Sinds de oorlog in Oekraïne heeft de NAVO haar ambities sterk opgevijzeld. Twee procent van het BNP voor defensie is niet langer een te bereiken plafond, maar een te respecteren minimum… En de militaire industrie is druk bezig haar werknemers onder druk te zetten terwijl onze politieke leiders elk democratisch debat over de wapenwedloop in de kiem smoren.

You that build the big guns
You that build the death planes
You that build all the bombs
You that hide behind walls
You that hide behind desks
I just want you to know
I can see through your masks

Bob Dylan

Jean-François¹ werkt bij Nexter, een fabriek in Bourges, Frankrijk. Nexter produceert 155mm CAESAr-systemen. De kracht van het kanon van het CAESAr-systeem ligt in zijn vermogen om doelen op lange afstand te raken met een verbluffende nauwkeurigheid. Het kan over een afstand van 40 km doelen ter grootte van een half voetbalveld bombarderen. Frankrijk levert CAESAr-systemen aan Oekraïne, dat ze gebruikt om zichzelf te verdedigen tegen de Russische agressie. Van haar kant belooft de Europese Unie Zelensky 1 miljoen 155mm granaten per jaar. Volgens gespecialiseerde bronnen is de Europese industrie momenteel niet in staat om zelfs maar de helft van deze belofte waar te maken.

Tot voor kort produceerde Nexter vier CAESAr-systemen per maand, vandaag zijn er dat acht per maand. Want het orderboek loopt snel vol: Frankrijk, Tsjechië en zelfs België hebben onlangs bestellingen geplaatst.² Deze stijging is simpelweg ‘de weerspiegeling van een verandering in strategie waarbij het kwantitatieve aspect wordt benadrukt om een conflict met hoge intensiteit aan te kunnen’, aldus een vakbondsafgevaardigde in de sector.

Aan de andere kant van de Rijn, in Duitsland, klinkt hetzelfde verhaal: “Vroeger hadden we wel tijd maar geen geld. Vandaag is het andersom,” mijmerde M. Pistorius, de Duitse minister van Defensie, onlangs.

De oorlog in Oekraïne heeft het alarm doen afgaan bij de militaire industrie. Hensoldt is een bedrijf dat militaire radars produceert. Het heeft 5.600 mensen in dienst en een omzet van 1,7 miljard euro. Het heeft de productie per eenheid verlaten ten voordele van massaproductie in blokken van 30 eenheden. De productie van de TRML-4D luchtafweerradar neemt nu slechts vier weken in beslag, in plaats van meerdere maanden.³

De toename van het aantal bestellingen zet ook de werkweek onder druk. De directie van Nexter heeft, net als die van andere bedrijven in de sector, de vakbonden beloofd meer mensen aan te werven. Maar er is in heel Frankrijk een tekort aan geschoolde arbeiders, zoals monteurs, elektrotechnici en lassers, wier vaardigheden essentieel zijn voor de productie van de kanonnen ( alleen al het bewerken van één enkele buis vereist 250 uur uiterst nauwkeurig werk ). “Wie kan de toegenomen werkdruk aan als er geen nieuwe collega’s bijkomen,” vraagt de vakbondsafgevaardigde zich af.

Tegen deze achtergrond werden vakbondsleden ongerust toen ze hoorden dat de Europese Commissie in april 2023 een programma had gepresenteerd om de munitieproductie te ondersteunen. Dit programma vraagt expliciet om afwijkingen op de richtlijn betreffende de wekelijkse arbeidstijd. Toch staat deze richtlijn al 48-urige werkweken toe, hetzij 6 dagen van 8 uur. Een afgevaardigde toonde zich bezorgd: “Er zijn natuurlijk de gevolgen voor de balans tussen werk en privéleven van werknemers. Maar er is ook het feit dat weken van maximaal 60 uur grote veiligheidsrisico’s met zich mee zouden brengen in sommige bedrijven in de sector, zeker bij degene die met explosieven werken. Het is een secuur werk, waarbij elke handeling met grote precisie moet worden uitgevoerd. Het is echt onverantwoord. Laat ze een poging doen om over vrede te onderhandelen in plaats van ons te vragen om steeds weer meer wapens af te leveren.”

In een tijd waarin een op de drie Europeanen wel eens een maaltijd overslaat wegens gebrek aan geld om eten te kopen, waarin de klimaatrampen van 2023 ieder weldenkend mens moeten overtuigen om al onze knowhow, intelligentie en energie te wijden aan de ontwikkeling en uitbouw van een collectieve klimaat- en sociale transitie, stort een groot deel van de politieke wereld, van socialisten over groenen tot rechts, zich halsoverkop in de militarisering en gebruiken ze het beschikbare geld om de oorlogsindustrie te versterken als nooit tevoren. Het is een zware beslissing die nog jarenlang zware gevolgen kan hebben.

De Verenigde Staten en de NAVO duwen ons in de richting van militarisering

NAVO-secretaris-generaal Jens Stoltenberg wrijft zich in de handen in zijn luxueuze villa aan de Miljardairssquare, de privéstraat voor megarijken in Elsene.⁴ De oorlog in Oekraïne is een buitenkans om een ‘shocktherapie’⁵ toe te passen op de lidstaten. Die zijn gewoontegetrouw terughoudend om hun militaire uitgaven te verhogen. Maar vandaag lijkt elke terughoudendheid verdwenen. Zijn argument is bekend en verrast geen kat: “De oorlog in Oekraïne is verschrikkelijk. Het is een oorlog die een volwaardige oorlog kan worden en kan uitmonden in een grote oorlog tussen de NAVO en Rusland.”⁶ Nog geen 24 maanden oorlog zijn voorbij en hij vindt het nodig om een 10-jarig steunplan voor Oekraïne te presenteren. Om het uit te voeren, heeft hij geld nodig. Twee procent van het bnp voor defensie is niet langer een te bereiken plafond, maar een te respecteren minimum. Sinds het begin van de oorlog in Oekraïne heeft de NAVO haar ambities sterk opgevoerd. Tijdens een bijeenkomst in Madrid in de zomer van 2022 verklaarde ze voor het eerst dat Rusland een ‘vijand’ is en China een ‘systemische rivaal’. Een beetje bizar voor een organisatie die, zoals de naam aangeeft, geacht wordt voor de landen rond de Noord-Atlantische Oceaan te zorgen. In mei 2023 kondigde de NAVO zelfs aan een verbindingskantoor in Tokio te openen.⁷ En om de deal te bezegelen, werd de Japanse premier afgelopen juli uitgenodigd voor de top van de militaire organisatie.⁸

24 maanden oorlog waren nog niet voorbij of Jens Stoltenberg vond het opportuun om een 10-jarig steunplan voor Oekraïne te presenteren.

Deze militarisering choqueert een deel van de Japanners. Japan is het enige land dat aan den lijve nucleaire aanvallen heeft ondervonden en die wonde zit nog fris in het collectieve geheugen van de Japanners. Ze schreven in hun grondwet dat “het Japanse volk voor altijd afziet van oorlog als soeverein recht van de natie, evenals van de dreiging met of het gebruik van geweld als middel om internationale geschillen te beslechten.”⁹ Maar op een drafje veranderen hun leiders het militaire beleid van Japan onder druk van de Verenigde Staten en de NAVO, die hun bondgenoten in de regio hun bewapening willen zien uitbreiden. Eind 2021 kondigde premier Kishida Fumio aan dat Japan zijn defensiebudget zou verdubbelen en over vijf jaar 315 miljard dollar vrijmaken. De ‘zelfverdedigingstroepen’, zoals het Japanse leger officieel heet, hebben nu de middelen om militaire bases van tegenstanders aan te vallen en te vernietigen. Een zelfde verhaal is te horen in Duitsland, dat net na het uitbreken van de oorlog er een nooit eerder gezien plan van 100 miljard euro doorjoeg om de defensie te versterken. Premier Olaf Scholz verklaarde dat de Bundeswehr ‘de best uitgeruste krijgsmacht van Europa’ moest worden.¹⁰

Deze oorlog in Oekraïne is een keerpunt. We zijn verwikkeld in een grootschalige militarisering die veel verder gaat dan de grenzen van Oekraïne en Rusland. Het is de perfecte gelegenheid voor oorlogsstokers van alle pluimage om hun plannen voor veel meer bewapeningsuitgaven uit de kast te halen. “De VS-defensie-industrie maakt van de Oekraïense-crisis gebruik om veel zaken te eisen die ze al jaren wil,”¹¹ zegt William Hartung, onderzoeker aan het Quincy Institute for Responsible Statecraft. Onder het voorwendsel dat we munitie moeten leveren aan Oekraïne en van de groeiende macht van China en de dreigementen die dit land uit tegenover Taiwan, moeten de wapenfabrieken nu op volle toeren draaien, dag en nacht als het moet.

De vele facetten van de overgang naar een oorlogseconomie

Militarisering. Spontaan doet dit woord denken aan toenemende spanningen tussen rivaliserende landen, het oorlogsgevaar dat daaruit voortvloeit en de productie en verkoop van wapens die toenemen met het oog op mogelijke toekomstige conflicten. Het is een woord dat op het eerste gezicht eenvoudig lijkt, maar in werkelijkheid vele facetten in zich draagt. Dit zijn facetten die onze samenleving, onze economie, de machtsverhoudingen tussen de civiele en militaire sferen ongemerkt maar ingrijpend veranderen, maar ook onze manier om naar de wereld te kijken.

“Thierry Breton wil dat Europese fabrikanten schakelen naar een ‘oorlogseconomie’”,¹² kopte het Franse zakenblad Challenges op 3 mei. Dit tijdschrift, waarvan miljardair Bernard Arnault meerderheidsaandeelhouder is, toetert met veel enthousiasme de boodschap van de Europese commissaris. Want deze omschakeling betekent nieuwe subsidies: “De industriëlen hebben vandaag niet de schaalgrootte om aan de veiligheidsbehoeften van Oekraïne en onze lidstaten te voldoen. Maar ze hebben alle potentieel om dat wel te kunnen”, zegt Breton. En om dit ‘potentieel’ te realiseren, heeft de Europese Commissie een plan: “De wet die we voorstellen is zonder voorgaande. Het doel is om rechtstreeks, met EU-geld, onze defensie-industrie een versnelling hoger te doen schakelen, zowel voor Oekraïne als voor onze eigen veiligheid.”¹³ “Het moet asap ( as soon as possible, zo snel mogelijk ),” verkondigde hij breed lachend voor de camera’s. ASAP, zoals hij zijn nieuwe kindje doopte, staat nu voor Act in Support of Ammunition Production ( Wet ter ondersteuning van munitieproduct, n.v.d.r. )

Het is duidelijk dat beslissingen over de hermilitarisering van Europa nog sneller worden genomen dan die bij het begin van de COVID-crisis. Geen effectenstudie. Geen overleg met betrokkenen. Spoedstemming in het Parlement. Indien mogelijk zonder debat of amendementen. “Idealiter zonder amendementen, ook al staat het ieder parlementslid vrij dat te doen. Dit zou het wetgevingsproces vertragen, en Oekraïne heeft onze steun hard nodig,” verontrustte zich een van de Europarlementsleden die over het dossier onderhandelden. De urgentie van de oorlog is een prachtig excuus om een democratisch debat uit de weg te gaan en de stemmen tegen deze militaire escalatie te doen verstommen.

Eind 2021 kondigde de Japanse premier Kishida Fumio aan dat Japan zijn defensiebudget zou verdubbelen en over vijf jaar 315 miljard dollar zou vrijmaken

Afgezien van de grap over de naam, gaat het over de versnelling, met grote V, van de militair-industriële versterking. 500 miljoen euro komt vrij om de verhoging van de productiecapaciteit van Europese wapengiganten te subsidiëren. Dit gaat zelfs ten koste van de rechten van werknemers. We moeten sneller kunnen produceren. Zonder ons al te veel zorgen te maken over het feit dat dit meer nachten weekendwerk betekent.

Vanaf het begin van de onderhandelingen luidde PVDA-PTB-Europarlementslid Marc Botenga de alarmklok namens The Left-fractie in het Europees Parlement: “Het voorstel legt de sociale rechten op het offerblok van de militarisering en geeft de industrie de vrije hand om werkweken van meer dan 48 uur in te voeren.”¹⁴

De Europese vakbonden ETUC en IndustriAll gaven een vernietigende verklaring: “Oekraïne dient als excuus om de regels rond de werktijd te omzeilen. Er is geen rechtvaardiging voor, behalve de wens van bepaalde politieke krachten om van de invasie in Oekraïne te profiteren om de regels voor werktijden te omzeilen. Wij vakbonden zullen ons blijven verzetten tegen elke poging om van de huidige situatie te profiteren om de rechten van werknemers te verzwakken en verdere deregulering na te streven.”¹⁵

De Raad ( de regeringsleiders of ministers van de 27 lidstaten van de Europese Unie ) haastte zich van zijn kant ook om het dossier te bestuderen om voor de zomer tot een akkoord te komen. Om dit te bereiken stelde hij een hele reeks bindende bepalingen voor waarin ASAP wil schrappen, met name het opmaken van de inventaris en van de productiecapaciteit. Logisch, aangezien de lidstaten terughoudend zijn met het delen van dit soort geheime defensie-informatie. De Raad weigerde ook om boetes op te leggen aan bedrijven die weigerden om ‘prioriteitsorders’ uit te voeren. Kortom, de Raad wilde van twee walletjes eten – miljoenen aan subsidies voor zijn bedrijven, maar zonder voorwaarden.

Tijdens een werksessie over ASAP in april 2023 legde de Commissie uit waarom bedrijven, ook al zijn ze winstgevend, “natuurlijk” niet zelf investeren in het verhogen van hun productiecapaciteit. “Het is niet alsof we een nieuwe yoghurt op de markt gaan testen. Dat we het aan iedereen konden verkopen en het recept konden veranderen als het publiek het niet lekker vond, of het aan andere klanten konden verkopen. Fabrikanten moeten 100 procent zeker zijn dat ze hun wapens kunnen verkopen. Ze gaan de bouw van nieuwe productielijnen in hun fabrieken niet zelf ophoesten, want mogelijks is de oorlog over zes maanden voorbij en kan de vraag naar munitie net zo snel weer afnemen als die gestegen is.”¹⁶

De voorgestelde ASAP-richtlijn voorzag ook in de mogelijkheid om andere delen van de Europese begroting te gebruiken om de wapenindustrie te financieren. De deur werd opengezet om de herstelplannen, plannen om de economie nieuw leven in te blazen na de COVID-periode, en zelfs de cohesiefondsen – die verondersteld worden bij te dragen aan de ontwikkeling van de armste regio’s binnen de EU – eventueel te gebruiken om wapenfabrieken te bouwen of uit te breiden.

Tijdens de onderhandelingen tussen de Raad en het Parlement, die op een drafje werden afgehandeld, kwamen de twee partijen overeen om alle bindende artikelen te laten vallen die de Raad wilde schrappen. Onder druk van de vakbonden en radicaal-linkse partijen verkreeg het Parlement dan weer dat expliciete verwijzingen naar de afwijking van de arbeidstijdrichtlijn en het Cohesiefonds werden geschrapt. De overeenkomst werd geratificeerd door een stemming in het Europees Parlement op 13 juli. Deze militarisering werd bijna unaniem goedgekeurd: 505 voor ( rechts natuurlijk, maar ook 103 socialistische stemmen en 52 stemmen van de Groenen ). Slechts 56 leden stemden tegen, onder wie Marc Botenga en een groot deel van The Left. Binnen andere progressieve groepen was het verzet tegen de militarisering marginaal: slechts 4 socialisten en 3 groenen stemden tegen.

Ondanks het feit dat de militarisering de druk op werknemers in de sector verhoogt en financiële middelen versluist van de strijd tegen klimaatverandering, keren de Europese socialisten en groenen met deze stemming hun historische standpunten ten gunste van vrede en de strijd tegen klimaatverandering de rug toe. Ze treden blindelings in dienst van een industrie die als doel heeft te doden en te vernietigen. En de situatie is niet anders in België, waar het socialistische parlementslid Malik Ben Achour hogere militaire uitgaven positief bekijkt: “Er is een oorlog uitgebroken op Europese bodem en de vraag naar militaire investeringen stelt zich op een andere manier. Ik heb daar geen problemen mee. De regels van de oude wereld storten in, (… ) We moeten streven naar 2 procent van het bnp voor defensie en deze doelstelling plaatsen in een perspectief van herindustrialisatie.”¹⁷

500 miljoen euro komt vrij om de verhoging van de productiecapaciteit van Europese wapengiganten te subsidiëren.

Het is belangrijk erop te wijzen dat de wettelijke basis voor Europese militariseringsprogramma’s wankel is. Tijdens een onderhandelingsbijeenkomst in het Europees Parlement in mei 2023 hield Thierry Breton breed lachend vol dat ASAP een industrieel steunprogramma was en geen militair. Deze pirouette omzeilt artikel 41.2 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie, dat verbiedt dat ‘uitgaven voor operaties die gevolgen hebben op militair of defensiegebied’ in de begroting worden opgenomen. Afgezien van de linkse fractie in het Europees Parlement maakt niemand zich zorgen, zelfs de aanwezige juridische diensten niet, over het feit dat zo ter ere van de militarisering de draak gestoken wordt met de beginselen van de Europese Unie, die zo graag beweert een vredesproject te zijn.

De Europese Unie hangt haar karretje aan de Verenigde Staten

De 5 grootste wapenbedrijven ter wereld zijn allemaal in de VS gevestigd. Lockheed Martin, Raytheon, Boeing, Nothrop Grumman en General Dynamics vormen de kern van wat bekend staat als het militair-industrieel complex. James Cypher¹⁸ legt uit dat het niet alleen dit complex is dat militarisering aanstuurt, zoals sommigen

denken, maar de onderlinge afhankelijkheid van wat hij de IJzeren Driehoek noemt. Deze bestaat uit de wapenproducenten, de basis van de driehoek, het leger en de inlichtingendiensten aan de ene kant, en de nationale veiligheid ( inclusief de Congrescommissies voor Defensie en Veiligheid ) aan de andere kant. “De complexe dynamiek van de IJzeren Driehoek krijgt vorm naarmate strategie, politiek-economische factoren en internationale aangelegenheden evolueren en afdrijven – met een constante, maar wisselende druk om de middelen die hij stuurt te vergroten.”¹⁹

Deze solide IJzeren Driehoek stelt dat militaire uitgaven de werkgelegenheid, de consumptie, de investeringen en het bnp sterk doen stijgen. En dit is gedeeltelijk waar. De militaire industrie vertegenwoordigt tot 5 procent van het bnp in staten als Connecticut en Alabama²⁰. Er is ook het feit dat bedrijven in 141 steden betrokken zijn bij de productie van Himars-raketwerpers.²¹ De afdeling Onderzoek van het VS-Congres heeft zelfs geschat dat niet minder dan 200.000 VS-bedrijven deel uitmaken van wat het de ‘industriële basis van Defensie’ noemt.²² Dat is natuurlijk kolossaal. Naast de aspecten van economie en werkgelegenheid is de alomtegenwoordigheid van het militaire in het leven van de VS-burgers ook een van de redenen voor de cultus van wapens en de vele bloedbaden in scholen en winkelcentra.

Alleen in de Verenigde Staten is de verstrengeling van economie en militair-industrieel complex zo innig. Dit is duidelijk niet te vergelijken met wat we in Europa zien, zelfs in landen met een grote defensie-industrie zoals Frankrijk en Duitsland. Maar Europese bedrijven gebruiken het momentum van de oorlog in Oekraïne om ons in dezelfde gevaarlijke richting te duwen, met de actieve steun van de Europese Commissie en in het bijzonder haar Franse commissaris Thierry Breton. Hij is verrukt dat de programma’s ASAP en EDIPRA ( het opzetten van een instrument om de Europese defensie-industrie te versterken door middel van gezamenlijke aankopen ) in recordtijd zijn aangenomen, en nu komt aandraven met een nieuw project, de European Defence Production Act, dat eind 2023 zou worden gepresenteerd.

“De voorgestelde regeling komt overeen met de Defence Production Act, waarbij de VS-president de levering van materialen en diensten van de industriële basis van de VS, nodig voor de nationale defensie, kan versnellen en uitbreiden,” schrijft de journaliste Aurélie Pugnet.²³ Afstemming op de VS-militarisering, met meer concurrentie tussen Duitse, Franse en andere bedrijven om nieuwe subsidies en nieuwe markten binnen te rijven. Zoals die met betrekking tot de ontwikkeling van 6e-generatie gevechtsvliegtuigen. Het Franse Dassault leidt samen met zijn Duitse en Spaanse partners de ontwikkeling van de SCAF ( Système de Combat Aérien du Futur ), in concurrentie met de Tempest, ontwikkeld door Britten, Italianen en Zweden.²⁴ Landen die liever bij de VS kopen ( F-35 ) worden niet uitgenodigd voor de onderhandelingen. Potentiële Belgische onderaannemers zijn bezorgd dat België nog geen keuze heeft gemaakt voor een van de twee Europese projecten: “Wanneer je niet deelneemt aan de ontwikkeling van een vliegtuig, zijn de taken al verdeeld tussen de eerste partners, dus je komt te laat en alles wat overblijft zijn de kruimels,” maakt de CEO van Sonaca zich zorgen.²⁵

Het militair-industrieel complex aan het roer

Geen oorlogseconomie zonder een staat erachter. Meer subsidies voor militaire bedrijven, ‘prioritaire orders’ geven aan onderaannemers onder dreiging van sancties, civiele budgetten versluizen naar militaire, de wetgeving over werktijden negeren enzovoort Dit fenomeen werd al waargenomen tijdens de wereldoorlogen van de 20ste eeuw. Nu de concurrentie om de wereldhegemonie feller wordt, stimuleert dit de kapitalistische staten om de controle over de economie in de meest strategische gebieden over te nemen. De militarisering van de economie betekent daarom ook een kwalitatieve verandering in de steun die de staat aan bedrijven geeft. Het zogenaamde ‘horizontaal’ beleid, dit wil zeggen beleid waar alle bedrijven in gelijke mate van profiteren ( bijv. verlaging van RSZ-bijdragen of belastingverminderingen ), wordt zachtjesaan verlaten. Dit vertaalt zich in specifieke steun voor bepaalde sectoren: voor bedrijven die rechtstreeks wapens en munitie produceren, natuurlijk, maar ook bedrijven die actief zijn in de ontwikkeling van nieuwe technologieën, mits zij onderzoek en ontwikkeling heroriënteren naar militaire toepassingen.²⁶

Deze specifieke steun voor bepaalde sectoren maakt niet iedereen gelukkig. Andere takken van de economie, zoals de petrochemie en de farmaceutische industrie, die het al moeilijk hebben door de energieprijzen, lopen het risico dat hun economisch gewicht nog verder afneemt.

De impact van de oorlog op de energieprijzen en de graanhandel heeft de prijzen van basis-voedsel sterk doen stijgen.

De ene tak subsidiëren en de andere niet, voorrang geven aan de productie van militaire technologie boven civiele, zich concentreren op de productie van munitie en militaire uitrusting in plaats van zonnepanelen, windturbines of warmtepompen, heeft helaas niet alleen directe gevolgen voor wat we wel of niet produceren. Het geeft ook een grotere economische en politieke invloed aan de bedrijven die profiteren van de genomen beslissingen. Als Duitsland besluit tot een plan zonder voorgaande om 100 miljard dollar uit te geven aan defensie, kunnen we verwachten dat het grootste deel van dit geld terechtkomt in de zakken van wapenfabrikanten zoals Rheinmetall, die 155mm granaten maakt voor Oekraïne, maar ook zogenaamde gemengde bedrijven, dit wil zeggen bedrijven die zowel voor de militaire als de civiele sector produceren. Dit is bijvoorbeeld het geval voor Siemens en BMW. Dankzij de ontvangen subsidies, dankzij de nieuwe winsten die ze binnenrijven met de verkoop van wapens en militaire technologie, zullen deze bedrijven hun relatief belang in de economie en in de politiek vergroten. Dit zal onvermijdelijk leiden tot nieuwe militaristische impulsen. De IJzeren Driehoek in de Verenigde Staten is hiervan de duidelijkste uiting. De recente Europese beslissingen drijven ons een heel eind verder in deze bedenkelijke richting.

“Maar net zoals wapens het verloop van oorlogen hebben veranderd, heeft oorlog ook een impact gehad op de bedrijven die wapens maken,”²⁷ lezen we in een artikel in de Financial Times over militarisering. Dit is hoe de macht van het militair-industrieel complex groeit en elk segment van de samenleving infiltreert. Subsidies, orders en militaire steun voor Oekraïne voeden deze multinationals, die winsten opstapelen die des te groter zijn wanneer er oorlogen woeden. Maar hun belangen staan fundamenteel tegenover die van de werkende klasse. Ze maken winst met oorlogen waarin arbeiders elkaar afmaken en anderen gedwongen worden om nog harder te werken om de oorlogseconomie draaiende te houden.

Al in 1961 waarschuwde president Eisenhower in zijn toespraak aan het einde van zijn laatste ambtstermijn: “In regeringsvergaderingen moeten we er daarom voor waken dat het militair-industrieel complex, gevraagd of ongevraagd, geen buitenproportionele invloed uitoefent. Het risico van een rampzalige opkomst van een onwettige macht bestaat en zal blijven bestaan. We mogen nooit toestaan dat het gewicht van deze combinatie onze vrijheden en onze democratische processen bedreigt.”²⁸ Eisenhower was bezorgd over de kosten van de wapenwedloop met de Sovjet-Unie en de impact die hij zou hebben op de bouw van ziekenhuizen en scholen. Voor één keer zouden de Europese leiders er goed aan doen zich te laten inspireren door uitspraken van een VS-president.

Militarisering brandt de planeet af

Oorlog is dodelijk, natuurlijk. Maar oorlog vervuilt ook.²⁹ Naast de gruwelen die een oorlog meebrengt voor mensen en infrastructuur, betaalt ook het klimaat een tol. Sommige wetenschappers schatten dat de legers en de industrie die hen bevoorraadt verantwoordelijk zijn voor ongeveer 5 procent van de wereldwijde uitstoot – meer dan lucht- en zeetransport samen. Het ministerie van Defensie van de VS is ‘s werelds grootste institutionele verbruiker van olie en bij deze de grootste institutionele bron van broeikasgassen. Als het VS-leger een land zou zijn, stootte het meer uit dan landen als Spanje, Portugal of Zweden.³⁰

In 2021, voordat de oorlog in Oekraïne uitbrak, investeerden de wereldleiders meer dan 2.000 miljard in oorlog, maar slechts 750 miljard in hernieuwbare energie en energie-efficiëntie.³¹

 Met de kanteling naar een oorlogseconomie waarvan we getuige zijn, is er alle kans dat deze verdwazing nog verder zal toenemen.

De werknemers betalen de rekening voor militarisering

De vierde vrijdag na Pasen is een feestdag in Denemarken. Hij valt in de lente, de dag is lang en vaak zonnig. De werknemers profiteren van het lange weekend om tijd door te brengen met familie en vrienden. Maar vanaf 2024 kunnen ze dat niet meer. De regering heeft besloten die feestdag af te schaffen om extra uitgaven voor bewapening te financieren.³²

Binnenkort zal de 35-urige werkweek voor Nexter-werknemers in Bourges misschien veranderen in 48-urige werkweken. Met meer nachten weekendwerk. Ze zullen hen misschien ook een of twee feestdagen afsnoepen. Allemaal voor de oorlogsinspanning. La Libre Belgique wees erop dat “ASAP erop mikt om het leven van de bedrijven te vergemakkelijken, met name vanuit administratief oogpunt, zoals de mogelijkheid om nachtwerk te plannen of af te wijken van bepaalde ( soms omslachtige ) regels voor overheidsopdrachten.”³³ Om het leven van werknemers gemakkelijker te maken, is het daarentegen beter niet te rekenen op de Europese Commissie. De impact van de oorlog op energieprijzen en graanhandel heeft de prijzen van basisvoedsel sterk doen stijgen. Inflatie met dubbele cijfers, zoals alle werknemers op hun kassabonnen van supermarkten zien.

“Wat we vandaag beslissen, zal het gezicht van de wereld voor de komende decennia veranderen.” ( Jens Stoltenberg, secretaris-generaal van de NAVO )

In Washington wrijft de IJzeren Driehoek zich in de handen dat de Europese landen en werknemers opdraaien voor het leeuwendeel van de oorlogsinspanning. Zij zijn degenen die hun wapenvoorraden sneller uitputten, zij zijn degenen die meer betalen voor hun energie dan waar ook ter wereld, zij zijn degenen die een hogere inflatie hebben dan waar ook ter wereld. De bedragen die worden besteed aan hulp voor Oekraïne vertegenwoordigen slechts 5,6 procent van de defensie-uitgaven van de VS.³⁴ Dat is niet veel als het daarmee bijna de helft van de conventionele militaire capaciteit van Rusland kan vernietigen. Daarom voeren de Verenigde Staten een publieke campagne om de wereld ervan te overtuigen hen te steunen.³⁵

Militarisering vergroot het risico op oorlog.

“Wat we vandaag besluiten te doen, zal het gezicht van de wereld voor de komende decennia veranderen,” zei de secretaris-generaal van de NAVO³⁶. Gelijk heeft hij. De militariseringsprogramma’s worden één na één goedgekeurd. De sluisdeuren voor overheidssubsidies aan de wapenindustrie openen zich straks wagenwijd. Maar er is nog tijd om van koers te veranderen: elke euro kan maar één keer worden uitgegeven. Gaan we over tot massale steun en een ongekende versterking van het militair-industrieel complex? Is het goed voor de mensheid om steeds krachtigere, steeds destructievere wapens te ontwikkelen? Of gaan we integendeel collectief beslissen om onze inspanningen en talenten in dienst te stellen van sociale en klimaatrechtvaardigheid? We staan voor een maatschappelijke keuze.

Als de werkende klasse niet wordt gemobiliseerd om zich tegen deze oorlogszuchtige tendens te verzetten, zal de militarisering elk weefsel van onze samenleving infiltreren, met het risico dat dit uitmondt in een nog groter conflict dan het conflict in Oekraïne. Militarisering leidt krachten en middelen af die zouden moeten worden besteed aan het bestrijden van klimaatverandering en het beantwoorden van de dringende sociale behoeften van een uitgeputte werkende klasse. Alleen door zich te organiseren en te vechten voor haar belangen zal ze in staat zijn om deze dodelijke militarisering terug te draaien.

1. Schuilnaam.
2. In Bourges is het CAESAr-kanon de trots van de Nexter-fabriek, Usinenouvelle.com, 18 mei 2022
3. De Duitse militaire industrie ondergaat een grote transformatie. L’Echo, 29 april 2023
4. https://fr.wikipedia.org/wiki/Square_du_Bois_ ( Brussel)
5. In haar boek The shockdoctrine legt de journaliste Naomi Klein uit dat de ‘shockstrategie’ erin bestaat dat economische en politieke leiders gebruik maken van de shocktoestand die het gevolg is van een ramp ( oorlog, aanslag, natuurramp, enzovoort) om impopulaire liberale hervormingen door te voeren.
6. “ It is a terrible war in Ukraine. It is also a war that can become a full-fledged war that spreads into a major war between NATO and Russia” – NATO chief fears Ukraine war could spiral into wider conflict between West and Russia, Los Angeles Times, 9 december 2022
7. “ Le Japon tourne la page du pacifisme ”, Le Monde diplomatique, maart 2023
8. “ Défense. L’Otan va ouvrir à Tokyo son premier bureau de liaison en Asie ”, Courrier International, 4 mei 2023
9. Geciteerd in “Le Japon tourne la page du pacifisme”, Le Monde diplomatique, maart 2023
10. “ L’Allemagne va investir cent milliards dans son armée ”, L’Echo, 30 november 2022
11. “ The US defence industry is seizing the moment of Ukraine crisis to push for a lot of things they’ve wanted for years” – Financial Times, How arming Ukraine is stretching the US defence industry, 31 januari 2023
12. Thierry Breton wil dat Europese fabrikanten overschakelen op een ‘oorlogseconomie’, Challenges.fr, 3 mei 2023
13. La Libre Belgique, 4 mei 2023
14. “ Het voorstel offert sociale rechten op voor militarisering en geeft de industrie een vrijbrief om werkweken van meer dan 48 uur in te voeren». – https://left.eu/asap- sacrificing-social-rights-for-weapons-industry-spending-spree/
15. Oekraïne gebruikt als excuus om arbeidstijdregels te omzeilen: “ Er is geen rechtvaardiging voor, behalve de drang van sommige politieke krachten om de invasie van Oekraïne aan te grijpen om af te wijken van de arbeidstijdenregeling. Vakbonden zullen zich blijven verzetten tegen elke poging om de huidige situatie te gebruiken om de rechten van werknemers te verzwakken en verder te dereguleren.» – Persbericht 2 juni 2023
16. Presentatie door een ambtenaar van Directoraat-generaal voor defensie-industrie en ruimtevaart van de Europese Commissie. 10 mei 2023
17. Malik Ben Achour: “Une réforme de l’Etat peut servir à la réindustrialisation de la Wallonie”, L’Echo 15 augustus 2023
18. Hoogleraar economie aan de autonome universiteit van Zacatecas
19. “ De politieke economie van systemisch Amerikaans militarisme ”, James M. Cypher, Monthly review, 1er avril 2022.
20. “ How The Defense Industry Became A Defining Feature Of The U.S. Economie ”, Forbes. com, 18 januari 2023
21. “ How arming Ukraine is stretching the US defence industry ”, Financial Times, 31 januari 2023
22. “ How The Defense Industry Became A Defining Feature Of The U.S. Economie ”, Forbes. com, 18 januari 2023
23. “ De Europese Commissie plant een nieuwe Europese defensiewet voor het einde van het jaar ”, Euractiv.com, 4 september 2023
24. “ Dedonder geeft CEO Dassault lik op de stuk ”, De Standaard, 1 juni 2023
25. “ Sonaca et Orizio s’allient dans le secteur de la défense ”, L’Echo, 5 april 2023
26. Hollow states, Cédric Durand, New Left Review, 15 mei 2023
27. “ How arming Ukraine is stretching the US defence industry” -Financial Times, 31 januari 2023.
28. https://clio-texte.clionautes.org/le-discours-dadieu-deisenhower-le-complexe-militaro-industriel.html
29. Natalie Eggermont, “Oorlog verbrandt de aarde”, Lava, 22 juni 2022. https://lavamedia. be/oorlog-verbrandt-de-aarde/
30. Neta Crawford, “ Pentagon Fuel Use, Climate Change, and the Costs of War ”, Boston University, 13 november 2019.
31. “ Climate change and wars ”, Michael Roberts blog, 10 april 2022.
32. “ The age-old question: how do governments pay for wars? ” Financial Times, 13 juni 2023
33. “ La Commission européenne propose de ‘passer en mode économie de guerre’ ”, La Libre Belgique, 4 mei 2023
34. “ How Sending Aid to Ukraine is Saving the U.S. Billions of Dollars ”, Newsweek, 21 november 2022
35. Filosoof Noam Chomsky ( 94 ): “ Een oorlog tussen de VS en China is het einde van menselijke ontwikkeling op aarde ”, De Morgen, 2 april 2023
36. Persconferentie, 30 mei 2023