Tegen de achtergrond van de oorlog in buurland Oekraïne kwamen Georgië en Moldavië eind oktober onder hoogspanning na verkiezingen. Verwacht werd dat het conflict in Oekraïne de bevolking van deze voormalige Sovjetrepublieken (deels bezet door Russische troepen) massaal zou doen kiezen voor de anti-Russische politieke krachten. Dat bleek niet zo te zijn. Hoe valt deze paradox te verklaren ?

Afgelopen oktober werden Moldaviërs en Georgiërs opgeroepen om hun stem uit te brengen in nationale verkiezingen. Dat was de eerste keer sinds Brussel beide landen officieel de status toekende van kandidaat-lid van de Europese Unie. In de westerse hoofdsteden werd een overrompelende overwinning verwacht van de pro-Europese partijen. De publieke opinie in deze twee voormalige Sovjetrepublieken zou zich immers na de Russische inval in Oekraïne helemaal tegen Moskou hebben gekeerd. Maar volgens de officiële resultaten van de laatste parlementsverkiezingen gaf 53 procent van de Georgiërs zijn steun aan de regerende partij. Tegenstanders omschrijven die partij als “pro-Russisch”. In Moldavië won de pro-Europese zittende president, Maia Sandu, weliswaar de tweede ronde van de presidentsverkiezingen met meer dan 54 procent van de stemmen, maar het “ja” in het referendum over de constitutionalisering van de Europese integratie haalde het slechts met 50,5 procent. Aanhangers van het staatshoofd, gesteund door westerse kanselarijen en media, schreven deze tegenstrijdige resultaten toe aan Russische inmenging. Maar zelfs als Moskou effectief geprobeerd zou hebben het stemgedrag in zijn buurlanden te beïnvloeden, zouden de Europeanen er verkeerd aan doen het bij deze verklaring te laten.

Georgië (3,9 miljoen inwoners) en Moldavië (2,6 miljoen inwoners) hebben veel gemeen. Het zijn allebei kleine, voormalige Sovjetrepublieken die worstelen met een pro-Russisch separatisme. Beiden landen kennen ook een grote emigratie, zowel naar Rusland als naar West-Europa. Zowel Georgië als Moldavië bevindt zich al geruime tijd in de marge van de Europese integratie. Ze hebben allebei een associatieovereenkomst ondertekend met de EU. Die werden in 2016 van kracht als onderdeel van het ‘Oostelijk Partnerschap’.

Naast de overeenkomsten vertonen de twee landen ook grote verschillen. De endemische corruptie in Moldavië heeft al geleid tot verschillende politiek-financiële schandalen. In 2015 verduisterden drie banken een miljard dollar. Dat is zo meer eventjes 15 procent van het bruto binnenlands product (bbp) van het land. De banken konden daarbij rekenen op de medeplichtigheid van een deel van de politieke klasse ¹. Recent haalde een nieuw schandaal de krantenkoppen: de diensten van Interpol ontdekten dat het Moldavische kantoor van de organisatie de uitlevering blokkeerde van internationale criminelen. Interpol-Moldavië deed dat in ruil voor steekpenningen aan hooggeplaatste ambtenaren ².

Georgië daarentegen voerde na de Rozenrevolutie van 2003 verregaande hervormingen door in zijn administratie. Transparency International rangschikt het land op het gebied van corruptie ondertussen als ‘de meest verdienstelijke voormalige Sovjetrepubliek’ (met uitzondering van de Baltische staten). De organisatie schat het niveau van rechtschapenheid er zelfs hoger in dan dat van verschillende effectieve lidstaten van de Europese Unie. Het relatieve respect voor de rechtsstaat levert Georgië de negenenveertigste plaats op in de ranglijst van het World Justice Project (WJP) – een niet-gouvernementele organisatie (ngo) uit Washington. Daarmee laat het Moldavië alleszins ruim achter zich ³.

Ondanks deze prestaties is Georgië de afgelopen jaren uit de gratie geraakt bij Brussel. De Europese Commissie geeft duidelijk de voorkeur aan de Moldavische kandidatuur. Terwijl ze de Russische inmenging aan de kaak stelden, gebruikten de Europese autoriteiten ondertussen net zo goed de stok en de wortel om de Georgische en Moldavische verkiezingen te beïnvloeden. Zo bevestigde de Europese Raad half oktober dat het Georgische toetredingsproces de facto ‘on hold’ werd gezet, terwijl de Europese Commissie slechts enkele dagen voor het Moldavische referendum een investeringsplan voor het land aankondigde ter waarde van 1,8 miljard euro. Brussel waardeert de niet aflatende steun van mevrouw Sandu voor haar Oekraïense buur en bekritiseert de Georgische regering voor haar (sedert 2022) dubbelzinnige houding ten opzichte van Rusland.

Tbilisi (Georgië) beweert de door het Westen opgelegde sancties te respecteren maar weigert ondertussen zélf sancties te nemen tegen Moskou. Bovendien wekken verschillende maatregelen van Georgische Droom (de pro-Russische partij die sinds 2012 aan de macht is) de vrees voor illiberale ontsporingen. In mei 2024 nam het parlement een wet aan die ngo’s en mediaorganisaties die meer dan 20 procent van hun financiering uit het buitenland halen, verplicht zich te registreren als “organisaties die de belangen van een buitenlandse mogendheid nastreven”. Met de steun van westerse kanselarijen hekelde de oppositie deze vrijheidsberovende maatregel die geïnspireerd zou zijn op een soortgelijke wet over “buitenlandse agenten” die in Rusland reeds sedert 2012 van kracht is. De Georgische autoriteiten zochten toenadering tot conservatieve kringen en tot de invloedrijke orthodoxe kerk. En ondanks de heersende spanningen met het Westen deden ze er in september 2024 nog een schepje bovenop: het parlement ratificeerde een verbod op “propaganda voor homoseksuele relaties en incest” in scholen en in de media.

Door dit alles won het idee terrein van een “pro-Russische” regering, die de verkiezingen kon winnen met autoritaire methoden naar het voorbeeld van de grote buur. Het klopt dat een meerderheid van de oppositiepartijen de verkiezingsuitslag niet erkent. Ook de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE) haalt aan dat de regerende partij gebruik had gemaakt van administratieve middelen en verwijst naar het gespannen politiek klimaat.

Hoe vallen de verkiezingsresultaten te verklaren? Georgië keerde zich toch al heel vroeg naar het Westen? En er is toch een grote meerderheid van de bevolking die pleit voor een Euro-Atlantische integratie? Dan zijn de resultaten toch op zijn minst verrassend te noemen?

De Georgische politiek is sterk gepolariseerd. De partij Georgische Droom, onder controle van oligarch Bidzina Ivanishvili, staat lijnrecht tegenover de Nationale Beweging van Mikheïl Saakachvili. Laatstgenoemde is een voormalige president die in 2013 de macht verloor en uitweek naar Oekraïne waar hij een turbulente politieke carrière begon. In oktober 2021 keerde hij illegaal terug naar zijn land. Hij riep zijn aanhangers op om in opstand te komen, maar oogstte weinig succes. Hij werd al snel gearresteerd en zat vervolgens een gevangenisstraf uit wegens machtsmisbruik en corruptie. Die affaire is een van de sleutels om te begrijpen wat er in Georgië gebeurt. Ivanichvili vreest dat de oppositie, als ze de verkiezingen zou winnen, Saakasjvili wel eens snel zou kunnen vrijlaten en dat die vervolgens wraak zou nemen door zijn tegenstanders op hun beurt achter de tralies te zetten.

Verwijzend naar de steun van Kiev voor de voormalige president, beschuldigde de regering de oppositie ervan een revolutie te willen ontketenen die zou kunnen leiden tot een nieuw conflict met Rusland: “Het belangrijkste doel van deze mensen is om Georgië te Oekraïniseren; om ervoor te zorgen dat Georgië hetzelfde lot ondergaat als Oekraïne”, verklaarde de Georgische premier Irakli Kobakhidze ⁴. In werkelijkheid probeert elke partij de andere partij te diskwalificeren: voor de oppositie ging het bij de verkiezingen om een keuze tussen een democratisch Europa en een autocratisch Rusland. De regering daarentegen beweert de vrede te verdedigen tegen de “oorlogszuchtige partij”; een partij die een “tweede front” tegen Rusland wil openen.

In dit spel lijkt het erop dat de regering meer overtuigingskracht heeft gehad dan de Nationale Beweging. Die laatste is na deze verkiezingen niet eens meer de belangrijkste oppositiepartij. Politicoloog Alexander Atasuntsev merkte ook op: “Hoewel de OVSE onregelmatigheden vaststelde, erkende ze toch de resultaten”⁵. Ondanks oproepen tot demonstraties tegen mogelijke verkiezingsfraude, bleef de volksmobilisatie zo goed als uit. Ze was alleszins minder krachtig dan bij eerdere politieke crises.

In tegenstelling tot wat in het Westen vaak wordt gedacht, staan geopolitieke kwesties niet bovenaan de agenda van de kiezers. Uit enquêtes van het International Republican Institute – gefinancierd door Amerikaanse buitenlandse hulp – blijken de top drie prioriteiten van de Georgiërs: economische ontwikkeling, werkloosheid en de teruggave van verloren gebieden (de separatistische republieken Zuid-Ossetië en Abchazië) ⁶. De naleving van de associatieovereenkomst met de Europese Unie komt voor hen pas op de zesde plaats. Ook de kosten van levensonderhoud, corruptie en lage lonen baren de Moldaviërs veel meer zorgen dan de oorlog in Oekraïne, die voor hen slechts op de zestiende plaats staat ⁷.

Analyses gaan vaak voorbij aan de sociaaleconomische realiteit van deze landen. Vanuit dit oogpunt kunnen de Georgische autoriteiten trots zijn op hun zeer sterke economische groei. Die schommelt sinds 2021 tussen 7 en 10 procent per jaar. Net als bij buurland Armenië, dat een vergelijkbare dynamiek kent (ondanks de militaire nederlaag van Azerbeidzjan), is deze prestatie grotendeels het resultaat van de heroriëntatie van de Russische buitenlandse handel; iets waarvan de landen van de Kaukasus en Centraal-Azië profiteren. Chișinău (Moldavië) daarentegen heeft het zwaar te verduren gehad omdat het de economische en energiebanden met Moskou verbrak. Die verbreking kwam er als gevolg van de oorlog en door de anti-Russische sancties die de Moldavische autoriteiten invoerden (in ruil voor de eeuwige dank van Zelensky!). Na een daling van 5 procent in 2022, stagneerde het Moldavisch bbp in 2023, alvorens het zich in 2024 lichtjes herstelde.

“Onevenwichtige berichtgeving in de media”

Deze moeilijkheden hebben ertoe geleid dat een aanzienlijk deel van de kiezers om een politieke ommezwaai vroeg. De pro-Europese krachten controleren alle instellingen en, zoals de OVSE aangaf, bleef “de vertrekkende president profiteren van een oneigenlijk gebruik van administratieve middelen (…) en van de onevenwichtige berichtgeving in de media” ⁸. Ondanks deze tekortkomingen bleven de Moldavische autoriteiten stevige steun ontvangen vanuit de grote westerse hoofdsteden. Die reserveerden hun kritieken voor Georgië. Kobakhidze beschouwde dit verschil in behandeling als een “echte onrechtvaardigheid” en hekelde de politieke situatie in Moldavië. Volgens hem werd die gekenmerkt door een “gebrek aan politiek en mediapluralisme”; door het “verbieden van oppositiepartijen” en door het feit dat het “door geforceerde uitvluchten voor invloedrijke kandidaten onmogelijk was deel te nemen aan de verkiezingen” ⁹.

De Moldavische oppositie lijkt het op dit punt eens te zijn met de Georgische autoriteiten: de Partij van de Socialisten, die de belangrijkste oppositiekandidaat, Alexandre Stoïanoglo, steunde, weigerde de officiële uitslag te erkennen, omdat zij van mening is dat “de presidentsverkiezingen (…) niet kunnen worden beschouwd als een vrije en democratische uiting van de volkswil”¹⁰. Verwijzend naar de overwinning van mevrouw Sandu in het referendum over Europese integratie en in de presidentsverkiezingen, beschreven de socialisten haar als de “president van de diaspora” (omdat zij zou gewonnen hebben dankzij de in Europa gevestigde gemeenschappen). Terwijl 51,5 procent van de kiezers die in het land wonen Stoïanoglo steunden, stemde slechts 17 procent van de Moldaviërs die in het buitenland wonen op hem ¹¹. Daardoor zou de uitslag in het voordeel van mevrouw Sandu zijn uitgevallen. De kiesuitslag werd ook in twijfel getrokken door het kleine aantal stemlokalen in Transnistrië en Rusland, waardoor volgens de oppositie honderdduizenden burgers van het land niet konden stemmen. In Italië werden 59 stembureaus geopend (daar woont de op één na grootste Moldavische gemeenschap in het buitenland met ongeveer 190.000 leden). In Rusland daarentegen werden slechts twee stembureaus geopend (in vergelijking met 17 bureaus bij de vorige verkiezingen) en dat ondanks het feit dat de grootste Moldavische gemeenschap (300.000) in Rusland woont.

De verkiezingen in Georgië en Moldavië passen maar matig in de manicheïstische interpretatie van de situatie door westerse elites. In de landen van Oost-Europa wordt de uitkomst van de verkiezingen minstens even sterk bepaald door interne dynamieken als door geopolitieke overwegingen.

Bovendien geven de krachten die door hun tegenstanders als “pro-Russisch” worden beschreven – en die zeker niet het monopolie hebben op dubieuze verkiezingspraktijken – meer uiting aan een pragmatisch verlangen om in een complexe regionale omgeving te manoeuvreren. Je kunt ze moeilijk verwijten deel uit te maken van een echte Russische fanclub. Hoewel een associatie met de EU die landen in staat zou stellen zowel te profiteren van de Europese markt als van de Russische afzetmarkten, vereist het EU-lidmaatschap de toepassing van alle sancties tegen Moskou. Het EU-lidmaatschap zou dus betekenen dat beide landen de comparatieve voordelen moeten opgeven die verbonden zijn aan hun positie als interface tussen de beide uitersten van het Europese continent. Helaas voor hen is het erg waarschijnlijk dat Brussel zich vastbijt in de logica van een tweeblokkenpolitiek.

1. Lire Julia Beurq, ‘Après le “casse du siècle” en Moldavie’, Le Monde diplomatique, oktober 2016.
2. ‘L’action d’Interpol donne lieu à une opération anticorruption en Moldova’, 6 juni 2024.
3. ‘Corruption Perceptions Index’ ; ‘WJP Rule of Law Index’, World Justice Project.
4. ‘Georgian PM says protest rally leaders want to make Georgia share Ukrainian fate’, Imedi News, 20 mei 2024.
5. Zie Vicken Cheterian, ‘Cinq jours qui ont fait trembler le Caucase’, Le Monde diplomatique, april 2009.
6. Alexander Atasuntsev, ‘As Georgians protest election results, what next ?’, Carnegie Politika, 30 oktober 2024.
7. ‘National survey of Moldova’ en ‘Georgian survey of public opinion’, oktober 2024, Center for Insights in Survey Research (CISR), respectivelijk mei-juni en oktober 2024.
8. ‘Republic of Moldova — Presidential election, second round’, 3 november 2024. ‘Statement of preliminary findings and conclusions. Preliminary conclusions ‘, International Election Observation Mission.
9. ‘Georgian PM claims different assessments over elections held in Georgia, Moldova showing “clear injustice”’, 6 november 2024.
10. ‘Alexandre Stoïanoglo est le véritable vainqueur de l’élection présidentielle en Moldavie’ (in het Russisch), communiqué van de Partij van de Socialisten van de Republiek Moldavië, 4 november 2024.
11. Olga Gulina, ‘Diaspora engagement mapping’, EuDif, maart 2020.