De VS hebben maandenlang getalmd vooraleer te reageren. Cuba begon zich al voor te bereiden op COVID-19 op 1 januari 1959.

Als men zich wil voorbereiden op een pandemie moet men zich ervan bewust zijn dat menselijke betrekkingen op de eerste plaats staan. Niets maakt dat duidelijker dan de manier waarop Cuba reageerde op het COVID-19.

De VS bleef maandenlang dralen vooraleer te reageren. Cuba begon zich op 1 januari 1959 op COVID-19 voor te bereiden. Op die dag, meer dan zestig jaar vóór de pandemie, legde Cuba de basis voor wat de ontdekking van nieuwe geneesmiddelen zou worden, begon het patiënten naar het eiland te brengen en medische hulp naar het buitenland te sturen.

Voor de revolutie van 1959 waren de Cubaanse artsen twintig jaar lang verdeeld tussen hen die geneeskunde zagen als een manier om geld te verdienen, en hen die de noodzaak ervan inzagen om de arme, landelijke en zwarte bevolking van het land medische zorg te verlenen. Het inzicht over waar het ontregelde sociale bestel tekortschoot, bracht de revolutionaire regering ertoe om ziekenhuizen en klinieken te bouwen in die delen van het eiland waar er ontbraken. Tegelijk begon zij analfabetisme, racisme, armoede en huisvesting aan te pakken.

In 1964 begon Cuba policlínicos integrales te bouwen, die in 1974 tot policlínicos comunitarios werden omgevormd, om voor een betere aansluiting te zorgen tussen gemeenschappen en patiënten. In 1984 introduceerde Cuba de eerste dokter-verpleegkundige teams die woonden in de wijken waarin zij zelf werkten.¹ Dit permanente herinrichten van de Cubaanse primaire en preventieve gezondheidszorg geldt nu als model, waardoor het land de VS overtreft qua levensverwachting en kindersterftecijfers.

De aandacht voor de gezondheidszorg bleef een nationale prioriteit, ook al is het land nooit uit de armoede ontsnapt. Dat leidde ertoe dat Cuba in 1962 polio uitroeide, malaria in 1967, neonatale tetanus in 1972, difterie in 1979, congenitaal rubellasyndroom in 1989, hersenvliesontsteking na bof in 1989, mazelen in 1993, rodehond in 1995 en hersentuberculose in 1997.

De Comités voor de verdediging van de revolutie (CDR) werden een belangrijk onderdeel van de mobilisatie voor een betere gezondheidszorg. Zij werden in 1960 opgericht om het land, zo nodig wijk per wijk, te verdedigen tegen een mogelijke Amerikaanse invasie, maar de CDR’s namen steeds meer taken op zich op het gebied van gemeenschapszorg omdat een buitenlandse interventie minder waarschijnlijk leek. Zij troffen voorbereidingen om ouderen, gehandicapten, zieken en geesteszieken naar hoger gelegen gebieden te verhuizen als er een orkaan op komst was. Ze helpen momenteel bij het verwijderen van broedplaatsen van muggen als er knokkelkoorts (dengue) heerst, nemen deel aan voorlichtingsprogramma’s voor gezondheidszorg, verspreiden vaccinatiekaarten voor kinderen en helpen bij het opleiden van hulppersoneel voor orale vaccinatiecampagnes.

Aids in tijden van rampspoed

Cuba kreeg eind jaren tachtig en begin jaren negentig twee hevige tegenslagen te verduren. Het eerste aids-slachtoffer stierf in 1986. Cuba begon met het isoleren van soldaten die terugkeerden uit de oorlog in Angola en die positief testten op hiv. In een haatcampagne tegen Cuba werd beweerd dat de quarantaine een blijk was van de vooroordelen tegen homoseksuelen. Maar uit de feiten bleek (1) dat de soldaten die terugkeerden uit Afrika, in overweldigende meerderheid heteroseksueel waren (net als de meeste Afrikaanse aids-slachtoffers), (2) dat Cuba dengue-patiënten zonder protest in quarantaine geplaatst had, en (3) dat de VS vroeger zelf patiënten met tuberculose, polio en zelfs aids in quarantaine had geplaatst.

De tweede tegenslag volgde snel daarna. In december 1991 stortte de Sovjet-Unie in, waarna de jaarlijkse subsidie van 5 miljard dollar werd stopgezet, de internationale handel werd verstoord en de Cubaanse economie in een vrije val terechtkwam, waardoor de aids-problematiek nog meer op de spits werd gedreven. Alle elementen voor een ongebreidelde aids-infectie leken voorhanden te zijn. Het aantal hiv-besmettingen in de Caraïben volgde op de tweede plaats na zuidelijk Afrika. Het embargo had tot gevolg dat er minder geneesmiddelen beschikbaar (inclusief die tegen hiv/aids) waren omdat bestaande geneesmiddelen schandalig duur werden en tegelijkertijd raakte de financiële infrastructuur voor de aankoop van geneesmiddelen verstoord. Alsof dat niet genoeg was, opende Cuba de sluisdeuren voor het toerisme om het gebrek aan financiële middelen op te vangen. Zoals voorspeld nam met het toerisme de prostitutie toe. Het zat er dik in dat het eiland zou bezwijken onder de gevolgen van een massale epidemie die zich kon meten met die van de mazelen en de pokken die de Europese veroveraars meebrachten naar de Nieuwe Wereld.

De regering reageerde meteen en krachtig. Zij verminderde drastisch alle vormen van dienstverlening, met uitzondering van de twee die zij als mensenrechten had vastgelegd: onderwijs en gezondheidszorg. In 1987 hadden de medische onderzoeksinstituten in Cuba zelf een diagnosetest ontwikkeld. De tests op hiv/aids gingen in een hogere versnelling en in 1993 waren er meer dan 12 miljoen uitgevoerd.² Met een bevolking van ongeveer 10,5 miljoen mensen betekende dat dat personen met een hoog risico meerdere malen werden getest.

De voorlichting over aids gebeurde grootschalig, zowel voor zieke als voor gezonde mensen, zowel voor kinderen als voor volwassenen. In 1990, toen in Cuba vooral homoseksuelen het slachtoffer van hiv werden, kwam er een officiële campagne tegen de vooroordelen tegen homoseksuelen en werd op school onderwezen dat homoseksualiteit gewoon bij het leven hoort. Condooms werden gratis verstrekt bij de dokter. Ik heb zelf tijdens een reis naar Cuba in 2009 gezien dat de educatie er nog altijd wordt voortgezet; op de eerste poster die ik zag op de muur van een dokterspraktijk die ik binnenging, stonden twee mannen met de boodschap om condooms te gebruiken. Ondanks de hoge kosten heeft Cuba gratis antiretrovirale (ART) geneesmiddelen aan patiënten verstrekt.

De gezamenlijke en goed opgezette inspanning van Cuba om het hoofd te bieden aan hiv/aids heeft haar vruchten afgeworpen. Cuba had 200 aids-gevallen, New York City (met een ongeveer even grote bevolking) had er 43.000. Het hiv-besmettingspercentage in Cuba bedroeg 0,5 %, terwijl het in het Caribisch gebied 2,3 % en in zuidelijk Afrika 9,0 % was.³ In de periode 1991-2006 waren er in Cuba in totaal 1.300 aids-gerelateerde sterfgevallen.⁴ In de minder bevolkte Dominicaanse Republiek daarentegen vielen er jaarlijks 6.000 tot 7.000 doden. In 1997 schreef Chandler Burr in The Lancet dat Cuba “het meest succesvolle nationale aids-programma ter wereld” had.⁵ Ondanks het feit dat Cuba maar een fractie van de rijkdom en de middelen van de Verenigde Staten kan inzetten, heeft het land een aids-programma opgezet van hogere kwaliteit dan dat van het land dat het probeert te vernietigen.

Dengue en Interferón Alpha 2B

De door muggen veroorzaakte knokkelkoorts treft Cuba om de paar jaar. Artsen en geneeskundestudenten controleren op koorts, gewrichtspijn, spierpijn, buikpijn, hoofdpijn achter de oogkassen, paarse vlekken en bloedend tandvlees. Uniek aan Cuba is dat geneeskundestudenten de school verlaten en van huis tot huis gaan om evaluaties uit te voeren.

Studenten van ELAM (Spaans acroniem voor de Latijns-Amerikaanse School voor Geneeskunde) komen uit meer dan 100 landen en spreken met veel verschillende accenten. Ze hebben er geen moeite mee om huizen door te lopen op zoek naar planten die muggen aantrekken en op daken te speuren naar stilstaand water.

Toen in 1981 dengue uitbrak, werden de surveillancetechnieken uitgebreid met inspecties, voorlichting over vectorcontrole, sproeien en “tijdens de crisis mobiele veldhospitalen met een liberaal opnamebeleid”.⁶ Cuba heeft ook in 1997 tijdens een uitbraak van dengue het aantal tests voor mogelijke gevallen verhoogd. Meer tests bij ziekenhuispatiënten werden gecombineerd met surveillancegegevens om voorspellingen te kunnen doen over secundaire infecties die tot uiting kwamen in de sterftecijfers. Deze campagnes waarin burgers, gezondheidswerkers en onderzoekers samen betrokken zijn, hebben geleid tot minder gevallen van dengue en een lagere mortaliteit.

In 1981 hebben de Cubaanse onderzoeksinstituten Interferón Alpha 2B ontwikkeld, waarmee dengue met succes behandeld kan worden. Dit medicijn werd tientallen jaren later weer van levensbelang als potentieel geneesmiddel tegen COVID-19. Volgens Helen Yaffe “‘wijzen’ interferonen op eiwitten die worden geproduceerd en vrijgegeven door cellen als reactie op infecties waardoor nabijgelegen cellen gewaarschuwd worden dat zij hun anti-virale afweer moeten verhogen.” De Cubaanse biotechnoloog Dr. Luís Herrera Martínez zegt verder dat “het gebruik ervan voorkomt dat de toestand van patiënten verergert en dat er complicaties optreden vooraleer zij een stadium bereiken dat uiteindelijk kan leiden tot hun overlijden.”⁷

Ebola en internationale hulp

Aids en knokkelkoorts waren problemen waardoor de Cubaanse bevolking getroffen werd; maar Ebola Virus Disease (EVD) was een heel ander paar mouwen. Virussen die EVD veroorzaken komen voornamelijk voor in Sub-Saharaans Afrika, een gebied dat de Cubanen al tientallen jaren links hadden laten liggen.

Toen het ebolavirus in de herfst van 2014 plots enorm toenam, raakte een groot deel van de wereld in paniek. Al snel waren er meer dan 20.000 mensen besmet, waren er meer dan 8.000 sterfgevallen en begon men zich zorgen te maken dat het dodental wel eens in de honderdduizenden zou kunnen lopen. De Verenigde Staten gaven militaire steun; andere landen beloofden geld.

Cuba was het eerste land dat aanbood waaraan de nood het hoogst was: het stuurde 103 verpleegsters en 62 dokters als vrijwilliger naar Sierra Leone. Met 4.000 mensen medisch personeel (waaronder 2.400 dokters) in Afrika was Cuba al vóór het begin van de crisis voorbereid.

Omdat veel regeringen niet wisten wat ze bij ebola moesten doen, begon Cuba vrijwilligers uit andere landen op te leiden in het Pedro Kourí Instituut voor Tropische Geneeskunde in Havana. In totaal heeft Cuba 13.000 Afrikanen, 66.000 Latijns-Amerikanen en 620 bewoners van het Caribisch gebied aangeleerd hoe ze ebola moeten behandelen zonder zelf besmet te raken.

Het was niet voor het eerst dat Cuba reageerde op medische crises in arme landen. In maart 1960, slechts vijftien maanden na de revolutie, stuurde Cuba na een aardbeving dokters naar Chili. Beter bekend is dat Cuba in 1963 een medische brigade naar Algerije stuurde dat toen streed voor onafhankelijkheid van Frankrijk.

In 1993 waren er al meer dan 12 miljoen tests op HIV/Aids gebeurd, en dat op een bevolking van ongeveer 10,5 miljoen mensen.

In de allereerste dagen na de revolutie waren er niet genoeg medisch personeel en voorzieningen op het platteland van Cuba, waar overwegend zwarte mensen woonden. Zij die hun les trokken uit het gebrek aan behandelingen en uit rampen die andere delen van de wereld teisterden, vonden het niet meer dan normaal dat zij in het buitenland mensen in nood gingen helpen.

Revolutionaire solidariteit was vaak een keuze van het hele gezin. Dr. Sara Perelló was net afgestudeerd van de medische faculteit toen haar moeder Fidel hoorde zeggen dat de Algerijnen nog slechter af waren dan de Cubanen en dokters opriep om zich bij een brigade aan te sluiten en ze te gaan helpen. Dr. Perelló wilde zich als vrijwilliger aanmelden, maar was bezorgd omdat haar oudere moeder aan de ziekte van Parkinson leed. Haar moeder antwoordde dat Sara’s zus en man haar wel zouden helpen, en dat de regering dat ook zou doen: “Wat je nu moet doen is doorgaan. Maak je geen zorgen over je moeder. Daar zal goed voor worden gezorgd.”⁸

In 2010 werd Haïti getroffen door een verwoestende aardbeving. Cuba stuurde medisch personeel. Zij leefden onder de Haïtianen en bleven ter plaatse, ook nadat de aardbeving al maanden of jaren uit het nieuws was verdwenen. Amerikaanse dokters sliepen niet waar de Haïtiaanse slachtoffers opeengepakt zaten. ‘s Nachts keerden zij terug naar hun luxehotels en na een paar weken waren zij weer weg. Met de term “ramptoerisme” kan je de manier beschrijven waarop veel rijke landen reageren op medische crises in arme landen.

Het internationaal engagement van het Cubaans medisch personeel ligt in het verlengde van de zoektocht die de gezondheidszorg van het land dertig jaar lang heeft gevoerd om het beste systeem te vinden om gezondheidswerkers en de mensen voor wie zij werken, nauwer bij elkaar te betrekken. Kirk en Erisman hebben de realisaties van het internationale medische werk van Cuba in 2008 in statistieken gegoten: meer dan 120.000 gezondheidswerkers werden naar 154 landen gestuurd; Cubaanse dokters hadden in de hele wereld meer dan 70 miljoen mensen verzorgd; en bijna 2 miljoen mensen hadden hun leven te danken aan Cubaanse medische diensten in hun land.⁹

Er is één opmerkelijke ramp waarna een land de aangeboden Cubaanse hulp weigerde. Na de orkaan Katrina in 2005 wilden 1.586 Cubaanse gezondheidswerkers naar New Orleans gaan. President George W. Bush wees het aanbod af en deed alsof het voor Amerikaanse burgers beter was om te sterven dan toe te geven hoe goed de hulp uit Cuba was. Deze beslissing was een voorafspiegeling van het gedrag van Donald Trump in 2020. Die was op zoek naar een behandeling van COVID-19 en deed ondertussen alsof Interferón Alpha 2B niet bestond.

Contrasten: Cuba en de Verenigde Staten

Deze gebeurtenissen vormen het referentiekader om het verschil in aanpak tussen Cuba en de Verenigde Staten tijdens de COVID-19 pandemie te beoordelen. Wie oud genoeg is om zich nog te herinneren dat men in de jaren zestig naar de dokter kon gaan zonder tussenkomst van een verzekeringsmaatschappij, begrijpt dat de sociale verbondenheid tussen dokters en patiënten in de Verenigde Staten afgebrokkeld is, terwijl die in Cuba net verstevigd is.

Tests

Aangezien Cuba zowel aids als dengue onder controle heeft gebracht door massaal te testen en tests aan te passen, was het land goed voorbereid om een nationaal testprogramma voor COVID-19 te ontwikkelen. Ook China kon de epidemie snel een halt toeroepen, niet alleen met lockdowns, maar ook omdat het vermoedelijke slachtoffers snel testte, de nodige maatregelen trof om hen te isoleren en de positieve gevallen te behandelen, en omdat het asymptomatische casecontacten testte.

Het is geen toeval dat de neoliberale Verenigde Staten, die wereldwijd voorop lopen om openbare diensten af te bouwen of te privatiseren, niet in staat bleken te zijn om een effectieve testcampagne op te zetten, en dat zij eind maart 2020 op weg waren om wereldwijd de meeste COVID-19 gevallen te hebben. Medio maart konden de Verenigde Staten 5 mensen per miljoen testen, terwijl Zuid-Korea er meer dan 3.500 per miljoen had getest.

Symptomatisch voor de onbekwaamheid van de overheid in de Verenigde Staten was dat Trump zijn vicepresident Pence aan het hoofd zette van de controle op COVID-19. Het was Pence die als gouverneur van Indiana drastisch het mes had gezet in de fondsen voor hiv-tests (door mensen aan te sporen om te bidden) en die daardoor had bijgedragen tot een toename van het aantal infecties.

Kosten voor zorg en medicijnen

Medische zorg is in Cuba een mensenrecht. Een behandeling is gratis en voor voorschriften moet een kleine vergoeding betaald worden. Farmaceutische bedrijven waren bij de eerste industrieën die na de revolutie genationaliseerd werden. Het Amerikaanse beleid stopt stelselmatig miljarden belastingdollars toe aan Big Pharma, dat de burgers systematisch ongenadig veel geld uit de zakken klopt.

Cuba kent geen verzekeringsmaatschappijen die de medische kosten verhogen en de dokters voorschrijven welke zorg zij hun patiënten mogen aanbieden. Zelfs mochten tests in de Verenigde Staten gratis worden, zullen mensen nog steeds moeten beslissen of ze zich wel een behandeling voor COVID-19 kunnen veroorloven. Wie denkt dat zijn verzekering de COVID-19-facturen wel zal dekken, zou wel eens een hoge factuur gepresenteerd kunnen krijgen als de spoedhulp uitbesteed werd aan een dokterspraktijk die niet door de verzekering wordt gedekt.”¹⁰

Bescherming van werknemers

Wanneer natuurrampen het werk stilleggen, krijgen Cubaanse arbeiders een maand lang hun volledige loon en daarna nog 60 procent. Cubaanse burgers krijgen gratis voedselrantsoenen en onderwijs, en de kosten voor nutsvoorzieningen zijn extreem laag. Cuba is erin geslaagd om de productie in genationaliseerde fabrieken zo snel te verschuiven en om zoveel persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM) te fabriceren dat het land die kon meesturen met het medisch personeel dat naar Italië ging toen dat land het centrum van de pandemie was.

Farmaceutische bedrijven waren bij de eerste industrieën die na de revolutie genationaliseerd werden.

In de Verenigde Staten waren er op het einde van de eerste week van april bijna 10 miljoen aanvragen voor werkloosheidsuitkering en het land staat er niet om bekend dat het werklozen helpt door belastingen voor rijken te verhogen of militaire uitgaven te verlagen. Er zouden wel eens meer dan 56 miljoen “informele werknemers” in de Verenigde Staten kunnen zijn die geen recht hebben op een werkloosheidsuitkering.¹¹ Doordat vele Amerikanen gedwongen zijn om te gaan werken omdat ze anders niet in hun basisbehoeften kunnen voorzien, dreigt de pandemie zich over de hele bevolking te verspreiden. Amerikaanse gezondheidswerkers hebben te weinig PBM’s, waaronder maskers, schorten, handschoenen en testkits. Toch mag president Trump staten waarvan de gouverneurs schrijven dat ze hem op prijs stellen “belonen” met beademingsmachines.

Een uitgebreide gezondheidszorg

Na de revolutie werden de los van elkaar werkende gezondheidsdiensten in Cuba gereorganiseerd en nu werkt het land met een geïntegreerd systeem dat start in wijkkantoren met dokters en verpleegkundigen die verbonden zijn aan gemeenschapsziekenhuizen, die op hun beurt aangesloten zijn op regionale ziekenhuizen. Allemaal worden ze ondersteund door onderzoeksinstituten. Het gezondheidssysteem is verbonden met burgerorganisaties die tientallen jaren ervaring hebben met het beschermen van het land. Zulke “intersectorale samenwerking” is een hoeksteen van de gezondheidszorg. In Cuba zou het ondenkbaar zijn dat vijftig staten er een verschillend beleid op nahouden dat al dan niet in de lijn ligt met de nationale aanpak en waarbinnen provincies en steden dan nog eens hun eigen manier van werken kunnen hebben.

In plaats van te zorgen voor geïntegreerde plannen voor een effectieve aanpak voor de bestrijding van ziekten, ontmantelen en/of privatiseren de Verenigde Staten overal waar dat kan. Trump heeft het Pandemic Response Team (pandemie bestrijdingsteam) ontbonden, probeerde de pandemiepreventie van de Wereldgezondheidsorganisatie te onderfinancieren en trachtte de regelgeving voor verpleeghuizen, het Center for Disease Control and Prevention (centrum voor ziektebestrijding en -preventie) en de National Institutes of Health (nationale gezondheidsinstituten) te verzwakken.

Mocht iemand denken dat dit eigen is aan Republikeinen, dan moeten zij bedenken dat Democraten lang een voortrekkersrol gespeeld hebben in het neoliberalisme en in het gebruik van de “shock doctrine”, een benadering die Naomi Klein heeft beschreven. Beide partijen hebben bijgedragen aan het afschaffen van milieuregels waaraan zo’n dringende behoefte is.

Rebecca Beitsch meldde op 26 maart dat “Het Environmental Protection Agency (EPA) zijn handhaving van de milieuwetgeving radicaal ging opschorten. Het agentschap vertelde aan bedrijven dat zij zich tijdens de coronacrisis niet aan de milieunormen moesten houden. Omdat zij niet over het hoofd gezien wilde worden, “begon de olie- en gasindustrie de federale overheid te vragen om de handhaving van de federale regelgeving op openbare terreinen als antwoord op de pandemie van het coronavirus af te zwakken.”¹² Zij probeerden vergunningen van twee jaar te laten verlengen en het mogelijk te maken om niet gebruikte huurcontracten te behouden. Als pandemieën zoals COVID-19 zich in de toekomst nog eens voordoen, zullen de toegenomen vervuiling en klimaatgerelateerde ziekten het menselijk immuunsysteem dan zo verzwakt hebben, dat mensen nog kwetsbaarder zijn voor infecties?

Als dat het geval is, zou een algehele medische dekking van wezenlijk belang zijn om tientallen miljoenen Amerikanen te beschermen. Als ontvanger van reusachtige schenkingen van medische en farmaceutische bedrijven heeft Joe Biden inspanningen gesteund om de sociale zekerheid te ondermijnen en heeft hij “laten uitschijnen dat hij zijn veto zou uitspreken tegen welke wet dan ook voor Medicare for All die het Huis van Afgevaardigden zou aannemen”.

Hoe zich voor te bereiden op medische crises

Pascual Serrano merkte op dat Cuba al op 2 maart 2020 het nieuwe Preventie- en Bestrijdingsplan van het Coronavirus had ingevoerd.¹³ Dat gebeurde op 11 maart nog vóór de eerste bevestigde COVID-19 diagnose in Cuba. Op 12 maart, nadat bij drie Italiaanse toeristen symptomen waren vastgesteld, kondigde de regering aan dat er 3.100 bedden in militaire ziekenhuizen beschikbaar zouden zijn. Kwetsbare groepen zoals senioren krijgen speciale aandacht. Cuba heeft een coherent plan in gang gezet dat burgers eenvoudige informatie verschaft, werknemers mobiliseert om zichzelf en het land te beschermen en de productie verschuift naar noodzakelijke hulpmiddelen.

In 1981 ontwikkelde Cuba Interferón Alpha 2B tegen dengue. Nu is het een potentieel geneesmiddel voor COVID-19.

Op hetzelfde ogenblik waarschuwde Donald Trump de Amerikanen om bedacht te zijn op “nepnieuws” over het virus. Hij zei toen: “Het zal overwaaien.” Op 26 februari zei hij ten onrechte dat het aantal COVID-19 gevallen in de VS “binnen een paar dagen tot praktisch nul herleid zal zijn.” Hij beweerde: “Het zal verdwijnen dankzij wat ik heb gedaan …”. Dan zei hij tegen iedereen dat ze op paaszondag naar de kerk moesten gaan en dat Amerikanen moesten gaan werken, zelfs als ze het virus hadden. Het gedrag van Trump heeft ongetwijfeld bijgedragen aan de verspreiding van de ziekte. Zijn verklaringen lagen in de lijn van de wensen van de industrie om weer over te gaan tot de orde van de dag.

Terwijl de Verenigde Staten een overschot aan overbodige troep produceren, produceert Cuba een surplus aan gezondheidswerkers. Bijgevolg heeft Cuba 8,2 artsen per 1.000 inwoners, terwijl dat er in de Verenigde Staten 2,6 per 1.000 inwoners zijn.¹⁴

Onderwijs

Cuba heeft massascholing ingezet om tot een effectieve gedragswijziging te komen tijdens epidemieën. In 2003 wees Dr. Byron Barksdale erop dat het programma van zes weken voor aidspatiënten in Cuba “beslist langer duurt dan bij mensen in de Verenigde Staten die zo’n diagnose krijgen. Daar krijgen ze een opleiding van misschien vijf minuten.” Tijdens dengue-uitbraken leggen professionals uit de medische sector huisbezoeken af waarin zij gedetailleerd uitleggen waarom water moet worden afgevoerd of afgedekt en welke planten de vermenigvuldiging van muggen in de hand werken.

De Verenigde Staten gaan gezondheidscrises te lijf met “campagnes” die schromelijk tekort schieten. TV-reclames lopen een paar weken of maanden en dokters krijgen misschien brochures om aan patiënten uit te delen. Er komt niets zelfs maar in de buurt van huisbezoeken om na te gaan hoe gezinnen de ziekte zelf kunnen helpen aanpakken en met welke gedragsverandering zij de ziekte kunnen bestrijden.

Het onsamenhangend gebazel van Donald Trump over COVID-19 is het summum van hoe je verkeerde dingen aanleert. Klimaatontkenning was een generale repetitie voor het loochenen van COVID-19. De regeerperiode van Trump was een praktische oefening in hoe miljoenen mensen moeten worden afgestompt om hen alles, hoe belachelijk ook, te doen geloven wat een Grote Leider zegt. Zijn tweets hebben een ziekelijke gelijkenis met intens anti-intellectuele standpunten die afwijzend staan tegenover onderwijs, filosofie, kunst en literatuur en die volhouden dat wetenschappelijk onderzoek nooit te vertrouwen is.

Internationale solidariteit

In de derde week van maart 2020 haalde Cuba de internationale krantenkoppen toen het het Britse cruiseschip MS Braemar met COVID-19 patiënten aan boord liet aanmeren. Verschillende andere Caribische landen, waaronder Barbados en de Bahama’s, die beide deel uitmaken van het Britse Gemenebest, hadden dat geweigerd. Er waren meer dan 1.000 passagiers aan boord, voornamelijk Britten, die al meer dan een week vast zaten. Bemanningsleden van de Braemar ontvouwden een spandoek met de tekst: “I love you Cuba !” Ongetwijfeld vonden de Cubaanse functionarissen het oké om het schip te laten aanleggen omdat hun dokters al zoveel ervaring hadden opgedaan met dodelijke virussen zoals ebola en wisten hoe ze zichzelf moesten beschermen.

Dezelfde week in maart vertrok een medische brigade van 53 Cubanen naar Lombardije, een van de zwaarst getroffen gebieden in Italië, het Europese land dat het hardst getroffen is door COVID-19. Al snel kregen ze het gezelschap van 300 Chinese dokters. Een van de kleinere en armere Caraïbische landen was een van de weinige die een grote Europese macht ging helpen. Cuba had ook al gezondheidswerkers gestuurd naar Venezuela, Nicaragua, Suriname, Grenada en Jamaica.

Ondertussen weigerde de Amerikaanse regering om de sancties tegen Venezuela en Iran op te heffen, sancties die verhinderen dat deze landen PBM’s, medische apparatuur en medicijnen kunnen krijgen. Maar niettemin bleven de VS duizenden mensen naar Europa sturen voor militaire manoeuvres. Zij voerden een lastercampagne tegen president Maduro van Venezuela, waarbij zij hem afschilderden als drugshandelaar. Trump heeft Amerika te schande gemaakt toen hij toegegeven heeft aan zijn meest racistische aanhangers door naar COVID-19 te verwijzen als het “Chinese virus”.

Terwijl Cuba technologieën om het virus te verslaan deelde met andere landen, doken er berichten op dat de regering-Trump het Duitse bedrijf CureVac 1 miljard dollar had aangeboden als het een middel kon vinden tegen COVID-19 en de exclusieve rechten ervoor “alleen aan de VS” zou overdragen.¹⁵

Waar zijn de onderzoekers naar op zoek?

Toen laboratoria in Cuba voor de behandeling van knokkelkoorts Interferón Alpha 2B ontwikkelden, was dat slechts een van de vele geneesmiddelen die werden onderzocht voor de behandeling van vooral mensen in arme landen. Het gebruik van Heberprot B in de behandeling van diabetes heeft het aantal amputaties met 80 procent verminderd.

Cuba is het enige land dat een effectief vaccin tegen bacteriële meningitis (type b) heeft ontwikkeld. Het ontwikkelde het eerste synthetische vaccin tegen Haemophilus influenzae (type b) (Hib), evenals het vaccin racotumomab tegen vergevorderde longkanker. In tweede instantie concentreerde Cuba zich op het goedkoop produceren van medicijnen zodat arme landen ze kunnen betalen. Ten derde zocht Cuba samenwerking met landen als China, Venezuela en Brazilië, voor de ontwikkeling van geneesmiddelen. De samenwerking met Brazilië resulteerde in meningitisvaccins tegen een kostprijs van 95 cent in plaats van 15 tot 20 dollar per dosis. Tot slot leert Cuba andere landen om zelf medicijnen te produceren, zodat ze niet afhankelijk zijn van de aankoop van medicijnen uit rijke landen.

In vrijwel alle opzichten staat het onderzoek in bedrijven lijnrecht tegenover de aanpak in Cuba. Big Pharma geeft miljoenen uit aan onderzoek naar kaalheid bij mannen, rusteloze benen en erectiestoornissen omdat daarmee miljardenwinsten op te strijken vallen. De COVID-19 pandemie belooft superwinsten op te zullen leveren en regeringen proberen ervoor te zorgen dat dat ook zal gebeuren. Tegelijk deed Trump beloftes aan het Duitse bedrijf CureVac. Zijn regering onderzocht of zij Gilead Sciences het alleenrecht kon geven om haar medicijn remdesivir te ontwikkelen als mogelijke behandeling voor COVID-19. Amerikaanse belastingbetalers zouden miljoenen toestoppen om een geneesmiddel te ontwikkelen dat voor hen zelf te duur zou zijn om te kunnen kopen.¹⁶

Hoewel Donald Trump het dieptepunt is wat betreft nationaal chauvinisme dat wereldwijde samenwerking dwarsboomt, is het belangrijk om te onthouden dat het marktsysteem de research duwt in de richting van onderzoek dat het meeste winst oplevert en niet naar waar die het meeste effect heeft.

Hoewel tests, behandelingen en vaccins ontwikkelen essentieel zijn in de strijd tegen ziekten, zal dat niet volstaan in een samenleving waarin een pandemie van winstbejag woekert. Sociale verhoudingen herstructureren is van cruciaal belang. Niet alleen om die creatieve krachten te ontketenen die nodig zijn om nieuwe dingen uit te vinden, zoals noodzakelijke medicijnen, maar ook om ervoor te zorgen dat deze zaken ten goede komen aan al diegenen die ze nodig hebben.

Oorspronkelijk gepubliceerd in Monthly Review Online, vertaald en ingekort door Lava.

 

1. Don Fitz, Cuban Health Care, the Ongoing Revolution. Monthly Review Press, 2020.
2. Linda M. Whiteford, Laurence G. Branch. Primary health care in Cuba: the other revolution. Rowman & Littlefield Publishers, 2008.
3. Tim Anderson, “HIV/aids in Cuba: A rights-based analysis”. Health and Human Rights, 11(1):93-104.
4. Julia E. Sweig, Cuba: What Everyone Needs to Know. New York, Oxford University Press, 2009.
5. Chandler Burr, “Assessing Cuba’s approach to contain AIDS and HIV”, The Lancet, Volume 350, ISSUE 9078, P647, 30 augustus 1997.
6. Whiteford, 2008.
7. Helen Yaffe, “Cuba’s contribution to combating COVID-19”. Links, 14 maart 2020.
8. Don Fitz, “The 3,000 Who Stayed”. Monthly Review, 1 mei 2016.
9. J. Kirk, H. Michael Erisman, Cuban Medical Internationalism: Origins, Evolution, and Goals, Palgrave Macmillan US, 2009.
10. Eileen Appelbaum, Rosemary Batt, “COVID-19 Patients Should Not Face Surprise Medical Bills”, Counterpunch, 24 maart 2020.
11. Sarah Lazare, Adam Johnson, “The Workers Our Coronavirus Debate Is Leaving Out”, Jacobin, 16 maart 2020.
12. Rebecca Beitsch, “EPA suspends enforcement of environmental laws amid coronavirus”, The Hill, 26 maart 2020.
13. Pascual Serrano, “Cuba en tiempos de coronavirus”, cuartopoder, 21 maart 2020.
14. Ben Burgis, “Cuba’s Coronavirus Response Is Putting Other Countries to Shame”, Jacobin, 23 maart 2020.
15. Pepe Escobar, “China Locked In Hybrid War With US”, Asia Times, 17 maart 2020.
16. Julia Conley, “This Is a Massive Scandal”: Trump FDA Grants Drug Company Exclusive Claim on Promising Coronavirus Drug”, Common Dreams, 24 maart 2020.