“Soundtrack to a Coup d’État” toont hoe het mondiale Zuiden in de jaren zestig probeert te breken met de imperialistische orde. Deze orde brokkelt vandaag steeds meer af nu anti-imperialistische krachten terrein winnen.

Het Zuiden zet zich op de kaart

In 1960, wanneer Patrice Lumumba vecht om Congo te bevrijden uit de greep van het kolonialisme, beramen de Verenigde Staten en België de moord op hem. De documentaire “Soundtrack to a Coup d’État”, geregisseerd door Johan Grimonprez, beschrijft deze tragische episode aan de hand van uitstekend archiefwerk. Tijdens het doorspitten van de archieven van de Columbia Universiteit stuit de regisseur op een belangrijk audiobewijs: een opname van de toenmalige ambassadeur van de VS in België die bekent dat het nodig is Lumumba te vermoorden. Deze getuigenis is in tegenspraak met de vele uitspraken van de Amerikaanse president Eisenhower (1954-1961), die onophoudelijk herhaalt dat elk land vrij moet zijn.

Het is ook in 1960 dat zestien pas onafhankelijke Afrikaanse landen lid worden van de Verenigde Naties.¹ Dit is een historisch keerpunt: voor het eerst betwisten staten uit het Zuiden de koloniale en imperialistische orde op internationale schaal.² Door minutieus onderzoek onthult de documentaire de hardnekkige strijd van de volkeren van Centraal-Afrika, zoals Congo, tegen de westerse overheersing. Deze poging tot emancipatie stuit al snel op imperialistisch geweld. Geconfronteerd met een uitdaging voor hun invloed, passen de koloniale machten, met de Verenigde Staten op kop, hun controlemethoden aan: staatsgrepen, politieke moorden, diplomatieke manipulaties. Alles wordt ingezet om de bestaande wereldorde in stand te houden. “Soundtrack to a Coup d’État” toont omstandig hoe België, in samenwerking met de regering Eisenhower, de controle over de Congolese mijnindustrie tracht te behouden.

Geconfronteerd met de eis voor onafhankelijkheid vreest koning Boudewijn de toegang te verliezen tot de strategische rijkdommen van Congo, die essentieel zijn in de gespannen context van de Koude Oorlog en voor de productie van kernwapens. Deze unieke Congolese bodemrijkdom wordt geplunderd zonder zeggenschap van het Congolese volk. Dit onrecht vormt het middelpunt van de politieke strijd van Lumumba. In deze context gebruikt Washington, midden in de Koude Oorlog, jazz³ als een politiek propagandawapen in dienst van het imperialisme en om haar blazoen te vergulden bij de Afrikaanse elites. Veel “jazzambassadeurs” worden vervolgens naar het buitenland gestuurd, naar landen die de Verenigde Staten als strategisch beschouwen, als onderdeel van de imperialistische strijd tegen het Sovjetblok en de nationale bevrijdingsbewegingen.

Soundtrack to a Coup d’État toont hoe België, in samenwerking met de regering Eisenhower, de controle over de Congolese mijnindustrie tracht te behouden

Dit geldt in het bijzonder voor Louis Armstrong, die ondanks zichzelf een van de avatars wordt van een koloniaal geweld dat, onder het mom van culturele moderniteit, zijn politieke agenda probeert op te leggen. Maar achter deze verleidelijke façade gaat het imperialistische geweld gewoon door. Er woedt een ideologische strijd. Patrice Lumumba, iconisch figuur in de strijd voor de bevrijding van Congo, wordt in 1961 met de medeplichtigheid van België vermoord en Louis Armstrong wordt naar Congo gestuurd als ambassadeur van de zwarte jazz. Een missie die in werkelijkheid deel uitmaakt van een geheime CIA-operatie die zonder zijn medeweten wordt uitgevoerd.

Imperialisme

Ter herinnering: het imperialisme is bovenal een economisch systeem, gekenmerkt door grote monopolies, die aan het eind van de 19e eeuw ontstaan en de wereld verdelen en beheersen. In de kolonisatiefase werd de wereld volledig opgedeeld. Eerst was er het kolonialisme dat regio’s ontdekte die nog door geen enkele kapitalistische macht werden uitgebuit. Dat veranderde in een kolonialisme dat een monopolistisch bezit wil van specifieke gebieden. Deze gebieden worden door de imperialistische grootmachten onder elkaar verdeeld. Het kolonialisme is dus de politieke uitdrukking van deze verdeling en dient om de belangen van de grote monopolies te beschermen in de door het imperialisme gedomineerde landen.

De Bandung-conferentie legt de basis voor een georganiseerde strijd tegen de imperialistische orde

De moord op Lumumba is symptomatisch voor de manier waarop de imperialistische mogendheden hun economische belangen verdedigen en, in bredere zin, voor de manier waarop ze hun invloed op nieuwe onafhankelijke landen handhaven. Ondanks de inspanningen van staten die hun onafhankelijkheid opeisen, ontbreken nog steeds de materiële voorwaarden om de manier waarop het koloniale gewroet georganiseerd is, te overwinnen, en blijven veel koloniale toestanden bestaan. De meeste recente infrastructuur in onafhankelijke landen, of op de drempel er van, wordt aangelegd door het imperialisme om de exploitatie van grondstoffen te vergemakkelijken. De schuldencrisis zal de landen in het Zuiden nog afhankelijker maken van de landen in het Noorden. In deze context verwijst imperialisme naar alle mechanismen waarmee bepaalde staten hun invloed uitbreiden tot over hun grenzen om andere landen te controleren.

Vandaag is het Internationaal Monetair Fonds (IMF)⁴ een van de internationale financiële instellingen die financiële leningen kan verstrekken aan landen die hun economie willen ontwikkelen. Maar alleen voor zover deze landen in ruil liberale hervormingen doorvoeren, zoals overheidsdiensten privatiseren of bezuinigingsmaatregelen opleggen. Kortom, de landen in het Zuiden moeten de dictaten van Washington volgen en hebben niets te zeggen. Deze mechanismen verzwakken niet alleen de lokale economieën, maar vergroten ook de Zuidelijke afhankelijkheid van het Noorden, wat tevens hun onafhankelijkheid en soevereiniteit beperkt. Het is een manier voor de Verenigde Staten om de financiële controle over de wereldeconomie te behouden.

Bandung

In deze internationale context is de in 1955 in Indonesië gehouden Bandung-conferentie van kapitaal belang.⁵Bandung brengt voor het eerst landen uit Azië, Afrika en het Midden-Oosten samen die zich recent hebben bevrijd van koloniale overheersing. Deze conferentie legt de basis voor een georganiseerde strijd tegen de imperialistische orde.⁶ De agenda is duidelijk: het kolonialisme opdoeken, militaire allianties afwijzen, en economische samenwerking bevorderen zonder westerse inmenging. De aanwezige staten bevestigen daarom hun wil om hun eigen weg te gaan, gebaseerd op de soevereiniteit en solidariteit van de volkeren van het Zuiden, terwijl ze de koloniale mentaliteit en het schaamteloze gebruik van imperialistisch geweld verwerpen. Daarom concentreren de discussies op de conferentie zich op vrede en racisme.

De georganiseerde massa’s vormden de drijvende kracht achter de verschillende anti-imperialistische gevechten van de 20e eeuw.

Ze leveren een lijst op van principes die vreedzame co-existentie in plaats van onderlinge vernietiging voorstaan. Deze geest van strijd tegen imperialisme en overheersing leidt in 1961 tot het ontstaan van de Beweging van Niet-Gebonden Landen (NAM). Deze politieke groepering van opkomende landen zoals Egypte en Ghana roept op tot het beëindigen van de hegemonie onder leiding van de Verenigde Staten. Voor het Zuiden is dit een van de eerste gestructureerde pogingen tot politieke ⁷ Dit “Bandung-tijdperk” legt dus de kiem voor een economische wereldorde gebaseerd op Zuid-Zuidsamenwerking en maakt het mogelijk multilaterale programma’s en uitwisselingen op te zetten, waardoor ze op economisch gebied meer gewicht krijgen.

Volkeren in beweging

De geschiedenis van Congo laat zien dat de tegenstellingen van het imperialisme niet alleen abstract blijven, maar zich concretiseren. Of het nu gaat om het plunderen van hulpbronnen of het uitbreken van oorlogen, de volkeren van de wereld zijn de directe slachtoffers van imperialistische uitbuiting. Maar ze moedigen ook de mobilisatie aan van die volkeren om de imperialistische overheersing te doorbreken en alternatieven te verzinnen. De georganiseerde massa’s vormden de drijvende kracht achter de verschillende anti-imperialistische gevechten van de 20e eeuw. Lumumba zelf illustreert deze collectieve politisering van het Congolese volk: hij is het onvermijdelijke resultaat van de strijd die het land overspoelt als de koloniale uitbuiting en vernedering steeds ondraaglijker worden. Deze mobilisatie van de massa’s leidt ook tot de oprichting van nationalistische partijen zoals de Mouvement National Congolais-Lumumba (MNC-L), die een centrale rol speelt in de eenmaking over de antikoloniale eisen en in de politieke organisatie van het Congolese volk. In die zin maakt de Congolese ervaring deel uit van de wereldwijde dynamiek van anti-imperialistische strijd en de zoektocht naar alternatieven voor een systeem dat gebaseerd is op plundering, ongelijkheid en geweld. De opkomst van de BRICS+, een internationale organisatie die een aantal landen uit het mondiale Zuiden samenbrengt, weerspiegelt tot op zekere hoogte deze zoektocht.⁸ Ze pogen hun invloed te versterken tegenover een dominante wereldorde. Ze vormen op die manier zowel een uitdaging voor de imperialistische hegemonie als voor de beperkingen, opgelegd door het machtsonevenwicht van het mondiale kapitalisme.

Dit artikel verschijnt in de jongerenrubriek Magma van Lava Media. Hier vind je al de artikels verschenen in die rubriek: https://lavamedia.be/category/articles-nl/magma/

1. https://www.un.org/french/documents/ga/res/15/fres15.shtml
2. https://www.solidair.org/artikels/soundtrack-coup-d-etat-een-kunstwerk-over-neokolonialisme-en-verzet
3. https://www.radiofrance.fr/francemusique/le-hot-jazz-arme-improbable-contre-la-guerre-froide-8010470
4. https://journals.openedition.org/labyrinthe/310?lang=en
5. https://independance.africamuseum.be/fr/exhibition/context/contexte-geopolitique
6. https://www.rfi.fr/fr/connaissances/20250418-la-conf%C3%A9rence-de-bandung-tournant-historique-pour-les-pays-du-sud
7. https://www.solidair.org/artikels/conferentie-van-bandung-hoe-een-koloniale-eliteclub-het-wereldtoneel-werd-van-de-strijd
8. https://www.solidair.org/artikels/muiterij-hoe-onze-wereld-kantelt