In 2016 won Rodrigo Duterte de verkiezingen in de Filipijnen. Wim De Ceukelaire beschrijft voor Lava de complexe verhoudingen tussen de Filipijnse linkerzijde en de nieuwe president.

In juli 2016 hield de Filipijnse president Duterte zijn eerste State of the Nation Address (SONA) bij de opening van het parlementaire jaar. Toen kreeg de pasverkozen president nog het voordeel van de twijfel vanwege de Filipijnse progressieve volksbeweging. Twee jaar later was Filipijns Links één van de organisatoren van de grootste en de breedste antiregeringsmanifestatie ter gelegenheid van een SONA sinds jaren. Wat is er in tussentijd gebeurd en hoe is die ommezwaai te verklaren?

Arme archipel, rijke geschiedenis

De Filipijnen, een archipel van meer dan 7000 eilanden en met een bevolking van 100 miljoen mensen, hebben met buurlanden als Indonesië, Maleisië en Timor Leste een geschiedenis gemeen die brutaal verstoord werd door de koloniale periode. Sinds de onafhankelijkheid in 1946 is het overwegend katholieke land cultureel, economisch en politiek gericht op de Verenigde Staten, de ex-kolonisator. Een groot deel van de bevolking blijft afhankelijk van landarbeid als bron van inkomsten maar de toegang tot land is zeer ongelijk verdeeld aangezien 80% van het landbouwareaal gecontroleerd wordt door minder dan een derde van de landbezitters.¹ Het politiek systeem wordt gedomineerd door enkele elitaire families. Volgens een studie uit 2014 behoort 70% van de volksvertegenwoordigers tot één van deze dynastieën.²

De Filipijnen kennen een zeer actieve geschiedenis van sociale strijd die teruggaat tot de antikoloniale strijd tegen de Spanjaarden die het land in 1898 verkochten aan de Verenigde Staten en de arbeidersstrijd onder VS-kolonisatie tijdens de eerste decennia van de twintigste eeuw. De zogenaamde nationaaldemocratische beweging voert ook in de postkoloniale context van vandaag strijd tegen buitenlandse overheersing en voor de verzuchtingen van arbeiders, boeren en andere werkende klassen.

Deze beweging vindt haar oorsprong in de laten jaren 60 toen de ongelijke verdeling van de rijkdom en het gebrek aan democratische ruimte aan de basis lagen van het gewapend verzet.³ Jose Maria Sison richtte toen achtereenvolgens de Communist Party of the Philippines (CPP) en de New People’s Army (NPA) op. Het gewapend verzet groeide snel toen Ferdinand Marcos in 1972 de krijgswet uitriep en de dictatuur instelde. CPP en NPA verenigden zich toen met andere ondergrondse organisaties in het National Democratic Front of the Philippines (NDFP).

De Filipijnen kennen een zeer actieve geschiedenis van sociale strijd die teruggaat tot de antikoloniale strijd tegen de Spanjaarden en de Verenigde Staten.

In de jaren ‘80, terwijl de macht van de dictator afbrokkelde en hij uiteindelijk werd verjaagd, ontstond ook een vreedzame variant. Het gaat om een geheel van volksorganisaties die zich op hetzelfde gedachtegoed beroepen maar die sociale strijd voeren met legale middelen. Zij verenigden zich in Bayan, de koepel van volksorganisaties van vrouwen (GABRIELA), boeren (Kilusang Magbubukid ng Pilipinas), arbeiders (Kilusang Mayo Uno), etc.. Als spin-off van Bayan ontstonden begin van deze eeuw tenslotte ook enkele politieke partijen die de belangen van het volk verdedigen in de electorale en parlementaire arena. In het parlement verenigen ze zich in de Makabayan-coalitie.

Het fenomeen Duterte

De Filipijnse presidentsverkiezingen van 2016 dienden zich oorspronkelijk aan als een tweestrijd tussen het kamp van de uitgaande president en zijn vicepresident. Zowel de kandidaat van president Aquino en zijn Liberal Party als vicepresident Binay kampten met een uitgesproken elitair profiel en een gebrek aan geloofwaardigheid bij de arme bevolking. Verschillende outsiders vonden de tijd rijp om hun kans te wagen.

Eén van die mavericks was Rodrigo Duterte, de burgemeester van de stad Davao, na hoofdstad Manilla de tweede stad van het land. Hij kende nationale bekendheid omwille van het krachtdadig maar controversieel beleid in de stad die hij al bijna 30 jaar bestuurde, zelf, via een stroman of via zijn dochter. Hij stak niet onder stoelen of banken dat hij het daarbij nooit zeer nauw had genomen met de mensenrechten. Zijn volkse imago dankt hij deels aan zijn afkomst. In tegenstelling tot vele andere Filipijnse top-politici is Duterte geen telg van één van de traditionele politieke dynastieën.⁴

Een rode burgemeester?

Hoewel hij tot één van de Filipijnse machtspartijen behoort,⁵ noemt Duterte zichzelf een socialist. Hoe hij dat socialisme precies invult is niet duidelijk maar het is onmiskenbaar dat hij op verschillende momenten in zijn loopbaan de invloed heeft ondergaan van Filipijns Links. Als student kwam Rodrigo Duterte in contact met Jose Maria Sison die toen nog een prille docent was aan de staatsuniversiteit en later pas de stap naar de guerrilla zou zetten. Duterte maakte via Sison kennis met het marxistisch gedachtegoed en zou gedurende zijn hele politieke loopbaan elementen van dat discours blijven gebruiken.

In tegenstelling tot vele andere Filipijnse top-politici is Duterte geen telg van één van de traditionele politieke dynastieën.

De ontmoeting, in het midden van de jaren ‘80, met een priester die de communistische guerrilla had vervoegd, was misschien nog bepalender voor zijn politieke loopbaan. Als openbare aanklager zorgde Duterte ervoor dat de gevangen genomen guerrillero achter de tralies belandde. Vier jaar later werd diezelfde man echter zijn campagneleider in zijn eerste gooi naar het burgemeesterschap. Sindsdien is hij niet meer van zijn zijde geweken en momenteel is hij zelfs diens kabinetssecretaris.⁶

Tijdens zijn burgemeesterschap ontwikkelde Duterte een complexe relatie met de progressieve volksbeweging en met de communistische guerrilla. Onder zijn leiding vaarde het stadsbestuur van Davao City vaak een progressieve koers. Zo werd infrastructuur en dienstverlening verbeterd voor de armen, werd prostitutie gelegaliseerd en medisch omkaderd en was de stad de eerste gemeente om een rookverbod in te stellen in de publieke ruimte.⁷ Hij ontwikkelde goede persoonlijke banden met lokale communistische leiders in de guerrilla waardoor hij de vrijlating kon regelen van verschillende regeringssoldaten die door het NPA waren gevangen genomen. Zijn nauwelijks verholen steun aan de doodseskaders in zijn stad, was dan weer een twistpunt.

Een verrassend aanbod

Ondanks die goede contacten op lokaal vlak, kreeg Duterte niet de steun van Links toen hij zijn kandidatuur voor de presidentsverkiezingen aankondigde. De parlementaire fractie van Makabayan schaarde zich zelfs uitdrukkelijk achter de kandidatuur van een andere kandidaat, Grace Poe. Zij was een andere outsider⁸ met een relatief progressieve stellingname over sociaaleconomische thema’s maar slaagde er onvoldoende in om de volkse lagen van de bevolking aan te spreken.

Duterte’s populistische taal, daarentegen, kon rekenen op veel spontane steun bij het volk en zelfs bij een deel van de achterban van de nationaaldemocratische beweging.⁹ Tijdens de campagne hield Links de lijnen met Duterte dan ook open.

Tijdens zijn burgemeesterschap ontwikkelde Duterte een complexe relatie met de progressieve volksbeweging en met de communistische guerrilla.

Uiteindelijk won Duterte de verkiezingen van 9 mei 2016 overtuigend met 31% van de stemmen.¹⁰ In zijn eerste persconferentie na de verkiezingen maakte hij meteen een opening naar Links door Jose Maria Sison, die als banneling in Nederland woont, uit te nodigen om terug te komen naar de Filipijnen om er rechtstreeks met de nieuwe president te discussiëren over een mogelijke vredesregeling.¹¹ Bovendien kondigde Duterte tot ieders verbazing aan dat hij in zijn kabinet vier plaatsen reserveerde voor de CPP. ¹²

Hoewel Sison dat aanbod verwelkomde verklaarde hij dat een deelname van de CPP aan een eenheidsregering er enkel kan komen na succesvolle vredesonderhandelingen. “Zolang er onderhandeld wordt over vrede, kan geen enkel lid, kader of expert van de CPP de oversteek maken naar de andere kant van de tafel,” verduidelijkte hij. Hij stelde voor dat de revolutionaire beweging enkele progressieve kandidaten zou voordragen voor die posten maar die zouden dus noch de CPP, noch het NDFP vertegenwoordigen.¹³

Enkele dagen later benoemde Duterte inderdaad progressieve figuren aan het hoofd van het Department of Social Welfare and Development, het Department of Environment and National resources and het Department of Agrarian Reform. De beloofde vierde post, hoofd van het Department of Labor and Employment, ging niet naar één van de genomineerden maar in dat ministerie werd wel een vakbondsleider van de Kilusang Mayo Uno aangesteld als ondersecretaris. Als toetje werd Liza Maza, van de progressieve vrouwenorganisatie GABRIELA benoemd als coördinator van de National Anti-Poverty Commission, een nationaal agentschap dat de armoedebestrijdingsprogramma’s van de overheidsinstanties moet coördineren en dat wordt voorgezeten door de president zelf.
Net zoals de ondergrondse beweging reageerde ook de legale volksbeweging voorzichtig positief op de verkiezingsoverwinning van Duterte. Makabayan, de coalitie van progressieve partijen in het parlement, verklaarde al vanop dag één in een persbericht dat zijn verkiezing onmiskenbaar uiting gaf aan de roep naar een grondige verandering van het elitaire systeem. Hoewel het in de media werd voorgesteld alsof Links uit opportunisme het geweer van schouder veranderde en de steun aan Grace Poe inruilde voor die aan Duterte,¹⁴ was de werkelijkheid genuanceerder. Makabayan nam nota van Duterte’s verkiezingsbeloften en riep hem op zijn woorden om te zetten in daden. Maar er klonk meteen ook een waarschuwing: “We dagen president Duterte uit om het neoliberale economische beleid af te zweren (…), en vragen hem met aandrang om in de plaats daarvan een economisch ontwikkelingsprogramma in te stellen dat gebaseerd is op nationale industrialisatie en op de modernisering van de landbouw door een echte landhervorming om zo jobs te creëren in verschillende sectoren die gerelateerd zijn aan de landbouw. Enkel dan zullen we kunnen zeggen dat er inderdaad verandering op til is.”¹⁵

Voorrang aan de volksbeweging op inhuldigingsdag

Op de dag van Duterte’s inhuldiging, 30 juni 2016, verscheen een opinie van Teddy Casiño van Makabayan in de belangrijkste krant van het land. Hij herhaalt daarin dat Links bereid is om Duterte te steunen maar dat die steun niet onvoorwaardelijk is. Daarom komt hij met enkele uitdagingen aan het adres van de president op het vlak van de mensenrechten, de economie, de binnenlandse en de buitenlandse politiek.

Zijn bijdrage had een breed draagvlak. Ze was gebaseerd op het resultaat van een brede consultatie die werd georganiseerd door de nationaaldemocratische volksbeweging en bondgenoten uit de civiele maatschappij. De opinebijdrage van Casiño vatte die “People’s Agenda for Nationalist and Progressive Change” samen waaronder de prioriteit die zou moeten liggen op de openbare diensten, overheidsinterventie, landhervorming en nationale industrialisatie op economisch vlak. De Agenda gaf ook aandacht aan het respect voor de mensenrechten in de strijd tegen drugs. Op het vlak van de buitenlandse politiek lag de nadruk op het opkomen voor ‘s lands soevereiniteit ten opzichte van de Verenigde Staten en China. Op binnenlands vlak ging dan weer veel aandacht naar het vredesproces met de gewapende guerrillagroeperingen met een oproep om de wortels ervan aan te pakken.

Interessant is hoe de volksbeweging anticipeert op de strijd die een dergelijk programma veronderstelt met de gevestigde orde. De Agenda voor Verandering veronderstelt de steun van de volksbeweging om de machtsverhoudingen te beïnvloeden: “Op het politieke vlak zal Duterte het noodzakelijke draagvlak moeten creëren voor zijn hervormingsmaatregelen zodat hij de kamer van volksvertegenwoordigers kan dwingen om de noodzakelijke wetten te stemmen. (…) Dat zijn enorme uitdagingen maar ze zijn niet onoverkoombaar. Als Duterte ernstig is in zijn belofte van verandering, zullen wij, het volk, er zijn om hem te helpen om ze te realiseren.”¹⁶

Op de dag van de inhuldiging waren boeren-, vakbonds-, vrouwen- en studentenleiders die eisen nog luidkeels aan het becommentariëren op het podium voor duizenden betogers aan de poort van het presidentieel paleis toen Duterte alweer voor een verrassing zorgde. Hij liet de leiders van de verschillende volksorganisaties uit de betoging halen en nodigde hen uit voor een geïmproviseerd onderhoud. Druipend van het zweet en gekleed in jeans en T-shirt mochten ze hun grieven en prioriteiten aan de nieuwbakken president voorleggen, terwijl in een belendende zaal het voltallige kabinet zat te wachten op de eerste kabinetsvergadering. De symboliek van die inbreuk op het protocol kon niemand ontgaan. Voor Links waren het verwarrende tijden waarin de nationaal democratische beweging uit haar comfortzone werd gelokt door de avances van Duterte.¹⁷

Het grillige pad van de vredesonderhandelingen

Een belangrijk aspect van de toenadering tussen Duterte en Links was diens bereidheid om het vredesproces tussen de overheid en het NDFP nieuw leven in te blazen. Hoewel het vredeproces teruggaat tot 1992 en sinds 2001 door Noorwegen ondersteund wordt, geraakte het onder de vorige president, Benigno Aquino, volledig in het slop.

Duterte liet er geen gras over groeien. Nog voor zijn inhuldiging als president had hij al een team naar Noorwegen gestuurd om er de Noorse facilitatoren en de onderhandelaars van het NDFP te ontmoeten. Er werden meteen afspraken gemaakt om de formele onderhandelingen terug op de sporen te zetten. Twee maand later werden al 21 politieke gevangenen vrijgelaten waaronder 19 kaders die als raadgevers van het NDFP-onderhandelingspanel een rol speelden in het vredesproces.

Toen de onderhandelingspanels van de overheid en het NDFP eind augustus overgingen tot een eerste ronde van de onderhandelingen in Oslo, Noorwegen, werd de hoop echter vlug de kop ingedrukt. De overheidsonderhandelaars toonden weinig respect voor eerdere akkoorden. Zo werd een bilateraal akkoord uit 1998 dat het respect voor de mensenrechten en de naleving van het oorlogsrecht wederzijds controleerbaar maakt door het hoofd van het overheidspanel afgedaan als ‘propaganda’.¹⁸

Van overheidszijde werd ook aangedrongen op een wederzijds staakt-het-vuren dat onbeperkt in de tijd moest zijn, iets wat voor het NDFP onbespreekbaar was. Intussen werd het eenzijdig staakt-het-vuren dat de regering had afgekondigd wel beantwoord met een eenzijdig staakt-het-vuren van het NPA. Er lag zelfs een plan klaar voor een staakt-het-vuren met een monitoring mechanisme om toe te kijken op de naleving door beide partijen.¹⁹

De tweede onderhandelingsronde, in oktober, boog zich over de drie akkoorden die, samen met mensenrechtenakkoord, deel moesten uitmaken van het uiteindelijke alomvattende vredesakkoord. De onderhandelingen over politieke en constitutionele hervormingen en het einde van de vijandelijkheden verliepen vlot en men slaagde erin om de verdere onderhandelingskalender op te stellen. Maar de standpunten over sociale en economische hervormingen lagen hemelsbreed uiteen. De overheidsonderhandelaars vertikten het om voorstellen te bespreken die het bestaande kader in vraag stelden terwijl de voorstellen van het NDFP rond o.a. landhervorming en nationale industrialisatie daar juist lijnrecht tegenin gingen.²⁰ Een ander netelig probleem was dat de overgrote meerderheid van de politieke gevangenen in de cel bleef en dat ondanks eerdere beloften tot vrijlating en amnestie.²¹

Na een derde onderhandelingsronde in januari 2017 in Rome, waar weinig vooruitgang werd geboekt, brokkelde het vertrouwen langs beide kanten verder af. Zowel het NDFP als de regering zegden in de weken daarop één voor één hun eenzijdig staakt-het-vuren op. Begin februari beveelt president Duterte zelfs om de vredesonderhandelingen stop te zetten en zegt hij dat de politieke gevangen niet zullen vrijkomen.

Terwijl de vredesonderhandelingen hun grillig verloop kenden, kwamen ook andere kinken in de kabel tussen de progressieve beweging en de president.

Dankzij informele contacten komt er uiteindelijk toch nog een vierde onderhandelingsronde begin april. Die start echter onder een slecht gesternte en het vroeg veel creativiteit van de respectievelijke onderhandelingspanels om in dit klimaat toch met een gezamenlijk document op de proppen te komen.²² Beide partijen bleven met getrokken messen tegenover elkaar staan: aan de onderhandelingstafel en in het binnenland van de Filipijnse archipelago.

Uiteindelijk was het allemaal een maat voor niets. In het voorjaar van 2017 namen de spanningen op het zuidelijke eiland Mindanao dermate toe dat Duterte er de krijgswet uitriep. Daardoor escaleerden de tegenstellingen verder hetgeen de overheid deed besluiten om gewoon haar kat te sturen naar de vijfde onderhandelingsronde die gepland was in Nederland eind mei.²³

Het is pas maanden later dat president Duterte officieel een einde stelt aan de vredesonderhandelingen. Begin december benoemt hij de CPP en het NPA zelfs formeel als terroristische organisaties.²⁴ Het NDFP antwoordt dat het enkel kan vaststellen dat Duterte het hele vredesproces getorpedeerd had.²⁵

Meer kinken in de kabel

Terwijl de vredesonderhandelingen hun grillig verloop kenden, kwamen ook andere kinken in de kabel tussen de progressieve beweging en de president. In de eerste plaats was er de controversiële ‘oorlog tegen drugs’ die Duterte had ontketend. Hoewel Links, inclusief de CPP, initieel had gezegd dat ze Duterte’s campagne tegen drugs wilde steunen, waren ze ook bij de eersten om de excessen ervan te veroordelen toen bleek dat standrechtelijke executies de modus operandi vormden. Al op 12 augustus 2016, toen Duterte nog geen zes weken aan de macht was, trok ook de CPP haar steun aan de ‘oorlog tegen drugs’ in omdat hij de sociaaleconomische wortels van het drugsprobleem niet aanpakt. ²⁶

Later zou de scheidingslijn tussen de oorlog tegen de drugs en die tegen de oppositie trouwens meer en meer vervagen. Dezelfde methoden waarmee kleine dealers werden omgebracht, werden gebruikt in de escalatie van politieke moorden in het land.²⁷ Terwijl 600 progressieven, waaronder gerespecteerde figuren van Links, op een lijst met zogenaamde ‘terroristen’ werden geplaatst, nam het aantal moorden op lokale activisten hand over hand toe.²⁸

De verhoopte koerswijzigingen op sociaaleconomisch vlak bleven – niet geheel onverwacht – uit. In juli 2017, ter gelegenheid van de eerste verjaardag van Duterte’s regering, constateert Bayan voorzitster Carol Araullo dat “Dutertes opgang naar de macht heeft geen enkel verschil gemaakt voor het semi-feodale en semi-coloniale karakter van de Filipijnen. De lokale oligarchie van grootgrondbezitters, grote kapitalisten overheersen nog altijd de maatschappij en hebben de hefbomen van de macht nog altijd stevig in handen. De vroegere kolonisator van het land, de VS, domineert en interfereert nog altijd in alle aspecten van ‘s lands leven – economisch, politiek en cultureel.”²⁹
Toch geeft ze aan dat Links hem op dat moment nog enigszins het voordeel van de twijfel geeft om twee redenen: De vredesonderhandelingen waren toen nog niet formeel afgebroken. Bovendien waren de progressieve ministers nog op post in het Department of Social Welfare and Development en het Department of Agrarian Reform. ³⁰
Dat verklaart ook het merkwaardig tafereel tijdens de State of the Nation Address van juli 2017, waarmee Duterte voor de tweede keer het parlementaire jaar opende. De nationaaldemocratische beweging organiseerde een protestbetoging aan de poorten van het Huis van Afgevaardigden, waar de officiële ceremonie zijn beloop kende. De sprekers van de verschillende volksorganisaties wisselden elkaar af om vanaf het podium het beleid van de president op de korrel te nemen. Middenin de namiddag kreeg organisator Renato Reyes onaangekondigd een bericht van de president met de vraag of hij persoonlijk de massa mocht komen toespreken. Na beraad stonden de organisatoren de president toe om, na de officiële speech in het Huis van Afgevaardigden, ook de massa buiten toe te spreken.

Later zou de scheidingslijn tussen de oorlog tegen de drugs en die tegen de oppositie trouwens meer en meer vervagen.

Het was totaal ongezien dat een zittende president zelf vroeg om een betoging van Links te mogen toespreken. Toen Duterte uiteindelijk op het podium verscheen, omringd door massa’s veiligheidsmensen, begon een bizar schouwspel waarbij de president impromptu reageerde op de betogers die luidkeels hun grieven te kennen gaven. Met zijn antwoorden wilde Duterte de demonstranten vooral overtuigen dat hij aan hun kant stond maar dat hij niet bij machte was om het hele staatsapparaat op een jaar tijd voldoende van koers te laten veranderen.

Linkse kritiek

Een jaar later, op 23 juli 2018 hield president Rodrigo Duterte zijn derde State of the Nation Address bij de opening van het parlementaire jaar. Hij was toen twee jaar aan de macht en de relaties met Links zagen er helemaal anders uit dan bij het begin van zijn mandaat. Geen koffie in het paleis, geen president op het podium van de betoging. De koepel van volksorganisaties Bayan heeft intussen samen met bondgenoten de Movement Against Tyranny opgericht en vormt één van de contingenten in de brede betoging tegen de presidentiële speech. Renato Reyes, de algemeen secretaris van Bayan, bedankte bij die gelegenheid ironisch de president omdat hij zo’n breed politiek spectrum verenigd had. ³¹

De betoging was inderdaad opmerkelijk. Niet alleen waren verschillende mainstream oppositiekrachten vertegenwoordigd. Het was ook één van de weinige gelegenheden waarbij de verschillende strekkingen van Filipijns Links nog eens samen in een protestmanifestatie stonden. In de jaren 1990 had de nationaaldemocratische beweging – de ondergrondse en de legale – immers af te rekenen met afscheuringen, zowel van gematigde sociaaldemocraten als van ‘linkse’, voornamelijk trotskistische groepen.

De sociaaldemocraten hadden zich sinds een goede twintig jaar met enig succes in de electorale arena gestort onder de partij AkBayan die in 1998 door de academicus Walden Bello werd opgericht. De partij steunde in 2010 voluit de kandidatuur van Beningno Aquino, de kandidaat van de Liberale Partij en de machtige Cojuangco-Aquino clan, en werd na diens overwinning uitgebreid beloond met machtsposities in het overheidsapparaat. De bizarre verstrengeling tussen een sociaaldemocratische partij en de traditionele machtspolitiek van één van de machtigste Filipijnse dynastieën zette kwaad bloed bij de achterban en deed haar geloofwaardigheid en populariteit afkalven.³²

De verankering van AkBayan in de periferie van de Liberale Partij, zorgde ervoor dat de partij onder Duterte automatisch ook in de parlementaire oppositie terechtkwam. Bello had op dat moment echter al eieren voor zijn geld gekozen en AkBayan verlaten om met enkele voornamelijk trotskistische groepen een andere anti-Duterte coalitie opgericht. ³³

Het was voor Links eigenlijk geen optie om te kiezen voor keiharde oppositie gezien de grote populariteit van Duterte

Beiden kampen hebben de voorbije jaren de nationaaldemocraten fors bekritiseerd voor de manier waarop ze het fenomeen Duterte benaderden. Zowel de sociaaldemocraten van AkBayan als de meer radicale groepen hadden van in het begin elke vorm van bondgenootschap uitgesloten. Bello, bijvoorbeeld, schrok er niet voor terug om Duterte weg te zetten als een fascist.³⁴

Dialectiek

In vergelijking daarmee hadden de nationaaldemocraten een veel flexibelere en tactischere opstelling. De politieke lijn werd soms van dag tot dag bijgestuurd omdat de evoluties zo uitgesproken onvoorspelbaar waren.

“De tegenstellingen tussen eenheid en strijd, tussen werken met de overheid op bepaalde punten en ermee strijd voeren op andere, dat waren evenwichtsoefeningen die velen moeilijk en verwarrend vonden,” geeft Teddy Casiño toe.³⁵ Hij geeft daarbij aan hoezeer de legale nationaaldemocratische beweging zich liet leiden door de dialectische methode die eigen is aan het marxisme. Of het nu gaat om de de verhouding tussen de strijd van de volksbeweging en de deelname aan verkiezingen, de tegenstelling tussen regeringsdeelname en de radicale oppositievoering, het is de dialectiek die de tactiek bepaalt voor de legale strijd. Ook in de manier waarop de ondergrondse beweging van hun kant de gewapende strijd en de vredesonderhandelingen voert, kan men hun dialectische benadering herkennen.

Links maakte er daarbij geen geheim van dat de objectieve omstandigheden voor hen een belangrijke rol speelden speelden in hun opstelling ten opzichte van Duterte. Zo was het eigenlijk geen optie om te kiezen voor keiharde oppositie gezien de grote populariteit van Duterte, vooral onder de armste lagen van de bevolking. Noch AkBayan, noch de trotskisten zagen overigens hun aanhang toenemen door hun onbuigzame houding.

Hoewel over deze hele periode het laatste woord nog niet gezegd is, schijnen de nationaaldemocraten daarentegen een positief bilan te kunnen voorleggen. Het NDFP en de guerrilla toonden zich een relevante en principiële gesprekspartner in de vredesonderhandelingen en profiteerden ongetwijfeld van de tijdelijke pauzes in de vijandelijkheden. De legale volksbeweging van haar kant zag haar populariteit toenemen bij de arbeiders en boeren naargelang ook zij zich van Duterte afkeerden en won aan geloofwaardigheid als één van de steunpilaren van het verzet tegen de toenemende tirannie. De omstandigheden zijn er niet gemakkelijker op geworden maar de strijdlust is zeker nog niet verminderd.

1. “Day of the Landless”: IBON renews call for free land distribution, IBON Foundation, 30 maart 2017, http://ibon.org/2017/03/day-of-the-landless-ibon-renews-call-for-free-land-distribution/
2. Why personalities trump parties in Philippine politics. The Economist. 4 oktober 2018, https://www.economist.com/asia/2018/10/04/why-personalities-trump-parties-in-philippine-politics
3. The peace talks at the Philippines, Ministry of Foreign Affairs of Norway, 12 december 2016, https://www.regjeringen.no/en/topics/foreign-affairs/peace-and-reconciliation-efforts/norways_engagement/talks_philippines/id2522232/
4. Zijn vader maakte een bescheiden politieke carrière die begon in 1946, de naoorlogse periode en de eerste jaren van de onafhankelijkheid. Hij werd toen door de toenmalige president aangesteld als burgemeester van een klein stadje op het eiland Cebu. In de vroege jaren 60 was hij ook gouverneur van de provincie Davao om vervolgens tijdens de eerste drie jaar van het presidentschap van Ferdinand Marcos (1965-68) een kabinetsfunctie te vervullen. Later, nadat Marcos zich als dictator had opgeworpen, werd moeder Duterte actief als activiste in de strijd tegen de Marcos-dictatuur. Tijdens de jaren 80 bouwde ze ook bekendheid op als een voorvechtster van de vrouwenbeweging in Davao City.
5. Duterte is sinds 2001 lid van PDP-Laban, de partij van Cory Aquino, de moeder van de vorige president, Beningno Aquino, en de eerste presidente na de Marcos-dictatuur. Hoewel het een partij is van de elite, heeft PDP-Laban een centrum-links imago met kopstukken als Aquilono Pimentel en Pantaleon Alvarez.
6. Voor meer achtergrond over Duterte’s historische banden met Links: Mong Palatino, Is the Philippines’ Duterte Really a Leftist?, The Diplomat, 2 May 2017, https://thediplomat.com/2017/05/is-the-philippines-duterte-really-a-leftist/
7. Floyd Whaley, Welcome to Davao, the Philippine Leader’s Town: ‘No Smoking, No Crime’, New York Times, 16 juni 2016, https://www.nytimes.com/2016/06/17/world/asia/philippines-davao-duterte.html
8. Grace Poe is de geadopteerde dochter van de legendarische en immens populaire Filipijnse acteur Fernando Poe Jr. Ze ging in de politiek na de dood van haar vader in 2004 en kon zich in 2013 dankzij diens naambekendheid en imago – en zonder enige steun van één der politieke partijen – met de meeste stemmen van alle kandidaten laten verkiezen in de Filipijnse senaat.
9. Carol P. Araullo, Duterte and the Left, Business World, 24 mei 2016, http://cparaullo.blogspot.com/2016/06/duterte-and-left.html
10. Tweede werd Mar Roxas, de kandidaat van de uittredende president Aquino, met 23,5%. Grace Poe werd derde met 21,5%.
11. Agence France-Presse, Duterte says communist leader Joma Sison welcome home, Inquirer.net, 16 mei 2016, http://newsinfo.inquirer.net/785784/duterte-says-communist-leader-joma-sison-welcome-home
12. Kristine Angeli Sabillo, Duterte offers key gov’t positions to CPP, Inquirer.net, 16 mei 2016, http://newsinfo.inquirer.net/785824/duterte-offers-top-govt-positions-to-cpp Het ging om Department of Agrarian Reform (DAR), Department of Environment and Natural Resources (DENR), Department of Social Welfare and Development (DSWD), en Department of Labor and Employment (DOLE).
13. Kristine Angeli Sabillo, CPP, NDFP welcome Duterte’s offer of Cabinet posts but…. Inquirer.net, 17 mei 2016, http://newsinfo.inquirer.net/786044/cpp-ndfp-welcome-dutertes-offer-for-cabinet-posts-but
14. DJ Yap, Karlos Manlupig, Leftists switch from Poe to Duterte, Inquirer.net, 16 mei 2016, http://newsinfo.inquirer.net/785750/leftists-switch-from-poe-to-duterte
15. Het communiqué las: “We are encouraged by his pro-people and pro-poor policy pronouncements on a number of issues, including the immediate resumption of peace talks with the National Democratic Front and the release of detained peace consultants and political prisoners; putting an end to labor contractualization; increasing support to farmers and prioritizing education, health, food aid and other essential services over big infrastructure projects in the light of mass poverty and hunger. Makabayan pledges its full support for the fulfillment of the said promises.” http://bicoltoday.com/2016/05/17/Makabayan-thumbs-up-for-duterte-avoids-attack-mode-on-copycat-economic-agenda/
16. Teddy Casiño, A Change Called Duterte, Inquirer.net, 30 juni 2016, http://opinion.inquirer.net/95435/change-called-duterte
17. Zie bijvoorbeeld de column van Bayan voorzitster Carol Araullo in de zakenkrant Business World op 7 juli 2016: http://cparaullo.blogspot.com/2016/06/the-duterte-presidency-interesting_10.html
18. Carol P. Araullo, Out Of A Quagmire, Business World, 12 september 2016, http://cparaullo.blogspot.com/2016/09/out-of-quagmire.html
    
19. Anna Felicia Bajo, PHL gov’t, NDFP had agreed on unilateral ceasefire last year, says Joma, GMA News Online, 29 maart 2018, http://www.gmanetwork.com/news/news/nation/648298/phl-gov-rsquo-t-ndfp-had-agreed-on-unilateral-ceasefire-last-year-says-joma/story/
20. Carol P. Araullo, Thorny issues emerge in Oslo peace talks, Business World, 17 oktober 2016, http://cparaullo.blogspot.com/2016/10/thorny-issues-emerge-in-oslo-peace-talks.html
21. Carol P. Araullo, Thorny issues emerge in Oslo peace talks, Business World, 17 oktober 2016, http://cparaullo.blogspot.com/2016/10/thorny-issues-emerge-in-oslo-peace-talks.html
22. Carol P. Araullo, Fourth round of GRP-NDFP peace talks defies spoilers, Business World, 10 april 2017, http://cparaullo.blogspot.com/2017/04/fourth-round-of-grp-ndfp-peace-talks.html
23. Carol P. Araullo, Precarious times for GRP-NDFP peace talks, Business World, 5 juni 2017, http://cparaullo.blogspot.com/2017/06/precarious-times-for-grp-ndfp-peace.html
24. Carol P. Araullo, Method to the madness, Business World, 18 december 2017, http://cparaullo.blogspot.com/2017/12/method-to-madness.html
25. Jose Maria Sison, How Duterte Sabotaged the GRP-NDFP Peace Process, ndfp.org, 24 november 2017, https://www.ndfp.org/how-duterte-sabotaged-the-grp-ndfp-peace-process/
26. De CPP verwijst in deze context naar haar eigen ervaring in de gebieden waar de revolutionaire krachten de plak zwaaien: “The most effective way of waging war against drugs is by rousing the people and mobilizing them to become active participants in social revolution. The rampant problem of drug addiction among the people should be addressed in the economic as well as political and cultural fields. In thousands of barangays and clusters of several where the revolutionary forces hold sway and exercise governmental authority, drug addiction has been virtually wiped out through mass struggles. In the base areas of the NDFP, the active participation of the youth and other sectors in revolutionary political, cultural, economic, military and social affairs, have drawn them away from the culture of individualism, self-indulgence and escapism. Here, drug abuse and drug addiction can no longer take root.” , 12 augustus 2016, PRWC, No more cooperation with Duterte’s undemocratic and anti-people “drug war”, https://hrmc-js.ndfp.org/no-more-cooperation-with-dutertes-undemocratic-and-anti-people-drug-war/
27. Joseph Hincks, Duterte is Assassinating Opponents Under the Cover of the Drug War, Philippine Rights Groups Say, Time, 5 juli 2018, http://time.com/5330071/philippines-mayors-political-assassination-duterte/
28. Hannah Summers, Philippines ‘sitting on a timebomb’ as inquiry urged into political killings, The Guardian, 21 juni 2018, https://www.theguardian.com/global-development/2018/jun/21/philippines-sitting-on-a-timebomb-as-inquiry-urged-into-political-killings
29. Carol P. Araullo, Dealing with Duterte, Business World, 3 juli 2017, http://cparaullo.blogspot.com/2017/07/dealing-with-duterte.html
30. Slechts enkele weken later is het over and out voor de progressieve leden van het kabinet omdat hun aanstelling herhaaldelijk werd afgewezen door de parlementaire commissie die de geloofsbrieven van elk kabinetslid moet onderzoeken. Dat Duterte zijn invloed niet gebruikte om de benoemingen er toch door te krijgen, was tekenend voor zijn gebrek aan engagement ten opzichte van zijn benoemingen.
31. Julius N. Leonen, Gov’t critic Renato Reyes thanks Duterte for uniting opposition, inquirer.net, 23 juli 2018, http://newsinfo.inquirer.net/1013313/govt-critic-renato-reyes-thanks-duterte-for-uniting-opposition
32. Hansley A. Juliano. Tensions and Developments in AkBayan’s Alliance with the Aquino Administration. Kasarinlan: Philippine Journal of Third World Studies 2015, 30(1): 11-55 https://www.researchgate.net/publication/306082727_Tensions_and_Developments_in_AkBayan%27s_Alliance_with_the_Aquino_Administration
33. Jeff Hernaez, New group Laban ng Masa opposes ‘brutal, pro-elite’ Duterte, ABS-CBN News, 29 oktober 2017, http://news.abs-cbn.com/news/10/29/17/new-group-laban-ng-masa-opposes-brutal-pro-elite-duterte
34. Walden Bello, Rodrigo Duterte: A fascist original, Rappler.com, 2 januari 2017, https://www.rappler.com/thought-leaders/157166-rodrigo-duterte-fascist-original
35. Teddy Casiño, Duterte’s falling out with the Left, Rappler.com, 9 september 2017, https://www.rappler.com/thought-leaders/181572-duterte-falling-out-left