In discussies spreken velen over een conflict tussen Hamas en Israël. Maar kunnen we de situatie en het Palestijnse verzet echt reduceren tot deze simpele tegenstelling ?

Het Palestijnse volk leeft al jaren onder een apartheidsregime¹ en is nu geografisch verdeeld tussen de Gazastrook, de Westelijke Jordaanoever en Oost-Jeruzalem². Op de Westelijke Jordaanoever neemt apartheid de vorm aan van 645 Israëlische controleposten³ om naar je werk te gaan of je familie te zien. Ze bestaat er in de vorm van een illegale muur die het Palestijnse landschap doorsnijdt en Palestijnse boeren van hun landbouwgronden scheidt. Ze neemt de vorm aan van de vernietiging van Palestijnse dorpen, om plaats te maken voor 279 nederzettingen, illegaal volgens het internationaal recht, en 700.000 Israëlische kolonisten⁴. Ze wordt uitgedrukt door het dagelijks geweld van deze kolonisten, waarop Israëlische soldaten toekijken⁵. En ze manifesteert zich tot slot ook in 7000 Palestijnse politieke gevangenen, vaak zonder proces,waaronder 200 kinderen⁶.

Gaza is geen kolonie, maar een openluchtgevangenis waar de toegang tot de vitale goederen zoals water, elektriciteit en voedsel afhankelijk is van de welwillendheid van Israël, dat op elk moment de kranen kan dichtdraaien.

Wanneer elk aspect van het leven van het Palestijnse volk dagelijks wordt gecontroleerd door een bezettingsleger, wordt zijn strijd noodzakelijk en legitiem, om het zijn waardigheid terug te laten winnen als slachtoffer van het laatste koloniale regime ter wereld.

En in een koloniale vrijheidsstrijd is het de bezetter die de voorwaarden en vormen van de strijd bepaalt. In het geval van Palestina kent dit verzet vele vormen en heeft het zich in de loop der tijden ontwikkeld.

De geschiedenis van Palestina, of de noodzaak om onrecht te bestrijden

De geschiedenis van het Palestijnse verzet neemt al een aanvang voor de onafhankelijkheid van Israël in 1948.  Maar pas nadat het een onafhankelijk land is geworden, en na de nederlaag van de Arabische coalitie in de eerste Arabisch-Israëlische oorlog, wordt het verzet georganiseerd in de vormen die we vandaag kennen.

Na de Arabische nederlaag begint het Palestijnse verzet zich te ontwikkelen in de bezette Palestijnse gebieden. Maar het verzet zal zich pas in 1961 in één beweging verenigen. Eerst met de oprichting van Fatah, een nationalistische en seculiere Palestijnse partij, maar vooral, in 1964, met de oprichting van de Palestijnse Bevrijdingsorganisatie (PLO), die ontstaat op initiatief van de Arabische Liga en door het pan-Arabische project van de Egyptische president Nasser. De PLO streeft naar de bevrijding van Palestina in de schoot van het Arabische thuisland, maar neemt ook de Joden van Palestina op als volwaardige burgers⁷.

Wanneer elk aspect van het leven van het Palestijnse volk dagelijks gecontroleerd wordt door een bezettingsleger, wordt de strijd om hun waardigheid terug te winnen noodzakelijk en legitiem.

Na zijn oprichting in 1967 sluit ook het Volksfront voor de Bevrijding van Palestina (PFLP), een marxistisch-leninistische partij, zich aan bij de PLO en blijft tot op de dag van vandaag de op één na grootste poot van de organisatie.

Datzelfde jaar valt Israël Egypte binnen, met toestemming van de Verenigde Staten. Deze oorlog zal worden herinnerd als de Zesdaagse Oorlog en loopt opnieuw uit op een Arabische nederlaag, waarbij Israël van de gelegenheid gebruik maakt om de Sinaï, de Golanhoogte en de Westelijke Jordaanoever te annexeren. De Israëlische leiders wilden in de eerste plaats de Arabische eenheid doorbreken en de oprichting van een grote Arabische staat voorkomen.

De Arabische coalitie verliest de Jom Kippoeroorlog van 1973, en dat zal de situatie radicaal veranderen. Egypte, dat verslagen is in de oorlog, zal met Israël aan de onderhandelingstafel gaan zitten. Het herwint de controle over de Sinaï, in ruil voor erkenning van de staat Israël. Deze erkenning verbreekt de eenheid van het Arabische kamp en is de laatste nagel aan de doodskist van het door Nasser nagestreefde panarabisme. Voor de Palestijnse verzetsbeweging betekent dit een verschuiving van een pan-Arabisch naar een voornamelijk Palestijns perspectief.

De PLO zet haar politieke strijd voort, maar in 1987 zal de Intifada (letterlijk “opstand”), een spontane beweging vanuit de Palestijnse bevolking, de kaarten in de regio uiteindelijk opnieuw schudden en het conflict een nieuwe wending geven.

Zes jaar lang wenden de Palestijnen alle beschikbare middelen aan om het bezettingsleger te verdrijven: burgerlijke ongehoorzaamheid, betogingen, stakingen, stenen gooien naar soldaten enzovoort, tegen een gewelddadige en repressieve staat die, zonder succes, alle middelen inzet om een einde te maken aan deze opstand. Zes jaar lang worden de Palestijnen onderworpen aan de meest brutale repressie, met uitgaansverboden, fysieke martelingen, deportaties en arrestaties zonder proces.

Wanneer Israël in 1993 ziet dat de repressie geen einde kan maken aan de volksopstand, stemt het ermee in om met de PLO aan de onderhandelingstafel te gaan zitten. Deze onderhandelingen monden uit in de wederzijdse erkenning van de staat Israël en de PLO, en de oprichting van een Palestijnse Autoriteit met controle over de Gazastrook en de Westelijke Jordaanoever. Dit laatste gebied zal worden verdeeld in drie zones, met min of meer autonomie voor de Palestijnse Autoriteit. Desondanks blijven de illegale Israëlische nederzettingen op de Westelijke Jordaanoever zich in de daaropvolgende jaren uitbreiden, van 116.300 kolonisten in 1993 tot het dubbele aantal tien jaar later⁸.

Hamas, tussen eenheid en verdeeldheid binnen de Palestijnse beweging

Hoe zit het dan met Hamas, die nu in het middelpunt van de belangstelling staat? Waar komt ze vandaan? Hoe stelt ze zich op ten opzichte van de PLO? Maar vooral, hoe is ze geworden tot wat ze nu is?

Hamas wordt in de jaren 1980 opgericht in Gaza. In die tijd geldt in de bezette Palestijnse gebieden de staat van beleg en zijn Palestijnse politieke partijen verboden. Daarom wordt ze aanvankelijk opgezet als een religieuze, islamitische organisatie, a priori apolitiek en verbonden aan de Egyptische Moslimbroederschap.

Tijdens de storm van de eerste Intifada, in 1987, vormt de organisatie zich om tot een antizionistische en anti-Joodse maar ook anti-Fatah politieke partij. Ze zal maar invloed beginnen te verwerven na de Oslo-akkoorden.

We moeten niet in de val trappen van het huidige conflict te analyseren als een conflict tussen Hamas en Israël.

Ten eerste omdat een groot deel van de Palestijnen teleurgesteld is in de Palestijnse Autoriteit. Ze is een corrupte instelling gebleken, en niet in staat om de problemen van de Palestijnen op te lossen of zelfs maar de voortzetting van de apartheid te beheren. Het zal de geloofwaardigheid van Fatah en de PLO sterk aantasten. Ten tweede is de PFLP het doelwit van een meedogenloze repressiecampagne, die het haar quasi onmogelijk maakt om mensen te organiseren en hun een links alternatief aan te bieden voor het islamisme van Hamas en het kolonialisme van Israël. Tot slot worden de Oslo-akkoorden gesaboteerd door extreemrechtse zionistische groeperingen, die zover gaan dat ze een bloedbad aanrichten onder Palestijnen in Hebron en Yitzhak Rabin vermoorden, de Israëlische premier die de akkoorden had ondertekend. Hamas van haar kant verzet zich ook tegen de akkoorden en voert in de jaren ’90 een reeks aanslagen uit. Deze gespannen situatie komt Israëls rechts-nationalistische Likoed-partij ten goede. Ze wint de algemene verkiezingen van 1996.

Het is dan ook geen verrassing om Hamas te zien groeien en zelfs de parlementsverkiezingen in Gaza te zien winnen in 2006, terwijl Fatah haar geloofwaardigheid verliest en de PFLP wordt onderdrukt. Dit alles 13 jaar na de Oslo-akkoorden.

In tegenstelling tot wat men zou kunnen denken, wordt de groei van Hamas in de Gazastrook toegejuicht door de rechtse regering van Netanyahu, die de verdeeldheid in de Palestijnse beweging tussen Hamas en Fatah welwillend gadeslaat. Hamas is ook minder salonfähig dan Fatah of de PLO, en haar aanwezigheid in de Gazastrook biedt Israël de kans om repressieve maatregelen te legitimeren in plaats van onderhandelingen en de-escalatie. Tijdens een interview in 2015 verklaart parlementslid Bezalel Smotrich, nu minister van Financiën en voorzitter van de Religieuze Zionistische Partij, een extreemrechtse partij in de regering-Netanyahu, op de Israëlische televisie: “Op het internationale toneel is de Palestijnse Autoriteit een last en Hamas een troef. Ik heb liever dat Hamas de Westelijke Jordaanoever bestuurt.”⁹.

In 2019 geeft de Israëlische regering toestemming voor een geldtransfer van Qatar naar Gaza, een beslissing die in het land op zware kritiek wordt onthaald omdat men zo de financiering van Hamas aanmoedigt. Netanyahu antwoordt dat “iedereen die tegen een Palestijnse staat is, de financiering door Qatar zou moeten ondersteunen.”¹⁰.

Bepaalde Israëlische krachten hebben blijkbaar gemikt op de verdeeldheid tussen Fatah en Hamas, waardoor die laatste zich verder kan ontwikkelen ten koste van andere historische partijen zoals de PFLP en Fatah.

Vandaag hebben we meer dan ooit behoefte aan eenheid en internationale solidariteit

Eenheid rond de onvervreemdbare rechten van het Palestijnse volk lijkt dus de belangrijkste factor te zijn geweest die de Palestijnen gaandeweg vooruitgang liet boeken. Eenheid van het Palestijnse volk, eenheid binnen de PLO en eenheid in de internationale solidariteitsbeweging.

We zullen deze eenheid nodig hebben als we de huidige aanvalsoorlog van de extreemrechtse nationalistische regering van Netanyahu, die Israël al 20 jaar regeert, willen stoppen. Maar meer nog, om de diepgewortelde logica te ontmaskeren die de staat Israël altijd heeft gehanteerd, een koloniale, expansionistische en apartheidslogica waarvan Netanyahu uiteindelijk niet meer dan de woordvoerder is.

Vandaag mogen we niet in de val trappen van een analyse in termen van een conflict tussen Hamas en Israël. Mochten we dat doen, dan zouden we de diepe wortels van het conflict en de rijke geschiedenis van het Palestijnse verzet uitwissen.

1. Amnesty Internationals definitie van apartheid: Een systeem van onderdrukking en overheersing door een raciale groep over een andere, geïnstitutionaliseerd door middel van discriminerende wetten, een discriminerend beleid en discriminerende praktijken. Bovendien impliceert het misdrijf apartheid het plegen van onmenselijke daden, met de bedoeling om deze overheersing in stand te houden.
2. En dan hebben we het nog niet eens gehad over de Palestijnen die in Israël en in de diaspora leven.
3. UNOCHA, Factsheet: Movement and Access in the West Bank, August 2023, 25 augustus 2023, geraadpleegd op 20 oKtober 2023
4. UNO, Human Rights Council Hears that 700,000 Israeli Settlers are Living Illegally in the Occupied West Bank – Meeting Summary (Excerpts), 28 maart 2023, geraadpleegd op 20 oktober 2023.
5. Nicolas Rouger, « En Cisjordanie, la guerre libère la violence des colons: “Ils ont échangé les pierres contre les balles” “, La Libre, 21 oktober 2023, geraadpleegd op 1 november 2023.
6. Addameer, Statistics of palestinian political prisoners, geraadpleegd op 6 november 2023.
7. Het Palestijns Nationaal Handvest: Resoluties van de Palestijnse Nationale Raad, Palestinian National Council, juli 1968, geraadpleegd op 25 oktober 2023.
8. Pierre Breteau,« Cinquante ans d’occupation illégale en- Cisjordanie : comment la colonisation n’a cessé de s’étendre “, Le Monde, 22 november 2018, geraadpleegd op 24 oktober 2023.
9. https://www.youtube.com/watch?v=pB16PMEPuiM7 oktober 2015, geraadpleegd op 12 oktober 2023 & Gershom Gorenberg, « Netanyahu Led Us to Catastrophe. He Must Go. “The New York Times, 18 oktober 2023, geraadpleegd 20 oktober 2023
10. Lahav Harkov, « Netanyahu: Money to Hamas part of strategy to keep Palestinians divided “,The Jerusalem Post, 12 maart 2019, geraadpleegd op 12 oktober 2023.