De onlangs aangekondigde militaire alliantie AUKUS betekent een ernstige escalatie van de Nieuwe Koude Oorlog. Het is een bedreiging, niet alleen voor China, maar voor heel de regio.

Het nieuwe militaire AUKUS-pact tussen Australië, de Verenigde Staten en Groot-Brittannië is een ernstige escalatie van de nieuwe Koude Oorlog tegen China en van de militarisering van de Aziatisch-Pacifische regio. De verkoop van kernonderzeeërs en -technologie door de VS en het VK aan Australië is een daad van nucleaire proliferatie die wat er nog over is van het internationale wapenbeheersingsakkoord ernstig in het gedrang brengt. De plotselinge aankondiging van een heel nieuwe militaire coalitie verstoort de bestaande wereldorde ingrijpend, met het vooruitzicht van een nog gevaarlijker herschikking van de internationale betrekkingen.

De terugtrekking van de VS uit Afghanistan deed bij de bondgenoten en partners al de wenkbrauwen fronsen: in hoeverre kunnen we nog vertrouwen op de VS en geloof hechten aan hun engagement voor onze verdediging? En net nu komt president Biden met nieuw machtsvertoon in de Stille Oceaan.

De opvoering van de nucleaire dreiging

Dat dit gepaard gaat met een ingrijpende herschikking van de wereld, blijkt uit de ongelooflijk onverantwoordelijke houding van de nieuwe Trojka – Biden, Johnson en Morrison – tegenover het nucleaire Non-proliferatieverdrag (NPV): door gebruik te maken van een “achterpoortje” zou hun verspreiding van kernwapens en -technologie wel eens de weg kunnen vrijmaken voor anderen.

AUKUS is naar verluidt noodzakelijk om de vrije wereld en de “internationale, op regels gebaseerde orde” te verdedigen. Maar wat doen de VS en het VK eigenlijk? Ze nemen het niet al te nauw met de internationale rechtsorde, terwijl het Verenigd Koninkrijk enkele weken daarvoor op de top van de G7 en de NAVO nog had toegezegd de op regels gebaseerde orde te handhaven, en dit vlak na de illegale verhoging van het Britse kernwapenplafond. Dit alles is een zware klap voor het internationale systeem van wapenbeheersing dat werd in het leven geroepen om de vroegere nucleaire wapenwedloop tussen de VS en de USSR aan banden te leggen.

In haar waanzinnige pogingen om China in te dammen is de nieuwe Trojka kennelijk bereid om – net als Trump – alle hinderlijke internationale overeenkomsten uit de weg te ruimen.

Dankzij dit nieuwe samenwerkingsverband mag Australië toetreden tot de kleine club van zes staten, waaronder de vijf erkende kernwapenlanden, die over door kernenergie aangedreven duikboten beschikken waarmee ook atoomwapens kunnen worden vervoerd en als back-up kunnen fungeren. Ook al beweert AUKUS het tegendeel en houdt het vol dat Australië in feite niet met kernwapens zal worden uitgerust, waarom zou China dat geloven?

De nauwe samenwerking op het gebied van onderwatertechnologieën in het kader van het pact wil de onderzeese verdediging van China ondermijnen. Nu ook de mogelijkheden van Chinese raketten in het kader van THAAD, het afweersysteem tegen neerdalende raketten op grote hoogte, werden beperkt, zou dit het regionale machtsevenwicht aanzienlijk verschuiven ten gunste van het militaire overwicht van de VS.

China beperkt zijn nucleaire capaciteit tot een minimum en houdt zich aan het principe van niet als eerste atoomwapens in te zetten in geval van een confrontatie met de VS, bijvoorbeeld over Taiwan. Het heeft echter duidelijk gemaakt dat dit minimum niveau zou veranderen naarmate de veiligheid van China meer in het gedrang komt. AUKUS speelt dus met vuur, met het risico een nieuwe nucleaire wapenwedloop aan te wakkeren – een wedloop die deze keer op Azië is gericht, waardoor Zuidoost- en Noordoost-Azië, met inbegrip van Korea, nog gevaarlijker oorden worden dan zij al zijn.

Mocht China het nodig achten te reageren op de toegenomen vijandigheid, dan zou dit een weerslag kunnen hebben op India, dat het gevoel heeft in een nadelige positie te zitten in vergelijking met de militaire capaciteit van zijn grote buur. Het nieuwe pact dreigt de spanningen tussen de nucleair bewapende staten rond Afghanistan verder op te voeren, en dit in een regio die al met ernstige destabilisatie te kampen heeft na de 20 jaar durende oorlog van de VS en de NAVO en de chaotische terugtrekking van de Amerikaanse troepen.

AUKUS bedreigt niet alleen China maar ook Rusland vanuit het Oosten. Ook de Democratische Volksrepubliek Korea (DVK) beschouwt de nieuwe ontwikkeling als een bedreiging, wat overigens blijkt uit een verklaring van haar ministerie van Buitenlandse Zaken. Daardoor lopen de spanningen op het Koreaanse schiereiland op en wordt een eventuele hervatting van het Zespartijenoverleg verder bemoeilijkt. Dit doet zich voor op het ogenblik dat Noord- en Zuid-Korea vrij openlijk een wapenwedloop zijn begonnen, waardoor de recente voorzichtige stappen in de richting van een hervatting van de dialoog en verzoening kennelijk zijn teruggedraaid.

Oppositie in de Stille Oceaan

Het pact gaat volledig voorbij aan de verzuchtingen van de plaatselijke volkeren en landen voor een kernwapenvrije regio. Het Verdrag van Bangkok, dat Zuidoost-Azië uitriep tot kernwapenvrije zone, werd overeengekomen in 1997, hoewel geen enkele kernwapenstaat het heeft ondertekend. De Stille Oceaan is lange tijd nucleair testterrein geweest voor de VS, het VK en Frankrijk, onder andere Palau en de Marshall-eilanden. Daar waren de inheemse volkeren, niet in het minst de First Nations/Aboriginal volkeren in Australië, de grootste slachtoffers van. Een Kernwapenvrije Zone in de Stille Oceaan, een voorstel uit 1985, krijgt dan ook de steun van de meerderheid van de eilandstaten in het zuidelijke deel van de Stille Oceaan, alsook van de milieubeweging, inheemse en onafhankelijkheidsbewegingen (o.a. in Okinawa, Hawaï, Guam, Nieuw-Caledonië/ Kanaky enzovoort), en vrouwenbewegingen.

Eilandstaten in de Stille Oceaan zoals Papoea-Nieuw-Guinea, Vanuatu en Oost-Timor, die prat gaan op hun onafhankelijkheid en niet willen betrokken worden bij confrontaties of gedwongen worden partij te kiezen tussen grote mogendheden, zullen het nieuwe pact dan ook niet toejuichen. Opmerkelijk is ook het voorbeeld van Nieuw-Zeeland – van oudsher een belangrijke bondgenoot van de VS en het VK in de Stille Oceaan – dat vasthoudt aan zijn jarenlang niet-nucleair beleid. Nieuw-Zeeland heeft al verklaard dat Australische kernonderzeeërs niet welkom zullen zijn in zijn havens of wateren, een zware klap voor Five Eyes, het inlichtingenpact tussen de VS, het VK, Australië, Canada en Nieuw-Zeeland.

Escalatie van de wapentechnologierace

Ook cybertechnologieën, AI en quantumcomputing maken deel uit van de nieuwe overeenkomst en worden nu gekaapt voor militariseringsdoeleinden. Met de onderzeeërdeal is veel geld gemoeid. De nu afgeblazen deal met Frankrijk wordt geschat op ongeveer 50 miljard pond; geen wonder dat Parijs buiten zichzelf is van woede. Maar er is nog veel meer, voor de wapenbedrijven is het niet minder dan een heuse goudmijn. Ondernemingen als Lockheed Martin, Raytheon enzovoort hebben de Australische economie gekoloniseerd en ook BAE Systems heeft er een dochteronderneming. En terwijl het huidige vliegdekschip Queen Elizabeth van de Royal Navy kriskras door de Oost- en Zuid-Chinese Zeeën trekt en pronkt met haar ultramoderne technologieën, sluiten Britse wapenproducenten lucratieve deals in Japan, Zuid-Korea en Zuidoost-Azië. Net als bij de VS-bedrijven zijn ook die deals bedoeld om de focus van de regionale economie te verschuiven naar de productie van wapens om haar vervolgens wereldwijd te integreren in het VS-Brits militair-industriële complex.

Dat de Britse premier Johnson de zijde van de VS kiest en zodoende de economische betrekkingen met China op het spel zet, betekent dat hij de wapenindustrie boven alle andere economische sectoren plaatst. De deal wordt aan de vakbonden en het grote publiek verkocht als nieuwe tewerkstelling, waarvan BAE Systems in het noordwesten en Rolls Royce in de Midlands profiteren en die zogenaamd het evenwicht herstelt tussen noord en zuid, evenwel zonder enige aandacht voor een Green New Deal, de ontwikkeling van hernieuwbare energie enzovoort. Maar zoals Stuart Parkinson van Scientists for Global Responsibility tot op de komma nauwkeurig heeft berekend en aangetoond, creëren investeringen in groene industrieën meer banen dan in militaire productie. Het lijkt er steeds meer op dat de toekomst van de Britse economie afhankelijk wordt van het succes van haar bewapeningssector. Het verzet tegen wapenverkopen aan bijvoorbeeld Israël en Saoedi-Arabië neemt toe; activisten zouden hun campagnes nu ook tegen AUKUS moeten richten.

De regio van de Aziatische Stille Oceaan destabiliseren en wereldwijd de Koude Oorlog aanwakkeren

Het pact veroorzaakt ook een belangrijke verschuiving in de veiligheidsinfrastructuur van de regio: van het “hub en spokes”-patroon (“naaf en spaken”: transport- en distributiesysteem waarbij goederen op een knooppunt (de ‘naaf’) worden ingevlogen, waarna ze via de ‘spaken’ worden doorgestuurd naar hun bestemming) van de Amerikaanse bilaterale allianties (met Japan en Zuid-Korea) en andere militaire partnerschappen, naar de focus op AUKUS om de druk op de regio op te voeren. De militaire escalatie is ook een signaal ter aanmoediging van de militaristen binnen de Japanse elites en voor de rechtse oppositie die volgend jaar bij de verkiezingen de meer vredelievende Zuid-Koreaanse president Moon wil verdrijven. De leider van de rechtse partij van Zuid-Korea heeft het idee van een overstap naar kernenergie alweer aan de vergetelheid onttrokken.

AUKUS heeft ook gevolgen voor de Quad (VS, Australië, Japan, India), en ongetwijfeld ook voor de NAVO, waardoor de druk toeneemt om zich aan te passen aan de VS-strategie tegen China. De principiële houding van Nieuw-Zeeland is, zoals gezegd, een klap voor “Five Eyes”, die andere belangrijke veiligheidsovereenkomst onder leiding van de VS, maar er wordt al geopperd dat AUKUS mogelijk een soepeler en inschikkelijker “Three Eyes” zou kunnen zijn. En in Canada worden hier en daar al lijntjes uitgegooid om aan boord te stappen.

Dit alles kan alleen de kans op een “Warme Oorlog” doen toenemen. De Australische premier heeft het al gehad over “de voorbereiding om strijders overzee te sturen” in geval van een conflict over Taiwan. Een recent Brits verslag van het Hogerhuis over China stelt dat een conflict over Taiwan de belangen van het VK zou schaden. In een toespraak in het Lagerhuis waarschuwde Theresa May dat Groot-Brittannië mogelijk kon meegesleept worden in een oorlog om Taiwan . Die uitspraak uit de mond van de voormalige premier May maakt maar al te duidelijk hoe diep verscheurd de Tory Party is.

De breuklijnen tussen de Westerse bondgenoten

De gevolgen voor de NAVO, in het bijzonder het conflict met Frankrijk, zijn ernstig zo meteen na de terugtrekking van de VS uit Afghanistan, die de NAVO-bondgenoten hun eigen boontjes lieten doppen. Frankrijk is de grote verliezer nu de op 50 miljard pond geraamde deal met Australië voor de bouw van onderzeeërs met dieselmotoren zonder waarschuwing in de prullenmand verdween. Maar het gaat om meer dan geld: wat de pil zo moeilijk te slikken maakt, is dat Frankrijk zichzelf beschouwt als een macht in de Stille Oceaan, met zijn kolonie Nieuw-Caledonië en het feit dat het land samen met de andere G7-leden en NAVO-bondgenoten betrokken was bij de goedkeuring van de verschuiving van de focus naar de Indo-Pacifische regio, met het oog op “de handhaving van de internationale, op regels gebaseerde orde”. Frankrijk voelt zich nu uitgesloten – om niet te zeggen compleet voor schut gezet. De eigen strategie is ondermijnd “net nu we voor ongekende uitdagingen staan in de regio”.

Een vertrouwensbreuk tussen de VS en Frankrijk, dat naast het VK de NAVO beschermt met kernwapens in Europa, doet vragen rijzen over de toestand van de organisatie. Trump durfde wel eens de relevantie van de NAVO voor de VS zwaar in twijfel trekken. Het is goed mogelijk dat de VS in de toekomst de voorkeur geeft aan AUKUS omdat die overeenkomst een breder scala aan veiligheidssamenwerking rond 5G en andere technologieën kan bieden in een flexibeler structuur die niet aan collectieve veiligheid is gebonden.

Een bedreiging van de strijd tegen de klimaatverandering en tegen de armoede in de wereld

Er zijn ook ernstige gevolgen voor de strijd tegen de klimaatverandering en een pact als AUKUS is het laatste dat we nodig hebben vóór de klimaatconferentie COP 26. China wordt in de media voortdurend met de vinger gewezen als de grootste uitstoter van koolstof (terwijl de uitstoot per hoofd van de bevolking in feite ver onder die van de VS ligt), maar het is een land in ontwikkeling met een gemiddeld inkomen per hoofd van de bevolking dat nog altijd maar een kwart bedraagt van het Britse en waarvan bijna 40 procent van de bevolking op het platteland woont. Het is zeer kwetsbaar voor klimaatverandering omdat een groot deel van de bevolking geconcentreerd is in de laaggelegen kustprovincies. China stelt alles in het werk om de problemen aan te pakken, maar de druk van de VS om China aan banden te leggen door handel en investeringen de nek om te wringen en het land mogelijk mee te sleuren in een wapenwedloop, zal een domper zetten op wat mogelijk is. Dit punt moet worden opgenomen in het programma van de organisaties die vechten tegen de klimaatopwarming.

De toenemende “Koude-Oorlog”-initiatieven van de VS om de groei van China aan banden te leggen, zouden ook de verdere ontwikkeling van de Zuid-Zuid-samenwerking kunnen belemmeren.

Ook de gevolgen voor de Zuid-Zuid-samenwerking en de mondiale economische ontwikkeling mogen niet over het hoofd gezien worden. Met de goedkeuring van het duale circulatiebeleid (d.w.z. voorrang geven aan de binnenlandse consumptie en tegelijk openstaan voor internationale handel en investeringen) dat de binnenlandse vraag doet toenemen, wil China meer uit het Zuiden invoeren, terwijl het machines en technologieën tegen betaalbare prijzen blijft uitvoeren om de ontwikkeling van andere landen te ondersteunen. De toenemende “Koude-Oorlog”-initiatieven van de VS om de groei van China aan banden te leggen, zouden ook de verdere ontwikkeling van de Zuid-Zuid-samenwerking kunnen belemmeren.

De zogenaamde “Chinese dreiging”

Hoe zal China reageren? De Chinese regering zal ongetwijfeld de escalatie van de AUKUS-dreiging evalueren en dienovereenkomstig handelen, met indien nodig, een toename van haar kernwapencapaciteit De VS-haviken zetten de militaire “dreiging” van China dik in de verf. Te dik, want als we hen mogen geloven zal China’s nucleaire arsenaal met de veronderstelde bouw van meer dan 100 nieuwe raketsilo’s in de komende 20 jaar snel groeien. De voltooiing daarvan zou een “historische verschuiving” betekenen voor het nucleaire arsenaal van China. (De VS heeft minstens 450 silo’s.) China wijst er intussen op dat silo’s normaal worden gebruikt voor intercontinentale raketten die op vloeibare brandstof werken, een grote stuwkracht en reikwijdte hebben en kunnen uitgerust worden met kernkoppen met een hoger rendement. De Chinese intercontinentale raketten daarentegen – ongeveer 16 stuks – werken op vaste brandstof en zijn bedoeld voor lanceervoertuigen met hoge mobiliteit. De noodzaak om ze in een silo onder te brengen is dus twijfelachtig.

De mainstream media hameren er ook voortdurend op dat China over de grootste zeemacht ter wereld beschikt. Die bestaat echter grotendeels uit vaartuigen voor de kustwacht en kleine korvetten. China heeft met slechts twee vliegdekschepen en een derde in aanbouw nauwelijks capaciteit voor de oceanen en geen enkele die beantwoordt aan de ultramoderne normen van de VS, die 11 vliegdekschepen hebben die ook nog samen kunnen opereren met de twee recent gebouwde van het VK. Van China’s 56 onderzeeërs worden er slechts zes aangedreven door kernenergie, waardoor ze een grotere actieradius hebben in de Stille Oceaan, terwijl alle 72 Amerikaanse onderzeeërs kernreactoren hebben en de kust van China kunnen bedreigen. De militaire opbouw en de almaar vijandiger houding van de VS zullen de ongerustheid bij de Chinese bevolking zeker doen toenemen. Tegelijkertijd is de militarisering van de Zuid-Chinese Zee duidelijk een zorg voor de kleinere landen in Zuidoost-Azië en is de doelstelling van demilitarisering en denuclearisering van het maritieme gebied van vitaal belang.

Heeft de VS zich misrekend?

Wat wil de VS? Wellicht niet opzettelijk oorlog voeren, maar wel een overweldigende nucleaire en conventionele dreiging creëren om China te intimideren en op de knieën te krijgen, zodat het zijn soevereine controle over zijn economie en financiën opgeeft en zich volledig openstelt voor het Amerikaanse kapitaal. De VS eist dat China zijn kernwapens op tafel legt bij de START-onderhandelingen met Rusland, die in feite een door de VS gedomineerde wapenbeheersingsregeling zijn. Om hun eigen hegemoniale reikwijdte veilig te stellen willen de VS ook Rusland zodanig intimideren dat het zijn partnerschap met China verbreekt.

Naarmate de spanningen tussen de VS en China de voorbije paar jaar opliepen, vergrootte het risico dat de ene of de andere partij te ver zou gaan. Er is in China gediscussieerd over de vraag of het land niet “te veel heeft gedaan” door assertiever op te komen voor zijn rechten: moet de regering een stapje terug zetten of zich blijven verzetten tegen de VS met een lik-op-stukbeleid? Maar zijn het eigenlijk niet de VS die in de fout zijn gegaan?

In zijn haast om “Amerika is terug” te kunnen roepen en zich te ontdoen van de indruk dat de VS in verval zijn, heeft Biden de kloof tussen de Five Eyes verdiept en de barsten in de NAVO nog vergroot. In Europa gaan nu almaar meer stemmen op voor een onafhankelijke veiligheidsstrategie. En wil Australië echt een doelwit worden voor Chinese raketten? Hoe ver zal het VK willen gaan en zijn economische betrekkingen met China in gevaar brengen? Dat land is nu immers zijn grootste handelspartner in goederen. China’s recente aanvraag tot toetreding tot de vrijhandelsovereenkomst CPTPP meteen na de aankondiging van AUKUS maakt de twee tegengestelde benaderingen nog duidelijker: militair onder leiding van de Westerse mogendheden maar handel en economie onder leiding van China.

De nieuwe deal is hoegenaamd geen eendagsvlieg. De gevolgen van die nieuwe wending in het Amerikaanse wereldleiderschap zullen in de komende maanden en jaren duidelijk worden. De VS blijven zo hardnekkig streven naar wereldoverheersing door middel van militaire macht en trekken geen lessen uit hun mislukte oorlogen. Dat ze de ogen sluiten voor de puinhoop die ze in Afghanistan hebben achtergelaten, heeft de hele wereld geschokt en het zou best kunnen dat dit een invloedrijke speler op het wereldtoneel heeft wakker geschud: de internationale vredesbeweging – het “wij, het volk” uit het VN-Handvest – waarop een vreedzame wereldorde moet worden gegrondvest.

Deze analyse verscheen oorspronkelijk op Friends of Socialist China.