Stijgende prijzen en stagnerende lonen duwen miljoenen werknemers richting armoede – maar zoals gewoonlijk profiteren grote bedrijven van de chaos.
Het Verenigd Koninkrijk bevindt zich momenteel midden in een diepe crisis op het gebied van de kosten van levensonderhoud. Een dergelijke crisis hebben we sinds de jaren 70 niet meer gezien. Volgens de meest recente beschikbare gegevens bedraagt de inflatie in 5,5 %. 81% van de ondervraagde volwassenen vertelt het Office for National Statistics dat de kosten van levensonderhoud de afgelopen maand waren gestegen, een stijging met 19 procentpunten ten opzichte van november 2021.
- De cijfers in dit artikel hebben betrekking op het Verenigd Koninkrijk. Maar België bevindt zich mogelijk in een nog ergere situatie. De inflatie bedraagt hier 8,04%, het hoogste cijfers sinds veertig jaar. Vooral energie, voeding en transport worden duurder.
Duurdere energie, rijkere aandeelhouders
Deze inflatiecrisis wordt vooral aangewakkerd door de stijgende energieprijzen. Tijdens de lockdowns daalde de economische activiteit, en daarmee ook de vraag naar energie, waardoor de prijzen van fossiele brandstoffen tot bijna nul daalden en verdere exploratie en winning werden ontmoedigd.
Toen de prijzen begonnen te stijgen, kozen veel van de grote oliemaatschappijen ervoor om geld uit te keren aan de aandeelhouders in plaats van te investeren in de productie of hun activiteiten te diversifiëren ten opzichte van fossiele brandstoffen (zoals velen van hen beloofd hadden). Na de aankondiging van een recordwinstjaar in 2021 is Exxon Mobil begonnen met een programma voor de inkoop van eigen aandelen ter waarde van 10 miljard dollar.
Toen de prijzen begonnen te stijgen, kozen veel van de grote oliemaatschappijen ervoor om geld uit te keren aan de aandeelhouders in plaats van te investeren
De stijgende energieprijzen hebben geleid tot hogere prijzen over de hele linie, omdat fossiele brandstoffen nodig zijn voor de productie en het vervoer van bijna elk basisproduct. Het effect is vooral duidelijk in import-afhankelijke economieën zoals die van het VK.
Maar de koolwaterstoffen die in fossiele brandstoffen worden aangetroffen, worden ook rechtstreeks gebruikt bij de productie van veel grondstoffen zoals kunststoffen en, nog belangrijker, in de landbouw. De meeste meststoffen worden gewonnen uit aardgas, wat de scherpe stijging van de voedselprijzen in de afgelopen maanden voor een deel verklaart.
Andere factoren, zoals blokkades in de toeleveringsketen, verergeren het probleem. Het complexe en onderling nauw verweven systeem van de mondiale scheepvaart kwam tijdens de pandemie tot stilstand, waardoor er een tekort aan containers ontstond en honderden schepen buiten de havens lagen te wachten omdat ze niet konden aanmeren. Voeg daarbij oorlog en klimaatverandering – die het beide moeilijker maken om primaire grondstoffen zoals graan en olie te produceren en te exporteren – en je hebt te maken met een doemscenario.
Speculatie creëert chaos creëert inflatie
Zoals Rupert Russel in zijn meest recente boek Price Wars opmerkt, worden deze gebeurtenissen niet weerspiegeld in stijgende prijzen via een of ander natuurlijk, oncontroleerbaar transmissiemechanisme. De grondstoffenprijzen stijgen nu al maanden omdat speculanten in Londen en New York tekorten voorspellen als gevolg van het opheffen van de lockdowns en de toenemende geopolitieke spanningen – en er hun voordeel mee doen. De voorspellingen van grondstoffenhandelaren creëren een positieve kringloop, waarbij stijgende grondstoffenprijzen precies de economische en politieke onrust veroorzaken die de speculanten voorspelden. Zo hebben de stijgende energieprijzen het voor de westerse staten veel moeilijker gemaakt om de Russische energie-export te sanctioneren.
De meeste meststoffen worden gewonnen uit aardgas, wat de scherpe stijging van de voedselprijzen in de afgelopen maanden voor een deel verklaart.
Terwijl bestuurders van de fossielebrandstofsector en grondstoffenhandelaren profiteren van de alomtegenwoordige volatiliteit en onzekerheid op de grondstoffenmarkten en de financiële markten, worstelen miljoenen mensen over de hele wereld om te overleven.
Al vele jaren lijkt inflatie een academische aangelegenheid te zijn. In de eurozone maken de beleidsmakers zich meer zorgen over deflatie dan over stijgende prijzen. De debatten over prijsstijgingen na het opheffen van de lockdowns leken dus vaak nogal abstract.
De werkende klasse staat met het water aan de lippen
Maar de inflatie is nu terug van weggeweest, en ze duwt miljoenen mensen in de armoede. In het Verenigd Koninkrijk geeft 22% van de mensen toe hun spaargeld te hebben aangesproken om de eerste levensbehoeften te kunnen betalen, en 21% van de mensen onder de 50 zeggen dat ze meer schulden op hun creditcard hebben gemaakt om maar rond te kunnen komen. De enquêtegegevens weerspiegelen het macro-economische beeld, waarbij huishoudens stijgende voedsel-, elektriciteits- en brandstofprijzen melden als de belangrijkste factoren die de kosten opdrijven.
De situatie is nog erger voor jongeren, die meer te lijden hebben gehad onder de stagnerende lonen en de stijgende werkloosheid omdat zij meer aan de slag zijn en van een inkomen uit loon (in plaats van uit vermogen) afhangen. Degenen die de arbeidsmarkt betreden tijdens een recessie zoals deze die we nu meemaken, hebben het de eerste jaren veel moeilijker en ervaren als gevolg daarvan een levenslang “litteken” op hun inkomen. Zij wonen ook vaker in dure huurwoningen, die gemiddeld ongeveer een derde van hun nettoloon opslokken, en in Londen vaak nog veel meer. Jongeren hebben minder spaargeld dat ze kunnen gebruiken om deze kosten te dekken, waardoor ze afhankelijk worden van leningen om de eindjes aan elkaar te knopen. Als de rentevoeten stijgen als reactie op de stijgende inflatie, zullen deze jongeren nog meer worden gestraft.
De rijken zullen blijven profiteren van de chaos, terwijl de media ons afleiden met opiniestukken over waarom we Tsjaikovski moeten verbieden en Oost-Europa moeten bombarderen.
Maar het zijn de armen – van alle leeftijden – die het meest getroffen zullen worden door de stijgende prijzen. Velen leven in onzekere huurwoningen, hebben een laag loon en onzeker werk, en zijn afhankelijk van de sociale zekerheid en leningen met hoge rente om rond te komen. Nu Premier Rishi Sunak een einde heeft gemaakt aan de verhoging van het Universal Credit met 20 pond en de rente is gestegen, zullen velen te maken krijgen met armoede en dakloosheid.
Wanneer men rekening houdt met het feit dat deze druk wereldwijd is – het IMF stelde vast dat de gemiddelde voedselinflatie in december bijna 7% bedroeg – wordt het plaatje nog somberder. Door de stijgende voedsel- en brandstofprijzen zullen de armste mensen op deze planeet nog verder in de armoede wegzakken. Volgens het Wereldvoedselprogramma is er in 2021 sprake van een ongekende toename van de honger en de voedselprijzen in de wereld.
Politici hebben nu misschien de indruk dat ze de oorlog in Oekraïne de schuld kunnen geven van de stijgende prijzen en een soort blitz-mentaliteit kunnen aanmoedigen waarbij de mensen uit solidariteit met de “oorlogsinspanning” een zekere mate van lijden aanvaarden. Maar zoals altijd in oorlogstijd zal alleen van de werkende klasse gevraagd worden offers te brengen. De rijken zullen blijven profiteren van de chaos, terwijl de media ons afleiden met opiniestukken over waarom we Tsjaikovski moeten verbieden en Oost-Europa moeten bombarderen.
