en verschillen.
De honderd jaar voor 1914 waren voor Europa relatief vredevol. De oorlogen die er waren, waren van korte duur. De reden hiervoor was het Congres van Wenen (1814-15), dat de overwinnaars en de overwonnenen van de Napoleontische oorlogen bijeenbracht om een duurzame vrede tot stand te brengen. De voorzitter van de conferentie was Klemens von Metternich, die ervoor zorgde dat de verslagen mogendheid (Frankrijk) zijn daden met territoriale verliezen moest bekopen, maar dat het land het verdrag samen met Oostenrijk, Engeland, Pruisen en Rusland ondertekende om de vrede op waardige wijze te waarborgen.
Terwijl de Napoleontische oorlogen plaatsvonden tussen Europese mogendheden, gaat de oorlog van vandaag tussen een Europese (Rusland) en een niet-Europese (Verenigde Staten) mogendheid. Het is een proxy-oorlog, waarbij beide partijen een derde land (Oekraïne) gebruiken om geostrategische doelen te bereiken, die veel verder gaan dan het land in kwestie en het continent waartoe het behoort. Rusland voert oorlog met Oekraïne omdat het in oorlog is met de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (NAVO), die onder het bevel van de Verenigde Staten staat. De NAVO staat in dienst van de geostrategische belangen van de VS.
Rusland, ooit een standvastig voorvechter van zelfbeschikking van de volkeren, offert deze zelfde beginselen nu illegaal op om zijn eigen veiligheidsbelangen te doen gelden, nadat het er niet in is geslaagd deze langs vreedzame weg te doen erkennen, en uit een onverholen imperiale nostalgie. Sinds het einde van de eerste koude oorlog heeft de VS van zijn kant getracht de nederlaag van Rusland te verergeren, een nederlaag die waarschijnlijk meer aan zichzelf te wijten was dan aan de superioriteit van de tegenstander.
Het is een proxy-oorlog, waarbij beide partijen een derde land (Oekraïne) gebruiken om geostrategische doelen te bereiken die veel verder gaan dan het land in kwestie.
Vanuit het oogpunt van de NAVO heeft de oorlog in Oekraïne de bedoeling Rusland een onvoorwaardelijke nederlaag toe te brengen, bij voorkeur een nederlaag die leidt tot een regimeverandering in Moskou. De duur van de oorlog hangt af van dat doel. Waar is de motivatie voor Rusland om de oorlog te beëindigen wanneer de Britse premier Boris Johnson zich permitteert te zeggen dat de sancties tegen Rusland zullen worden voortgezet, ongeacht het standpunt dat Rusland nu inneemt?1 Zou het voldoende zijn dat de Russische president Vladimir Poetin wordt afgezet (zoals het geval was met Napoleon in 1815), of is de waarheid dat de NAVO-landen aandringen op de afzetting van Rusland zelf, zodat de expansie van China een halt kan worden toegeroepen? Er was ook een regimewisseling in de vernedering van Duitsland in 1918, maar uiteindelijk leidde dit alles tot Hitler en een nog meer verwoestende oorlog.
De politieke grootheid van de Oekraïense president Volodymyr Zelensky zou kunnen worden opgevat als een erkenning van de dappere patriot die zijn land tot de laatste druppel bloed tegen de indringer verdedigt. Of als een erkenning van de dappere patriot die, geconfronteerd met de dreiging van zoveel onschuldige doden en de ongelijkheid in militaire kracht, met succes de steun van zijn bondgenoten weet te verwerven om vurig te onderhandelen om een waardige vrede tot stand te brengen. Dat de eerste opvatting nu de overheersende is, heeft waarschijnlijk weinig te maken met de persoonlijke voorkeur van president Zelensky.
Door een niet-Europese bril kijken
Tijdens de twee wereldoorlogen van de 20e eeuw was Europa het zelfverklaarde centrum van de wereld. Daarom noemen we de twee oorlogen wereldoorlogen. Ongeveer 4 miljoen van Europa’s troepen waren in feite Afrikaans en Aziatisch. Vele duizenden niet-Europese doden waren de prijs die de inwoners van afgelegen kolonies van de betrokken landen betaalden, opgeofferd in een oorlog die hen niet aanging.
Europa is maar een klein hoekje van de wereld, dat door de oorlog in Oekraïne nog kleiner zal worden. Eeuwenlang was Europa niet meer dan het westelijke puntje van Eurazië, de enorme landmassa die zich uitstrekte van China tot het Iberisch schiereiland en waar kennis, producten, wetenschappelijke vernieuwingen en culturen werden uitgewisseld. Veel van wat later aan het Europese exceptionalisme werd toegeschreven (van de wetenschappelijke revolutie in de 16e eeuw tot de industriële revolutie in de 19e eeuw) kan niet worden begrepen, en zou ook niet mogelijk zijn geweest, zonder die eeuwenoude uitwisselingen. De oorlog in Oekraïne — vooral als die te lang duurt — brengt niet alleen het risico met zich mee dat een van Europa’s historische machten (Rusland) wordt uitgeschakeld, maar ook dat het continent wordt geïsoleerd van de rest van de wereld, met name van China.
De wereld is veel groter dan wat je te zien krijgt door Europese of Noord-Amerikaanse bril. Door deze bril bekeken hebben de Europeanen zich nog nooit zo sterk gevoeld, zo dicht bij hun grotere partner, zo zeker dat zij aan de goede kant van de geschiedenis staan, nu de hele planeet wordt bestuurd door de regels van de “liberale orde”, een wereld die zich eindelijk sterk genoeg voelt om binnenkort China te veroveren — of op zijn minst te neutraliseren — na China’s belangrijkste partner, Rusland, te hebben vernietigd.
Rusland, ooit een voorvechter van zelfbeschikking van de volkeren, offert deze zelfde beginselen nu illegaal op om zijn eigen veiligheidsbelangen te doen gelden.
Door een niet-Europese bril bekeken, staan Europa en de VS daarentegen hooghartig alleen, waarschijnlijk in staat één veldslag te winnen, maar op weg naar een zekere nederlaag in de oorlog van de geschiedenis. Meer dan de helft van de wereldbevolking woont in landen die hebben besloten zich niet aan te sluiten bij de sancties tegen Rusland. Veel van de lidstaten van de Verenigde Naties die (terecht) tegen de illegale invasie van Oekraïne stemden, deden dat op basis van hun historische ervaring die bestond uit invasies, niet door Rusland, maar door de VS, Engeland, Frankrijk of Israël.
Hun besluit was niet gebaseerd op onwetendheid, maar op voorzorg. Hoe kunnen zij vertrouwen hebben in landen die SWIFT hebben opgericht — een systeem voor financieel verkeer dat bedoeld is om economische transacties te beschermen tegen politieke inmenging — om uiteindelijk een land om politieke redenen uit dat systeem te verwijderen? Landen die zich de macht toe-eigenen om de financiële en goudreserves van soevereine naties, zoals Afghanistan, Venezuela en nu Rusland, in beslag te nemen? Landen die de vrijheid van meningsuiting rondbazuinen als een onaantastbare universele waarde, maar hun toevlucht nemen tot censuur op het moment dat zij erdoor worden ontmaskerd? Landen die geacht worden democratie te koesteren, maar die er niet voor terugdeinzen een staatsgreep te plegen wanneer een verkiezing tegen hun belangen indruist? Landen in wier ogen de ‘dictator’ Nicolás Maduro van de ene dag op de andere een handelspartner wordt omdat de omstandigheden veranderd zijn? De wereld is niet langer een plaats van onschuld, als het dat al ooit was.
