In Vlaanderen ontstaat een tandem tussen Vlaams Belang en N-VA dat het pad kan effenen voor een extreemrechts machtsblok in 2024.

In Vlaanderen heerst vandaag een reëel gevaar dat een fascistische partij mee aan de macht komt. Die dreiging is sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog nooit zo acuut geweest. Ze is veel groter dan op de eerste Zwarte Zondag van 24 november 1991.

De gangmakers voor een regeringsdeelname van het Vlaams Belang zijn zowel globaal als lokaal. Net als in de rest van de wereld, ligt ook in Vlaanderen de legitimiteit van het huidige economische en politieke systeem aan diggelen. Ook hier slaagt extreemrechts erin om zich te enten op die onvrede, geruggensteund door buitenlandse extreemrechtse netwerken. En net zoals in andere Europese landen verrechtsen onze establishmentpartijen. In Vlaanderen ontstond zelfs een tandem tussen Vlaams Belang en N-VA. Dit zou wel eens het pad kunnen effenen voor een extreemrechts machtsblok.

Tijdens de eerste groeiperiode van het Vlaams Blok — we schrijven 1991 — stond die partij alleen. De Volksunie had het cordon sanitaire ondertekend en keerde zich ideologisch relatief duidelijk af van extreemrechts. Vandaag zien we daarentegen een ideologische toenadering tussen N-VA en het Vlaams Belang.

Het Vlaams Belang blijft de belangrijkste motor voor de verrechtsing en het doorsijpelen van de fascistische ideologie in de samenleving. De fascistische tendensen verdiepen zich, ook al schermt de partij ze af voor het grote publiek door een beter gecodeerde taal en het inzetten op symboliek. Op organisatorisch vlak haalt zij, naast haar traditionele militie Voorpost, nadrukkelijk de banden aan met alt-right-groepen zoals Schild & Vrienden.¹

De N-VA is als establishmentpartij op haar beurt een belangrijke motor geworden voor legitimering en normalisering van het extreemrechtse gedachtengoed. Deze partij relativeert racisme al langer. Toch is vooral de recente evolutie van de manier waarop ze over het Vlaams Belang spreekt opmerkelijk. In september 2018 dacht Bart De Wever er nog niet aan om met het Vlaams Belang te besturen.² In september 2019 luidt het officiële N-VA partijstandpunt dat men wel wil, maar (voorlopig) niet kan. De Wever sprak ooit van een “Chinese muur” tussen zijn partij en het Vlaams Belang, maar in werkelijkheid gaat het eerder, zoals Bart Eeckhout terecht in De Morgen schreef, “om een wand met beweeglijke panelen die steeds verder terugwijken.”³ Veel van wat het Vlaams Blok in de jaren 90 zei, is mainstream geworden. De N-VA noemt de eisen van Vlaams Belang niet langer antidemocratisch of onwenselijk, maar stelt nu dat ze niet meteen haalbaar zijn.

Toen hij in 2014 voorzitter van het Vlaams Belang werd, had Tom Van Grieken één missie: het cordon sanitaire opblazen. In amper vijf jaar tijd is hij daarin geslaagd. De resultaten liegen er niet om. Hoewel ze nog altijd weigeren om met het Vlaams Belang samen te werken, helpen CD&V en Open VLD om de eerste punten van het 70-puntenplan door te voeren in het nieuwe Vlaamse regeerakkoord. Via de N-VA sijpelt het extreemrechtse discours door naar alle traditionele partijen, naar CD&V en Open VLD, maar ook naar sp.a, hoewel dit zich bij elke partij op een andere manier manifesteert.

Naar een coalitie in 2024?

In Vlaanderen tekent zich duidelijk een scenario af waarbij een fascistische partij aan de macht kan komen. N-VA en Vlaams Belang sturen openlijk aan op een coalitie in 2024, met het uitroepen van de onafhankelijkheid van Vlaanderen als doel. Invloedrijke personen in de Vlaamse beweging steunen deze formule.⁴ Het is zonneklaar dat die Vlaamse onafhankelijkheid alvast voor N-VA het einddoel is. Bart De Wever herhaalt steevast dat het zijn persoonlijke historische opdracht is.⁵ Jan Jambon zei aan de UGent-studenten tijdens het openingscollege politicologie dat het doel onafhankelijkheid blijft, met confederalisme als ‘tussenstap’.⁶ Daarvoor wil de partij vijf jaar lang de publieke opinie ‘masseren’, omdat nog geen twintig procent van de bevolking de idee van onafhankelijkheid steunt. Maar de dalende populariteit van de partij en de frustraties die ze ervaren bij het besturen, zullen de partijleiding er steeds meer van overtuigen dat ze alle middelen moeten inzetten om hun einddoel op korte termijn te bereiken.

Het gezamenlijk objectief om in 2024 via een coalitie tussen N-VA en Vlaams Belang een beslissende stap richting onafhankelijkheid te zetten, drijft de extreemrechtse krachten binnen de N-VA tot een steeds openlijkere vrijage met het Vlaams Belang en zijn fascistische ideologie.⁷ Het wordt almaar moeilijker om de grens te ontwaren tussen het openlijk racisme van Vlaams Belang en het zogenaamd inclusief nationalisme van N-VA. De Universele Verklaring voor de Rechten van de Mens en de Conventie van Genève liggen onder vuur, ook bij N-VA.⁸ Men voert politieke strijd rond identiteit en cultuur, wat zich onder andere vertaalt in de roep naar een Vlaamse Canon. De rechterlijke macht wordt ondermijnd, de parlementen beschimpt en enkel de uitvoerende macht wordt als legitiem naar voor geschoven. De kleinerende houding die minister-president Jan Jambon tijdens de Vlaamse regeringsverklaring aannam tegenover het parlement, was absoluut niet accidenteel. Ook de autoritaire trekken zetten zich verder: de vakbonden worden aangevallen, het middenveld afgebroken en er komt hardere repressie tegen protesten.

Het grootste verschil tussen N-VA en Vlaams Belang ligt in de mogelijkheden die ze open laten voor wie tot ‘de natie’ kan behoren. N-VA noemt zichzelf ‘civiele nationalisten’, die toelaten dat mensen van over de hele wereld deel kunnen uitmaken van de gemeenschap, zo lang ze zich volledig assimileren met de identiteit van het ‘oorspronkelijke volk’. Het Vlaams Belang laat die mogelijkheid niet toe: voor hen bepalen achtergrond en ras de cultuur, wat niet te omzeilen valt.

Ook Vlaams Belang wil tegen 2024 het land splitsen.⁹ Daar stopt het voor die partij echter niet. Terwijl de N-VA het Vlaams Belang ziet als een mogelijke partner voor de splitsing van België, ziet het Vlaams Belang de partij van De Wever als breekijzer voor een verdere verrechtsing en de weg naar de macht. Het is daarbij niet uitgesloten dat het Belang de grootste partij wordt, zoals de peiling op 13 september aangaf. We weten hoe snel fascistische partijen de macht monopoliseren eens ze die in handen hebben. Ook met het feit dat extreemrechtse intimidatie en geweld waarschijnlijk nog verder zouden toenemen, houdt de N-VA duidelijk geen rekening.

Verontrustend bij dit alles is dat ook het Vlaamse patronaat steeds minder graten vindt in een samenwerking met het Vlaams Belang. Een deel van het patronaat heeft natuurlijk al langer banden met de partij. Nieuw is, dat de Vlaamse werkgeversorganisatie Voka sinds kort actief oproept om het Vlaams Belang mee te betrekken. “Voka beoordeelt elke regering op het regeerakkoord en of dat goed is voor bedrijven, de samenleving en Vlaanderen, én het is niet aan een werkgeversorganisatie om zich uit te spreken over een coalitie; wie het regeerakkoord maakt is een politieke beslissing. […] Eerst en vooral moet er worden gepraat met het Vlaams Belang.”¹⁰ Voka hoopt dat Vlaamse onafhankelijkheid een rechtser beleid zal toelaten. Trends-redacteur Alain Mouton merkte al op dat een rechts besparingsbeleid veel gemakkelijker door te voeren is bij gesplitste bevoegdheden.¹¹

Toch zijn er manieren om dit scenario tegen te gaan. De verwevenheid van extreemrechts met de Vlaamse elites ontmaskeren, kan positief worden aangewend. De vooruitgang van het Belang is erg verbonden met het ‘sociale’ en ‘anti-establishment-profiel’ dat de partij sinds een aantal jaren aanneemt. Wanneer het er echter op aan komt maatregelen te nemen die het patronaat raken, vermijdt het Vlaams Belang een standpunt in te nemen. En ook op het vlak van politieke vernieuwing zijn ze duidelijke tegenstanders van maatregelen die politieke zelfbediening tegengaan. Dat is geen vergissing, integendeel, het is een essentieel onderdeel van hun identiteit als steunpilaren van het establishment. Voor linkse partijen ligt hierin een mogelijkheid om hen als dusdanig te ontmaskeren. In Oostenrijk kon zo het FPÖ door een corruptiezaak — voorlopig althans — worden afgestopt.

Daarnaast is er de dubbele opdracht om het linkse alternatief uit te bouwen en een front te vormen tegen de fascisering. Het linkse alternatief moet authentiek antikapitalistisch en anti-establishment zijn, waar extreemrechts dat enkel maar zegt te zijn. Alle groepen waartegen het fascisme zich keert, moeten zich verenigen in het verzet tegen de antisociale, anti-vrouwen en antidemocratische politiek van de verschillende regeringen: het middenveld, de vakbonden, de vrouwenbewegingen, antiracistische bewegingen, enz. Enkel zo kan in de concrete strijd het masker van het Belang dat sociaal en eerlijk oogt, worden afgerukt en het antifascistisch bewustzijn worden verhoogd.

1. Schild & Vrienden wordt door alt-right aanhangers op het internet zelfs letterlijk de persoonlijke Sturmabteilung van Dries Van Langenhove genoemd. “4chan: het internetforum waar extremisten uit ons land gelijkgezinden uit de hele wereld treffen”, Het Laatste Nieuws, 29 mei 2019. Zie www.hln.be/nieuws/binnenland/4chan-het-internetforum-waar-extremisten-uit-ons-land-gelijkgezinden-uit-de-hele-wereld-treffen~afd0ae35/.
2. “De Wever over Vlaams Belang: ‘Ik ga niet met extremisten besturen’”, SCEPTR, 28 september 2018. Zie www.sceptr.net/2018/09/de-wever-over-vlaams-belang-ik-ga-niet-met-extremisten-besturen/.
3. Bart Eeckhout, “Er loopt geen Chinese Muur tussen Vlaams Belang enerzijds en N-VA en de rest. Niet meer”, De Morgen, 13 augustus 2019. Zie www.demorgen.be/meningen/er-loopt-geen-chinese-muur-tussen-vlaams-belang-enerzijds-en-n-va-en-de-rest-niet-meer~b363ce4c/.
4. Bart Maddens: “Door de gesprekken tussen N-VA en VB krijgt het Vlaams-nationale machtsblok gestalte.” En “Vroeger keek men daar naar met de bril van het cordon: de zetels van het VB werden als volslagen nutteloos beschouwd. Maar nu kun je zien wat de Vlaamse volksbeweging altijd al zag: de familie van de V-partijen die ondanks hun onderlinge verschillen wel willen samenwerken aan hun gemeenschappelijke streefdoel: het creëren van een volwaardige Vlaamse democratie.” “Politicoloog Bart Maddens: ‘N-VA moet het nu heel hard spelen’”, De Morgen, 21 juni 2019. Zie www.demorgen.be/politiek/politicoloog-bart-maddens-n-va-moet-het-nu-heel-hard-spelen~b9bbec5e/. Zie ook “VB en N-VA: investeer in Vlaamse staatsvorming”, Doorbraak, 12 juni 2019. Zie www.doorbraak.be/vb-en-n-va-investeer-in-vlaamse-staatsvorming/.
5. “Het is glashelder wat ik denk wat mijn historische opdracht is met dit land. Dat is om het terug binnen de limieten van democratische bestuurbaarheid te brengen, via een confederale hervorming.” Terzake, 12 augustus 2019.
6. “De echte missie van Jambon: de Vlaamse onafhankelijkheid voorbereiden”, De Standaard Audio, 17 oktober 2019. Zie www.standaard.be/cnt/dmf20191016_04667101.
7. Herwig Lerouge, “De schemerzone tussen alt-right en alt-lite in Vlaanderen”, Lava, nr. 8, p. 63-83. Zie www.lavamedia.be/de-schemerzone-tussen-alt-right-en-alt-lite-in-vlaanderen/.
8. Ivo Flachet, “De Universele Verklaring van de Rechten van de Mens wordt 70”, Lava, 10 december 2018. Zie www.lavamedia.be/de-universele-verklaring-van-de-rechten-van-de-mens-wordt-70/; Ivo Flachet, “De Wever en Jambon versus de mensenrechten”, DeWereldMorgen.be, 22 augustus 2019. Zie www.dewereldmorgen.be/artikel/2019/08/22/de-wever-en-jambon-versus-de-mensenrechten/.
9. “Tom Van Grieken: ‘Onze missie is duidelijk: de grootste worden in 2024’”, Het Laatste Nieuws, 13 september 2019. Zie www.hln.be/nieuws/binnenland/tom-van-grieken-onze-missie-is-duidelijk-de-grootste-worden-in-2024~a6524d2c/.
10. Ondernemersorganisatie Voka vindt regering met Vlaams Belang overweegbaar: “Programma is belangrijker dan wie erin zit”, Het Nieuwsblad, 29 mei 2019. Zie www.nieuwsblad.be/cnt/dmf20190529_04436369.
11. “Zo’n besparing was op het federale niveau onmogelijk. In een gesplitste sociale zekerheid is het blijkbaar gemakkelijker de tering naar de nering te zetten.” “Splits de sociale zekerheid verder”, Trends, 8 oktober 2019. Zie www.trends.knack.be/economie/beleid/splits-de-sociale-zekerheid-verder/article-opinion-1518329.html.