In 2020 ging 383 miljard euro van Belgische bedrijven naar belastingparadijzen. Dat is bijna driekwart van het bbp van het land. Toch heeft de regering nog steeds moeite om belastingontduiking en -ontwijking effectief te bestrijden.

In 2010 keurde België een wet goed om aan te tonen dat het belastingontduiking serieus wil bestrijden. Zo moeten bedrijven die jaarlijks meer dan 100.000 euro aan betalingen aan belastingparadijzen doen, dit in principe melden aan de belastingdienst. Maar volgens het Rekenhof is deze maatregel niet doeltreffend in de strijd tegen belastingontduiking. De Belgische regering kampt met een begrotingstekort, dat vraag om besparingen of nieuwe inkomsten.

Ze heeft er dus alle belang bij om vaart te zetten achter de strijd tegen belastingontwijking en -ontduiking waardoor ze, volgens schattingen, jaarlijks ongeveer 30 miljard euro aan belastinginkomsten misloopt.¹ Een gat dat groter is dan het aangekondigde begrotingstekort voor 2023, dat wordt geraamd op 27 miljard euro.

Kapitaallekken die op de hele maatschappij wegen

Over belastingontduiking en -fraude wordt altijd fel gediscussieerd. Velen zijn van mening dat ze de rechtvaardigheid en gelijkheid, die aan ons belastingstelsel ten grondslag liggen, ondermijnen. Belastingontduiking wordt gedefinieerd als het gebruik van legale middelen of middelen die grenzen aan de legaliteit (maar niet noodzakelijk moreel zijn) om iemands belastingverplichtingen te verminderen. Belastingfraude omvat illegale activiteiten zoals het verbergen van inkomen of vermogen voor de belastingautoriteiten. Zoals in vele andere landen groeit in België de bezorgdheid over de omvang van de belastingontduiking en het onrecht dat dit in de samenleving veroorzaakt. Belastingen zijn een essentieel mechanisme om de solidariteit binnen een samenleving te garanderen. Ze vormen de basis voor de financiering van openbare goederen en diensten die iedereen ten goede komen, ongeacht hun status. En belastingontduiking ondermijnt deze solidariteit op verschillende manieren.

Belastingontduiking berooft de staatsbegroting van ongeveer 30 miljard euro, een gat dat groter is dan het begrotingstekort van 2023.

Ten eerste ondermijnt ze de economie van het land doordat de staat minder belastinginkomsten ontvangt, waardoor essentiële openbare diensten zoals gezondheidszorg, onderwijs, sociale bescherming en infrastructuur ondergefinancierd worden. Dat leidt ertoe dat de kwaliteit van deze diensten slechter wordt en dat er meer ongelijkheid en sociale problemen ontstaan. Belastingontduiking is ook een vorm van onrechtvaardigheid, waardoor de rijkste leden van de samenleving kunnen ontkomen aan een eerlijke bijdrage aan de sociale en economische ontwikkeling van het land.

De maatschappelijke gevolgen van belastingfraude en -ontduiking zijn dan ook aanzienlijk. Als je het je kan veroorloven om aan geraffineerde belastingplanning te doen, kan je je afscheiden van de rest van de samenleving. Kan je dat niet, moet je ook nog eens een onevenredige extra deel van de belastingen dragen.

Wereldwijd zijn belastingparadijzen de motor van de financiële ondoorzichtigheid. Ze moedigen belastingontduiking, belastingontwijking en witwassen aan. Daardoor kan de rijkste 0,01% aan een kwart van zijn belastingen ontsnappen.² Dit vergroot de ongelijkheid tussen arm en rijk, bedreigt openbare diensten en legt de last van de financiering van openbare diensten bij de minderbedeelden. Belastingontduiking niet aanpakken is daarom niet alleen schadelijk voor de samenleving als geheel, maar ook voor de sociale cohesie en de economische stabiliteit van het land op lange termijn.

De put die belastingontduiking slaat, is groter dan het begrotingstekort

En het is verontrustend dat het bedrag dat vanuit België naar belastingparadijzen wordt overgemaakt steeds groter wordt. De bedrijven gaven in 2020 het astronomische bedrag van 383 miljard euro aan.³ In feite komt dit bedrag overeen met dat van de transacties die sommige bedrijven in 2020 naar belastingparadijzen hebben verricht.

Er wordt geschat dat belastingontduiking en -ontwijking leiden tot een jaarlijks verlies aan belastinginkomsten voor België van 30 miljard euro. Een aanzienlijk bedrag. Het begrotingstekort van België wordt ondertussen geraamd op 4,8% van het bbp, ofwel 27,4 miljard euro.⁴ Het door fraude en belastingontduiking gegraven gat is dus groter dan het gat in de begroting.

Degenen die zich geen belastingregelingen kunnen veroorloven, moeten in ruil daarvoor een onevenredig extra deel van de belastingen dragen.

Het feit dat er voor 383 miljard euro aan transacties van België naar belastingparadijzen is gegaan, is natuurlijk uiterst verontrustend. Het is alsof driekwart van de rijkdom die op één jaar in België wordt geproduceerd in belastingparadijzen belandt. Dit illustreert hoe innig België verweven is met belastingparadijzen. Hun agressieve belastingpraktijken blijven kapitaal aantrekken en de belastingconcurrentie tussen staten aanwakkeren.

Ook het verslag van het Rekenhof over wat Belgische bedrijven betalen aan belastingparadijzen, wijst op de tekortkomingen van de huidige Belgische wetgeving.⁵ Ten eerste is het koninklijk besluit met de lijst van belastingparadijzen waaraan betalingen moeten worden aangegeven, sinds 2016 niet meer bijgewerkt. Ten tweede leveren de controles van de belastingdienst weinig op.⁶ Bovendien blijkt het moeilijk om de aangifteverplichting van ondernemingen te controleren.

Dankzij belastingparadijzen kan de rijkste 0,01% een kwart van zijn belastingen ontduiken.

Amper 0,2% van de Belgische bedrijven geeft jaarlijks tussen de 10.000 en 15.000 betalingen aan belastingparadijzen aan. En vooral de bedrijven die zich dus aan de regels houden lopen het risico dat hun betalingen worden gecontroleerd. Tot slot heeft de FOD Financiën veel te weinig personeel om die opdracht uit te voeren. Slechts vier (deeltijdse) personeelsleden van de FOD Financiën moeten deze tienduizenden betalingen verwerken.

Doeltreffende bestrijding van fraude en belastingontduiking kan

Als de autoriteiten belastingparadijzen doeltreffend willen bestrijden, moeten ze met gelijke wapens naar het fiscale front kunnen trekken. Verbeteringen in de wetgeving zijn daarom onvermijdelijk, zodat we de financiële stromen kunnen controleren en reguleren. We kunnen in België en Europa verscheidene oplossingen bedenken om de miljarden euro’s die in de kluizen van de belastingparadijzen verdwijnen, terug te vorderen:

• Om te beginnen moeten we lijsten van belastingparadijzen opstellen, zodat alle landen en rechtsgebieden met schadelijke belastingpraktijken geregistreerd zijn. België en Europa beschikken wel over lijsten van belastingparadijzen, maar die zijn ofwel verouderd, ofwel weinig doeltreffend en transparant. Op dit moment is geen of zeer lage belastingtarieven hebben bijvoorbeeld geen criterium om op zo’n lijst opgenomen te worden. Absolute onzin. Nog een voorbeeld. Europese landen zijn automatisch vrijgesteld van de Belgische en Europese lijst van belastingparadijzen. Sommige van de meest aantrekkelijke belastingparadijzen bevinden zich nochtans binnen de Europese Unie.

In 2020 gaven bedrijven in belastingparadijzen maar liefst 383 miljard euro aan.

Denk maar aan Luxemburg of Malta dat, naast de zon, een gunstig belastingklimaat biedt voor de ultrarijken, aangezien 10% van de grootste superjachten ter wereld er zijn ingeschreven.⁷ Vandaag kunnen we op die lijsten dus niet alle jurisdicties opsommen waar grote multinationals, de ultrarijken, maar ook oligarchen en criminele netwerken hun geld verbergen. België kan trouwens nog op een ander manier de deuren voor belastingontduiking sluiten door geen dubbelbelastingverdrag te sluiten met landen die als belastingparadijs bekend staan.

• We moeten ook de organisatoren van belastingfraude en -ontduiking straffen. Tussen de landen die belastingontduiking en -ontwijking aanmoedigen en de bedrijven en individuen die het doen, zit een reeks tussenpersonen die hun brood verdienen met kapitaalvlucht. Dit zijn advocatenkantoren en belastingadviseurs, maar ook de beroemde Big 4. Zij zijn de echte architecten, organisatoren en faciliteerders van kapitaalvlucht. Alle belastingschandalen van de laatste jaren tonen dat aan: de LuxLeaks, de Malta-dossiers, de Pandora Papers … We kunnen deze praktijken, die de solidariteit ondermijnen en de sociale en economische samenhang bedreigen, doeltreffend bestrijden met sancties voor de organisatoren van belastingontduiking en -fraude. We moeten administratieve sancties kunnen opleggen aan financiële tussenpersonen en aan belastingadviseurs die medeplichtig zijn aan frauduleuze constructies. Maar dat is niet alles, er moeten ook financiële sancties komen voor de ernstigste overtredingen en een functieverbod.
• Maar we kunnen fraude en belastingontduiking ook niet bestrijden zonder meer fiscale transparantie. Zo zouden ondernemingen die in België of de Europese Unie actief zijn, verplicht moeten worden informatie te publiceren over de winst die zij maken en het belastingbedrag dat zij betalen in elk land of rechtsgebied waar zij actief zijn. Multinationals zouden zo veel minder in het geheim belastingen kunnen blijven ontduiken door hun winsten naar bijvoorbeeld belastingparadijzen buiten de Europese Unie te versassen. Registers van uiteindelijke begunstigden moeten openbaar worden, zodat het voor personen moeilijker wordt om hun vermogen te verbergen. Dit kan gebeuren via een Europees vermogensregister, zoals het Europese Belastingobservatorium voorstelt.⁸

Slechts vier (deeltijdse) personeelsleden van de FOD Financiën moeten deze tienduizenden betalingen verwerken.

• Ten slotte moeten de controle- en onderzoekscapaciteiten van de overheidsdiensten worden versterkt. Het recente besluit om fiscale onderzoeksteams op te richten waarin rechercheurs van de gerechtelijke politie en belastingambtenaren samenwerken (de zogenaamde MOTEM’s) is een zeer goede zaak. Maar de overheidsdiensten die belast zijn met de bestrijding van belastingontduiking en -fraude blijven structureel ondergefinancierd. De controlecapaciteiten van de FOD Financiën nemen al vele jaren af en de onderfinanciering van justitie is structureel. Zo is het onmogelijk alle nodige onderzoeken te doen om financiële criminaliteit te bestrijden. Naast de herfinanciering van deze overheidsdiensten zou België ook een nationaal financieel parket moeten oprichten om economische, fiscale en financiële criminaliteit op te sporen.

Belastingontduiking blijft een grote uitdaging in België en wereldwijd. De bestaande wetgeving is ontoereikend gebleken om dit probleem aan te pakken en er moet meer worden gedaan om een eerlijk en transparant belastingstelsel tot stand te brengen. Om deze uitdaging aan te gaan, is het belangrijk de belastingparadijzen aan te pakken en een progressief belastingbeleid te voeren. Dit is een essentiële voorwaarde voor staten om overheidsdiensten zoals gezondheidszorg, onderwijs en sociale beschermingsprogramma’s behoorlijk te kunnen financieren. Door voldoende op te treden tegen belastingontduiking en -fraude hoeft men niet te besparen en kunnen we kiezen voor een eerlijker en rechtvaardiger samenleving, die alle burgers ten goede komt.

1. Richard Murphy, “Closing the European Tax Gap”, Tax Research LLP, 29 februari 2012.
2. Annette Alstadsæter, Niels Johannesen en Gabriel Zucman, ‘Tax Evasion and Inequality’, American Economic Review 2019, 109 (6): p 2073-2103.
3. Christian Savestre, “Évasion Fiscale: quand le mépris d’État fait suite à son impuissance volontaire”, Attac, 19 maart 2023.
4. “Budget fédéral: le déficit public belge s’améliore de 6,2 milliards comparé aux prévisions”, rtbf, 16 maart 2032.
5. “Betalingen aan belastingparadijzen”, Rekenhof, juni 2022.
6. 16% van de AAFisc-audits en 24% van de BBI-audits zijn succesvol.
7. “Survival of the richest”, Oxfam België, januari 2023.
8. Gabriel Zucman, Lucas Chancel, Panayiotis Nicolaides, Theresa Neef en Thomas Piketty, Effective sanctions against oligarchs and the role of a European Asset Registry, EU Tax Observatory, maart 2022.