De klimaatbeweging vindt het makkelijker om tegen fossiele industrie actie te voeren, dan voor groene industrie. Dat laatste is echter noodzakelijk om een ecologische transitie te winnen.
Het faillissement van bussenmaker Van Hool
Bij Van Hool stonden wekenlang 2.500 jobs op de helling. Sinds begin april is de kogel door de kerk: iedereen wordt ontslagen en ze kunnen met z’n allen gaan solliciteren voor de 650 tot 950 jobs die de overnemers van het busbedrijf willen overhouden.
De toekomst van deze belangrijke schakel in de Belgische industrie, en daarmee het lot van 2.500 werknemers en hun gezinnen, werd door de Vlaamse regering in de handen van de banken en overnemers in de privé gelegd. Die laatsten kijken naar financiële rendabiliteit, aan het maatschappelijk belang van jobs en klimaat wordt schromelijk voorbijgegaan.
De verschillende vakbonden kaartten de sociale gevolgen van een mogelijke ontslag- of zware saneringsronde terecht aan, maar over de ecologische kant van de zaak ging het nauwelijks tot niet in de media. De decennia aan vakkennis en knowhow van de arbeiders van Van Hool zijn nochtans een enorme potentiële troef in het lokaal produceren van toekomstbestendige bussen voor ons openbaar vervoer. De Lijn zal de komende jaren op zoek moeten gaan naar minstens 1.200 groene bussen, zo kondigde Ben Weyts in 2018 als Vlaams minister van Mobiliteit aan.1 De Vlaamse regering had met een grotere publieke aanbesteding bij Van Hool twee vliegen in één klap kunnen vangen. Een gemiste kans voor de klimaatbeweging, om zich vanuit die invalshoek nadrukkelijker in het debat te mengen.
Een falend industriebeleid is slecht voor het klimaat
Van Hool is niet de enige industriële speler die, via saneringen, faillissement of delokalisatie, de komende jaren deels of volledig uit ons land dreigt te verdwijnen. Investeringen in de toekomst van de Belgische, en bij uitbreiding de Europese, industrie staan almaar meer onder druk. Onder deze omstandigheden worden overheden tegen elkaar uitgespeeld in een subsidieslag, waarin grote multinationals hun winstbejag doordrukken ten koste van mens en klimaat.
Sinds de Russische inval in Oekraïne zijn de energieprijzen dramatisch gestegen. De Europese industrie is door sancties de toegang tot goedkoop Russisch gas ontzegd en werd in plaats daarvan geforceerd véél duurder en meer vervuilend gas uit de Verenigde Staten te importeren. Van die situatie maken de VS vervolgens nog eens handig gebruik om hun eigen industriële concurrentiepositie te versterken: de Amerikaanse staat deelt honderden miljarden aan directe en indirecte subsidies uit aan industriële spelers via haar Inflation Reduction Act. Eerder klaagde zelfs onze premier, Alexander De Croo, al over het doelbewust en agressief weglokken van Europese industrie naar eigen bodem, door de VS.2
Door de combinatie van een (man-made) energiecrisis en een min of meer verdoken handelsoorlog wordt het voor industriële bedrijven steeds minder interessant om in Europa te investeren. Zo is het intussen bijna een publiek geheim dat Duitsland door het wegtrekken van haar industrie in een economische recessie zit.3 Het perverse resultaat hiervan is dat de verschillende lidstaten in een onderlinge subsidiestrijd verwikkeld raken: ze worden door multinationals handig tegen elkaar uitgespeeld, met de dreiging naar een ander continent te verhuizen als stok achter de deur.
Overheden worden tegen elkaar uitgespeeld in een subsidieslag, waarin grote multinationals hun winstbejag doordrukken ten koste van mens en klimaat.
Onlangs liet de Europese top van staalgigant ArcelorMittal bijvoorbeeld verstaan liever in nieuwe, groene installaties te investeren daar waar energie goedkoper is. Zo staat er in de Gentse haven een staalfabriek van ArcelorMittal, die 5.000 mensen tewerkstelt, waar de vergroening nu op de helling staat omdat investeren in Duitse en Franse fabrieken interessanter is geworden. Daar zijn de overheden immers meer bereid om de multinational, die vorig jaar nog bijna 5 miljard euro winst maakte, toe te schieten met overheidssteun.
Een eengemaakt Europees antwoord klinkt voorlopig slechts langs de zijde van de grote bedrijven: meer dan 729 van de grootste spelers uit 25 verschillende sectoren dienden onlangs gezamenlijk een wenslijst in bij de Europese Commissie.4 Het signaal is duidelijk: er moet ingrijpend gedereguleerd worden, investeringen moeten massaal door staatssteun ‘aangemoedigd’ worden en bedrijven moeten ‘beschermd’ worden tegen het concurrentienadeel dat ze op zouden lopen door groene investeringen.
Het klimaatvraagstuk doortrekt deze hele kwestie: aan de basis van de handelsoorlog ligt de vraag waar en aan welke prijs we onze energie kopen, en dus ook of die al dan niet klimaatvriendelijk is. Het gas dat we nu massaal uit de VS importeren is in veel gevallen amper beter voor het klimaat dan steenkool.
Multinationals spelen daar handig op in: het al dan niet investeren in de groene transitie wordt als extra pasmunt gebruikt in onderhandelingen met overheden. De wenslijst van de grote bedrijven waar we hierboven naar verwezen is handig doorspekt met begrippen als ‘low carbon’, ‘net zero’ en noem zo maar op. Maar de boodschap is duidelijk: als de Europese Unie niet bereid is haar inwoners te doen betalen voor de ecologische transitie door miljoenen belastinggeld uit te delen, trekken de industriële multinationals er de stekker uit.5
Publieke investeringen zijn onontbeerlijk voor de vergroening van onze economie: het is ondertussen duidelijk dat de markt zonder ingrijpen bij lange na niet aan het nodige tempo zal investeren in het klimaatbestendig maken van de productie. Om van groene investeringen meer te maken dan het greenwashen van het pervers machtsspel van multinationals ten aanzien van overheden, zal sociale strijd nodig zijn.
De klimaatstrijd doet veel goed maar staat op dit moment nog te vaak te ver verwijderd van de sociale realiteit van de werkende klasse. Klimaatwetenschappers kunnen bij regeringen en bedrijven aandringen, intergouvernementele panels bevolken en roepen tot ze geen stem meer hebben. Studenten en activisten kunnen sensibiliseren, mensen op de been brengen en massaal gaan betogen. En dat is allemaal belangrijk werk. Maar de macht om niet slechts om de ecologische transitie te vragen maar ze op te eisen, ligt overwegend bij zij die de fabrieken doen draaien: de industriële werkende klasse. Structurele toegevingen komen er pas, zowel aan de zijde van de overheid als van het grootbedrijf, wanneer werknemers sociale acties voeren en bij uitstek wanneer er gestaakt wordt.6
Het voorbeeld van de Nederlandse staalfabriek Tata Steel IJmuiden is hierin toonaangevend.7 Als antwoord op de voornemens van de directie om 1.200 mensen te ontslaan, organiseerde de vakbond FNV een staking. FNV besloot de levensvatbaarheid van de fabriek en de jobzekerheid van haar werknemers te koppelen aan de eis om de ecologische transitie aan te gaan: in samenspraak met uiteenlopende klimaatorganisaties stelde het een ambitieus plan op om de staalproductie in de fabriek te vergroenen. Na 24 dagen staken gaf Tata Steel toe: er vielen geen ontslagen en de plannen tot vergroening van de productie werden door de directie overgenomen.
Als de Europese Unie niet bereid is haar inwoners te doen betalen voor de ecologische transitie door miljoenen belastinggeld uit te delen, trekken de industriële multinationals er de stekker uit.
Uit economische noodzaak die ontstaan is door de handelsoorlog met de VS en de stijgende energieprijzen ziet Europa zich gedwongen een actiever industriebeleid te voeren. Aan ons als klimaatactivisten om aan die economische noodzaak, de ecologische te koppelen. Aan openbare aanbestedingen kunnen voorwaarden verbonden worden. In strategische sectoren kan de overheid participeren om te garanderen dat in groene infrastructuur zoals de productie van waterstof geïnvesteerd wordt.
De sociale noodzaak van een actiever industriebeleid is hier onlosmakelijk mee verbonden: zonder ingrijpen dreigen alleen al in ons land tienduizenden jobs in de maakindustrie te verdwijnen. Het sociaal conflict dat zich bij Van Hool heeft voltrokken de afgelopen weken is de voorbode van een periode van sociale strijd die onvermijdelijk zal zijn indien Europa haar falend industriebeleid verder zet. Daar komen dan nog eens de grootscheepse besparingsplannen die Europa haar lidstaten oplegt bij, die alle vormen van publieke investeringen en de koopkracht van de werkende klasse de komende jaren verder onder druk zullen zetten.
Zonder sociale strijd en zonder koerswijziging van overheden, zal rechts dankbaar van deze voedingsbodem gebruik maken om de werkende klasse onderling uit elkaar te spelen én tegen de klimaatbeweging op te zetten. De N-VA is daar in ons land meester in: klimaateisen worden afgeschilderd als wereldvreemd en als bedreiging voor de portefeuille van mensen wiens koopkracht al onder druk staat. Deze framing is gebaseerd op leugens, maar in een verrechtsend klimaat moet ons antwoord hier hoe dan ook rekening mee houden.
De opdracht van de klimaatbeweging zal de komende jaren zijn om haar eisen én haar strijd direct te aarden in de strijd voor koopkracht en jobbehoud. Wanneer een busbouwer haar deuren dreigt te sluiten, moet zij aan de poort gaan staan om te luisteren en aan tafel gaan met de vakbonden. Op die manier kan het links antwoord op de vrije markt, die bereid is mens en klimaat onder de bus te gooien in naam van de kortetermijnwinsten, bestaan uit offensieve en ambitieuze voorstellen die jobs én het klimaat redden. Op die manier kunnen arbeiders en klimaatactivisten de krachten bundelen en kan de klimaatbeweging brede steun verzekeren voor klimaateisen die nodig zullen zijn om een sociaal rechtvaardige transitie te winnen.
Dit artikel verschijnt in de jongerenrubriek Magma van Lava Media. Hier vind je al de artikels verschenen in die rubriek: https://lavamedia.be/category/articles-nl/magma/
Footnotes
- https://www.benweyts.be/nieuws/1200-groene-bussen-voor-de-lijn
- https://www.belganewsagency.eu/belgium-accuses-the-us-of-aggressive-play-to-attract-european-companies
- https://www.reuters.com/markets/europe/germany-likely-recession-bundesbank-says-2024-02-19/
- https://antwerp-declaration.eu/
- https://lavamedia.be/europees-industriebeleid-de-staat-in-dienst-van-multinationals/
- https://lavamedia.be/hoe-kan-de-klimaatbeweging-winnen/
- https://lavamedia.be/klimaatneutraal-met-groen-staal/
