Onderwijs moet gratis zijn en gefinancierd worden door eerlijke belastingen. De alternatieven slagen er gewoonweg niet in om de ongelijkheid aan te pakken.

Een student geeft tussen de 8.000 en 12.000 euro per jaar uit.¹ Dit omvat onder meer het inschrijvingsgeld, cursusmateriaal, huisvesting, vervoer en andere vaste kosten. Degenen die voorheen nog net rondkwamen, bevinden zich nu in een precaire situatie. De 80.000 studenten die reeds in precaire omstandigheden leefden, zitten nu in een zodanig alarmerende situatie, dat het nauwelijks te beschrijven valt.²

Op scholen stijgen de kantineprijzen en studenten slaan maaltijden over of eten noodgedwongen slecht.³ Wat de huisvesting betreft is het tekort aan koten ondertussen al een oud zeer, die als gevolg heeft dat de huren onbetaalbaar zijn geworden. Aan een studentenbudget kun je alleen nog een krot vinden, of helemaal niets. Studenten worden gedwongen elke dag vermoeiende afstanden af te leggen, waarbij de reiskosten natuurlijk ook steeds hoger komen te liggen. Wat is de oplossing voor hen, behalve de ene studentenjob na de andere?

Studeren: recht of voorrecht?

Het huidige hoger onderwijs reproduceert ongelijkheden. Een student met onvoldoende financiële middelen zal zich gedwongen zien studentenjobs aan te nemen. Zoals onderzoek reeds meermaals aantoonde verminderen vermoeidheid tijdens de les zijn of haar slaagkansen. In het auditorium zitten die werkstudenten zij aan zij met medestudenten die het zich kunnen permitteren zich uitsluitend op hun studies te concentreren, omdat ze financiële steun krijgen van thuis. Studenten zitten dus niet als gelijken in de les.

De woorden van minister Valérie Glatigny (MR) zijn alarmerend: “Het hoger onderwijs is een levensschool waar niet iedereen het winnende lot trekt.”⁴ Wie is “niet iedereen”? Het zijn de armsten die niet de kans krijgen om hard te werken op school omdat ze hard werken om te overleven. Het onderwijs mag geen spel zijn met winnaars en verliezers: het doel van het onderwijs is om alle toekomstige spelers in de samenleving op te leiden. Het recht op kennis en intellectuele emancipatie is niet beperkt tot jongeren met een bevoorrechte sociaal-economische achtergrond.

Waarom probeert onze regering niet iedereen te ondersteunen ? De gezondheidscrisis heeft aangetoond hoe belangrijk alle beroepen zijn om een samenleving voor iedereen te laten functioneren. We hebben alle mogelijke profielen nodig, van verpleegkundigen over advocaten, van gespecialiseerde opvoeders, over leerkrachten tot wetenschappers.

Het onderwijs mag geen spel zijn met winnaars en verliezers: het doel van het onderwijs is om alle toekomstige spelers in de samenleving op te leiden. Het recht op kennis en intellectuele emancipatie is niet beperkt tot jongeren met een bevoorrechte sociaal-economische achtergrond.

Onderwijs is een investering: we investeren in kwalitatief onderwijs voor toekomstige generaties, voor de toekomst van ons allemaal. Daarom wordt het openbaar gefinancierd met de belastingen van de burgers en moet het gratis zijn voor de studenten.

Gratis hoger onderwijs betekent eigenlijk een herinvestering van de staat in alle sectoren die deze opleidingen nodig hebben. Zoals eerder gezegd vormen directe en indirecte kosten belemmeringen voor de toegang tot onderwijs voor iedereen. Daarom strijdt de FEF, de Franstalige studentenvakbond, al twintig jaar voor gratis onderwijs, een fundamentele pijler van zijn huidige strijd en campagnes.

Waarom heeft de regering het onderwijs nog altijd niet gratis gemaakt? Er bestaan hier twee redenen voor: elitaire opvattingen en een weigering om meer budget uit te trekken om de toekomstige samenleving vorm te geven.

Het is zorgwekkend dat dit debat vandaag nog wordt gevoerd, omdat zowel onze eigen geschiedenis als de uitdagingen van sommige buurlanden vandaag eigenlijk zeer sprekend zijn. Toen met het secundair onderwijs ging verplichten, gingen er stemmen op tegen dit voorstel, een hoger gemiddeld onderwijsniveau zou de samenleving niet ten goede komen, luidde het argument. Verplicht onderwijs tot 18 jaar zou veel te veel intellectuelen opleiden ten opzichte van de behoeften van de wereld van de arbeid. Minder hersenen en meer handen in de fabrieken! Historische ontwikkelingen hebben echter aangetoond dat de toegang van een groter deel van de bevolking tot hoger onderwijs vele voordelen kent, zowel wat betreft een hogere levensstandaard en meer kennis, als wat betreft de individuele en collectieve emancipatie die daaruit voortvloeit. Onderwijs is een recht en moet voor iedereen toegankelijk zijn, zonder dat er onderscheid wordt gemaakt. We lopen al achter de feiten aan.

Gratis is de juiste optie

Is gratis onderwijs de ultieme oplossing? Er worden vaak andere maatregelen voorgesteld om het hoger onderwijs toegankelijker te maken. De meest voorkomende zijn studentenjobs, studiebeurzen en de invoering van een progressief inschrijvingsgeld. Maar maken deze maatregelen het hoger onderwijs echt tot een recht in plaats van een voorrecht?

Studentenjobs zijn niet de oplossing. Zoals we eerder zagen, moeten studenten, in plaats van te studeren en naar de lessen te gaan, werken om de kosten van een studiejaar te dekken. 1 op de 4 studenten werkt om zijn studie te bekostigen. Studenten met een bijbaan hebben echter 43 % minder kans om te slagen.⁵Studenten in onzekere omstandigheden komen zo in een vicieuze cirkel terecht, waarbij de zware studentenjob leidt tot falen en afhaken.

Het huidige beurzenstelsel is ontoereikend en inefficiënt. De studiebeurzen dekken de basisbehoeften van de studenten niet. Gemiddeld ontvangt een student 1.172 euro, maar vergeet niet dat een studiejaar tussen de 8.000 en 12.000 euro kost, alle kosten inbegrepen.⁶ De beurzen zijn niet alleen ontoereikend, maar worden ook te laat in het jaar uitbetaald, waardoor studenten gedwongen worden leningen af te sluiten en dus schulden te maken terwijl ze wachten op hun beurs. Om nog maar te zwijgen van de vele behoeftige studenten die geen beurs krijgen vanwege de te strenge criteria, omdat hun ouders een paar euro boven de wettelijke grens verdienen.

Progressief studiegeld, dit wil zeggen elke student laten bijdragen naargelang hun middelen, gaat voorbij aan het feit dat het België reeds een progressieve belasting op het arbeidsinkomen van de ouders heft. Een dergelijk duaal systeem zou een verspilling van administratieve, menselijke en financiële middelen zijn. Bovendien zal waarschijnlijk alleen rekening worden gehouden met inkomen uit arbeid, waardoor ander inkomen en vermogen buiten beschouwing blijven.

Voor de FEF is het duidelijk: het hoger onderwijs moet gratis worden en worden gefinancierd door eerlijke belastingen (hogere belastingen op hoge inkomens, belastingen op grote vermogens, belastingen op overwinsten). De alternatieven slagen er gewoonweg niet in om de ongelijkheid in het hoger onderwijs in de essentie te verminderen.

Gratis onderwijs, een politieke keuze

Critici van gratis hoger onderwijs voeren aan dat dit zou leiden tot een daling van de kwaliteit door een overvloed aan studenten. Daarom stellen zij voor de selectie ‘aan de poort’ te verstrengen door middel van ingangsexamens.

Voor de FEF is het duidelijk: het hoger onderwijs moet gratis worden en worden gefinancierd door eerlijke belastingen. De alternatieven slagen er gewoonweg niet in om de ongelijkheid in het hoger onderwijs in de essentie te verminderen

De achteruitgang van de kwaliteit is een legitieme vrees en bestaat al door de geslotenenveloppenlogica van het hoger onderwijs. Een financieringssysteem dat sinds 1998 bestaat en dat niet mee-evolueert met het aantal studenten. Voor een waardig en kwalitatief onderwijs is het noodzakelijk het hoger onderwijs te herfinancieren in overeenstemming met de behoeften en dus meer professoren en personeel aan te werven, alsook lokalen met voldoende ruimte en systematische hulp voor de zwaksten, enz. mogelijk te maken. Daarom is het van essentieel belang dat de debatten over gratis onderwijs en over kwaliteit tegelijkertijd worden gevoerd, anders zal het hoger onderwijs niet langer aan de behoeften van de samenleving beantwoorden.

Bovendien is een gratis dienst niet noodzakelijk van mindere kwaliteit. Is gratis tandheelkundige zorg voor kinderen van mindere kwaliteit dan tandheelkundige zorg voor volwassenen? Natuurlijk niet. Het is een politieke keuze geweest om te investeren in tandverzorging voor alle kinderen door toegang tot tandheelkundige zorg te beschouwen als een recht en niet als een voorrecht. Hetzelfde geldt voor het onderwijs.

Als het onderwijs niet op een openbare manier wordt geherfinancierd om aan de behoeften te voldoen, zullen selectie- en toelatingsexamens de toegang tot het onderwijs voor iedereen blokkeren en leiden tot een sociale filter die de onderfinanciering camoufleert.

We moeten het geld gaan halen waar het zit. België is een van de rijkste landen ter wereld. ⁷ Investeren in gratis hoger onderwijs is in de eerste plaats een politieke keuze voor meer gelijkheid. Maar volharden in onderfinanciering is ook een politieke keuze : een keuze voor elitair onderwijs.

Dit artikel verschijnt in de jongerenrubriek Magma van Lava Media. Hier vind je al de artikels verschenen in die rubriek: https://lavamedia.be/category/articles-nl/magma/

1. Etude sur les conditions de vie des étudiants de l’enseignement supérieur en Fédération Wallonie-Bruxelles, 2019
2. idem
3. Enquête sur les ressources économiques des étudiant·es, L’Observatoire de la vie étudiante de l’ULB, november 2020.
4. Valérie Glatigny over het Décret Paysage: «Cette réforme est dans l’intérêt des étudiants» , Le Soir, 2021
5. https://www.insee.fr/fr/statistiques/1376784?sommaire=1376788
6. https://www.rtbf.be/article/allocations-detudes-les-demandes-pour-lannee-2021-2022-peuvent-etre-introduites-10799146
7. Rapport Oxfam: la Belgique est un pays parmi les plus égalitaires du monde – rtbf.be