Om de wereldwijde ecologische crisis aan te pakken, moeten we begrijpen hoe het kapitalisme de relatie van de mensheid met land heeft veranderd. Het gedachtegoed van Karl Marx geeft ons de instrumenten om precies dat te doen.

Als het gaat om hedendaagse ecologische en antikoloniale politiek, is er misschien geen factor die centraler staat dan grond. De meest onderdrukte mensen in de wereld worden nog steeds van hun gronden verdreven en ook sociale bewegingen hebben lang geprobeerd om land te onteigenen dat in handen is van machtige kapitalisten en staten. De geschiedenis van de twintigste-eeuwse revolutie¹ en antikoloniale bewegingen draaide grotendeels om grond en grondhervormingen.

Daarom is het voor socialisten van vitaal belang om de specifieke relatie tussen kapitalisme en land te begrijpen. Om te beginnen is het kapitalisme historisch ontstaan door de overgrote meerderheid van de mensheid met geweld los te rukken van hun directe afhankelijkheid van de grond om te overleven. Dit is wat kapitalisme als geen ander economisch systeem in de geschiedenis doet.

Voor het grootste deel van de mensheid is dit een relatief recente ontwikkeling. De uittocht van massa’s mensen uit het agrarische bestaan op het platteland sinds de Tweede Wereldoorlog – wat wetenschappers “depeasantization” noemen- is verbazingwekkend.²

Zoals de historicus Eric Hobsbawm beschreef :

De meest dramatische en ingrijpende verandering van de tweede helft van de 20ste eeuw, en hetgeen ons voor altijd afsnijdt van de wereld van het verleden, is de dood van de boerenstand. Want sinds het neolithicum leefden de meeste mensen van landbouw of veeteelt, of ze haalden hun bestaan uit de zee als vissers. Met uitzondering van Groot-Brittannië bleven boeren en landbouwers zelfs in geïndustrialiseerde landen tot ver in de twintigste eeuw een massaal deel van de werkende bevolking uitmaken.³

In geïndustrialiseerde landen zoals de Verenigde Staten is dit proces bijna voltooid. Bij de ratificatie van de Amerikaanse grondwet werkte ongeveer 90 procent van de bevolking in de landbouw⁴ ; in 1910 bedroeg het 35 procent⁵; nu is het nog amper 1 procent⁶. Mondiaal is dit proces tijdens de neoliberale periode versneld doordat boeren wereldwijd werden blootgesteld aan internationale concurrentie als gevolg van “vrijhandelsregimes” en structureel aanpassingsbeleid. Volgens gegevens van de Wereldbank werkte in 1991 nog 43 procent van de wereldwijde beroepsbevolking in de landbouw, in 2022 was dat aantal gedaald tot 26 procent.⁷

In zo goed als elk land op aarde is het percentage arbeid in de landbouw sterk gedaald. In 2022 werkte slechts 9 procent van de Brazilianen op boerderijen. In de meest verbluffende transformatie – de plaats van wat sommigen de grootste massale menselijke migratie in de wereldgeschiedenis noemen⁸ – ging China van 60 procent werkenden in de landbouw in 1991 naar 23 procent in 2022. Bolivia ging van 43 naar 27 procent. De enige plek op de planeet waar de geschiedenis van de depeasantization ongelijkmatig is, is Sub-Sahara-Afrika. Angola heeft zijn agrarische beroepsbevolking zien stijgen van 40 naar 56 procent. In andere landen, zoals Burkina Faso, is de boerenbevolking afgenomen van 89 naar 74 procent, maar vormt ze nog steeds de grote meerderheid van de beroepsbevolking. Kenia heeft een bescheiden daling gezien van 48 naar 33 procent.

Wat moeten we van deze wereldwijde transformatie denken? En wat vertelt het ons over de vooruitzichten voor ecologische politiek vandaag?

Proletariërs zijn landloos

Marxisten hebben een concept om dit proces te beschrijven : proletarisering. Dit is een proces waarbij de directe producenten van het land opgeslokt en alle andere “productiemiddelen” onteigend worden, zodat ze hun arbeidskracht op de markt moeten verkopen voor een loon om te overleven. Zoals ik betoog in Climate Change as Class War⁹, is dit een diepgaand “ecologisch” proces van het inruilen van een levenswijze waarbij mensen rechtstreeks afhankelijk zijn van land om te overleven voor een levenswijze waarbij ze moeten vertrouwen op de onzekere grillen van de markt. Het is geen verrassing dat boeren over de hele wereld zich verzet hebben tegen dit proces. Het vormt een bedreiging voor hun materiële zekerheid gebaseerd op de bewerking van de aarde.¹⁰

Voor het kapitaal creëert de proletarisering een massale werkende klasse om uit te buiten – loonarbeid was de belangrijkste bron van winst¹¹, volgens Karl Marx. Naast de werkende klasse en de kapitalistische klasse verankert dit proces ook een “derde klasse”¹² van particuliere landheren die land beheren en “huur” innen van arbeiders en kapitalisten die er toegang toe moeten hebben. Veel linkse bewegingen voor woonzekerheid¹³ komen op tegen de klasse van grondbezitters als belangrijkste obstakel voor het bereiken van hun politieke doelen, en ook in de strijd om het milieu zien we grondbezitters langs beide¹⁴ kanten van de strijd.¹⁵

Voor socialisten is het van vitaal belang om de specifieke relatie tussen kapitalisme en gronden te begrijpen.

Hoe gewelddadig en traumatiserend landonteigening ook is, marxisten hebben altijd geloofd dat het een bevrijdend effect had door “de doodgravers van het kapitalisme” in de werkende klasse te creëren.¹⁶Met name Friedrich Engels betoogde¹⁷ dat het loskoppelen van arbeiders van het land hun lokale of parochiale uitzicht veranderde in die van een universele klasse¹⁸ klaar voor menselijke emancipatie : “Om de moderne revolutionaire klasse van het proletariaat te creëren was het absoluut noodzakelijk om de navelstreng door te snijden die de arbeider van het verleden nog steeds aan de grond bond.” Door enorme aantallen arbeiders samen te brengen in steden en fabrieken, creëerde het kapitalisme een grote massa mensen met een gevoel van gedeelde belangen en een vermogen om zich te organiseren en collectieve actie te voeren tegen werkgevers en het systeem als geheel.

Traditioneel pleitte het marxisme niet voor het louter in stand houden van kleinschalige boerenlandregimes, noch voor de oprichting van agrarische socialistische communes (Het is bekend dat Marx en Engels dergelijke experimenten “utopisch” noemden¹⁹). Ondanks sommige pogingen om te beweren dat Marx’ studie op latere leeftijd van Russische boerencommunes betekende dat hij een “degrowth communist” was geworden,²⁰ was Marx in de eerste versie²¹ van zijn brief aan de Russische populiste Vera Zasulich duidelijk : “De commune kan geleidelijk de gefragmenteerde landbouw vervangen door grootschalige, gemechaniseerde landbouw die bijzonder geschikt is voor de fysieke configuratie van Rusland.”

Marxisten stelden in plaats daarvan voor dat de geproletariseerde meerderheid de “productiemiddelen” in zijn geheel in beslag zou nemen, inclusief de gronden.

Vladimir Lenin bekritiseerde²² de Russische populistische “Narodniki” die beweerden dat het socialisme gebaseerd zou zijn op kleinschalige controle over het land door de boeren. Daarentegen betoogde hij dat de grond moet genationaliseerd worden – of, beter, gesocialiseerd, zodat de arbeiders zelf de grond in handen hebben in plaats van alleen de staat – op een manier die de landbouw rationaliseert door gebruik te maken van de moderne efficiënte methoden die onder het kapitalisme zijn ontwikkeld.²³

Het probleem is natuurlijk dat de Russische Revolutie plaatsvond in een overwegend agrarisch land waar de depeasantization nog nauwelijks was begonnen en de hulp bij economische ontwikkeling waarvan Lenin en de bolsjewieken oorspronkelijk hoopten dat die zou komen van revoluties in de rijke kapitalistische wereld uitbleef. De vraag hoe te industrialiseren en wat te doen met de boeren achtervolgde het bolsjewistische leiderschap gedurende de jaren 1920 totdat Jozef Stalin koos voor een bijzonder dwingende weg van gedwongen collectivisatie. We kunnen hopen, maar alleen speculeren, dat er een minder gewelddadig en destructief pad naar industrialisatie had kunnen worden beoogd ( noem het een “rechtvaardige overgang” voor de boeren ).

Marx en Engels voorspelden wereldwijd de geleidelijke proletarisering van de hele boerenstand en van kleine ambachtelijke producenten. Lange tijd konden commentatoren aannemelijk maken dat ze ongelijk hadden omdat de boerenstand tot diep in de twintigste eeuw bleef bestaan, maar nu niet meer : we leven op een bijna volledig geproletariseerde planeet. Dit betekent ook dat de overgrote meerderheid van de mensheid – de werkende klasse – diep vervreemd is van de ecologische omstandigheden van ons collectieve bestaan.

Grondpolitiek en de wereldwijde ecologische crisis

Deze vervreemding leidt vaak tot eco-linkse politieke projecten van hereniging met de grond in de vorm van lokalistische experimenten met alternatieve landbouw of gemeenschappelijke energiecoöperaties. Links heeft zich ook verbonden aan een “levensonderhoud-milieu-activisme”,²⁴ waar ecologische politiek betekent dat men zich aansluit bij boeren- of inheemse bewegingen die bestaande grondregimes verdedigen tegen onteigening. Dergelijke bewegingen vragen om “soevereiniteit” op het gebied van voedsel of energie onder andere voorwaarden dan het kapitaal, waarbij lokale gemeenschappen zeggenschap hebben over hun eigen gronden en hulpbronnen voor een meer lokale voorziening.

Deze inspanningen om het traditionele land en de bestaansmiddelen van de mensen te verdedigen zijn gerechtvaardigd en moeten worden gesteund. Toch is deze oriëntatie niet bijzonder marxistisch (het hedendaagse ecosocialisme heeft veel meer gemeen met²⁵ met het programma van de Narodniki). Het is nooit duidelijk geweest hoe dergelijke lokalistische soevereiniteitsbewegingen de belangen kunnen behartigen van de geproletariseerde meerderheid, wiens overleving nu afhangt van de toegang tot geld en goederen in plaats van grond. Onder het kapitalisme betekent goederenafhankelijkheid dat de werkende klasse afhankelijk is van wereldwijde netwerken van gesocialiseerde arbeid. Elk product dat we consumeren is het product van duizenden arbeiders over de hele wereld die samenwerken om het mogelijk te maken. Voor marxisten betekende socialisme het afschaffen van privébezit en het volledig socialiseren van de controle over een al gesocialiseerd productiesysteem.

De geschiedenis van de twintigste-eeuwse revoluties en antikoloniale bewegingen draaiden grotendeels om grond en grondhervormingen.

Zoals Lenin beweerde ( behalve toen het leveren van grond aan de boeren een politieke noodzaak werd²⁶ te midden van de noodtoestanden na de Russische Revolutie ), was het doel van grondbeleid niet simpelweg het onderhouden van lokalistische of onvervreemdbare relaties met de grond, maar eerder het socialiseren van de gronden op een manier die collectief plant wat de maatschappij als geheel nodig heeft.

Dit soort socialistische planning van grondgebruik zou zich niet alleen richten op de belangen van de lokale gemeenschappen die op het land wonen, maar ook rekening houden met de behoeften van de grotere maatschappij aan voedsel, energie, mineralen, bosproducten en meer. Daarom is de arbeidsproductiviteit of -efficiëntie van de landbouw van cruciaal belang, want arbeidsintensieve kleinschalige landbouw is geen basis voor maatschappelijke emancipatie.

In tegenstelling tot het kapitalisme, dat de bodem onderwerpt aan de destructieve kapitalistische eisen van winstmaximalisatie en de anarchie van de markt, kan socialistische planning van grondgebruik zorgvuldig afgestemd worden op ecologische beperkingen en de eisen van duurzaamheid. En degenen die op of nabij het platteland wonen zouden meer democratisch gewicht moeten krijgen bij collectieve beslissingen. Inheemse en boerengemeenschappen zouden de controle over hun eigen land en hulpbronnen kunnen behouden en de voorwaarden kunnen bepalen voor samenwerking en handel met grootschalige mondiale productiesystemen.

De implicaties van dit perspectief voor de ecologische crisis zijn diepgaand. Wat het marxisme poneert is een wereldwijde klasse – het wereldwijde proletariaat – die de macht heeft om een reeds wereldwijd en gesocialiseerd productiesysteem van het kapitaal af te pakken en het opnieuw in te zetten voor de behoeften van de hele mensheid. Is dat eigenlijk niet wat de ecologische crisis vereist? We hebben een planetaire schaal van sociale controle over productie nodig zodat we zowel aan de menselijke behoeften kunnen voldoen als een bewoonbare planeet kunnen behouden.

De typische lokalistische linkse grondpolitiek heeft weinig mogelijkheden om deze problemen op te lossen. Het is gemakkelijk in te zien hoe kleine lokale militante groepen gronden en de lokale bestaansmiddelen in kleine groepjes over de hele wereld in beslag kunnen nemen, terwijl de kapitalistische organisatie van de wereldwijde productie grotendeels intact blijft. ( Kleine bubbels van voedselsoevereiniteit, bijvoorbeeld, terwijl de planeet in brand staat ). We hebben een planetaire machtstheorie nodig – en het marxisme geeft ons die.

“Geen eigenaars van de aarde”

Diep in deel 3 van Het Kapitaal maakte Marx een van zijn zeldzame opmerkingen over hoe een “hogere” samenleving ( d.w.z. socialisme ) eruit zou zien :

Vanuit het standpunt van een hogere economische maatschappijformatie [ socialisme ] lijkt het privaateigendom van afzonderlijke individuen in de wereld net zo zinloos als het privaateigendom van een mens over een andere mens [ slavernij]. Zelfs een hele samenleving, een natie, ja alle contemporaine samenlevingen, zijn geen eigenaars van de aarde. Zij zijn slechts haar bewoners, haar begunstigden, en moeten haar in verbeterde staat nalaten aan volgende generaties, als goede gezinshoofden.

Socialisme vereist het overwinnen van privébezit van grond – hetzij in kapitalistische vorm of in die van het kleine boerengezin – om een werkelijk gesocialiseerde relatie met de aarde op te bouwen. Het kapitalisme creëert een klasse – de werkende klasse – met het vermogen om niet alleen de mensheid te bevrijden van uitbuiting en nodeloze ontbering, maar ook om onze collectieve aardgebonden relatie met de natuur op planetaire schaal te beheren.²⁷ Ecologisch links heeft vandaag de dag dringend behoefte aan een dergelijke internationalistische visie, gebaseerd op mondiaal ecologisch rentmeesterschap.

Dit artikel is een vertaling van Marxism , the Land , and the Global Working Class gepubliceerd door Jacobin. Bron  : https://jacobin.com/2024/06/marxism-land-working-class-ecosocialism

1. Guldi , Jo. 2022. The Long Land War : The Global Struggle for Occupancy Rights. Yale University Press.
2. Global Depeasantization , 1945-1990 on JSTOR.” n.d. www.jstor.org. www.jstor.org/stable/4120791.
3. Hobsbawm , Eric. 1996. The Age of Extremes : A History of the World , 1914-1991. Vintage.
4. Van Alfen , Neal K. 2014. Encyclopedia of Agriculture and Food Systems. Elsevier.
5. Historical Statistics of the United States Millennial Edition Online.” n.d. https://hsus.cambridge.org/HSUSWeb/toc/tableToc.do ?id=Da1-13.
6. Aandeel van de beroepsbevolking werkzaam in de landbouw.” n.d. Our World in Data. https://ourworldindata.org/grapher/share-of-the-labor-force-employed-in-agriculture.
7. World Bank Open Data.” n.d. World Bank Open Data. https://data.worldbank.org/indicator/SL.AGR.EMPL.ZS.
8. Givens , John Wagner. 2017. “ The Greatest Migration : China’s Urbanization.” HuffPost ( blog ). 7 december 2017. www.huffpost.com/entry/the-greatest-migration-china_b_2782076.
9. Huber , Matthew T. 2022. Climate Change as Class War : Building Socialism on a Warming Planet. Verso Books.
10. Cornell University Press. 2021. “ Product Details – Cornell University Press.” 4 november 2021. www.cornellpress.cornell.edu/book/9781501773945/peasant-politics-of-the-twenty-first-century/.
11. Karl Marx Was Right : Workers Are Systematically Exploited Under Capitalism.” 2022. 11 juni 2022. https://jacobin.com/2022/06/karl-marx-labor-theory-of-value-ga-cohen-economics.
12. Manning , F.T.C. 2022. “ A Defence of the Concept of the Landowning Class as the Third Class.” Historical Materialism 30 ( 3 ) : 79-115. https://doi.org/10.1163/1569206x-20221938.
13. Abolish Landlords.” 2021. 6 juli 2021. https://jacobin.com/2021/07/abolish-landlords-cancel-rent-eviction-homelessness.
14. E&E News : Landowners’ Fury Threatens Pipeline Projects.” 2024. 9 januari 2024. https://subscriber.politicopro.com/article/eenews/2024/01/09/landowners-fury-threatens-pipeline-projects-00132862.
15. Jerolmack , Colin , en Colin Jerolmack. 2021. “ In The U.S. , Private Landowners Can Decide Where Fracking Is Allowed. It Shouldn’T Be up to Them.” Fix. 24 juni 2021. https://grist.org/fix/opinion/private-landowners-property-leasing-gas-fracking/.
16. Capitalism’s Gravediggers. 2014. 5 december 2014. https://jacobin.com/2014/12/capitalisms-gravediggers/.
17. Engels. n.d. “ The Housing Question.” www.marxists.org/archive/marx/works/1872/housing-question/.
18. Llorente , Renzo. 2013. “ Marx’s Concept of ‘ Universal Class’ : A Rehabilitation.” Science & Society 77 ( 4 ) : 536-60. https://doi.org/10.1521/siso.2013.77.4.536.
19. Engels , Frederick. n.d. “ Socialism : Utopian and Scientific.” www.marxists.org/archive/marx/works/1880/soc-utop/.
20. Kohei Saito’s ‘ Start From Scratch’ Degrowth Communism.” 2024. 9 maart 2024. https://jacobin.com/2024/03/kohei-saito-degrowth-communism-environment-marxism.
21. Marx , Karl. n.d. “ Marx-Zasulich Correspondence February/March 1881.” www.marxists.org/archive/marx/works/1881/zasulich/draft-1.htm.
22. Lenin , V.I. n.d. “Lenin : 1899 : Development of Capitalism in Russia : Chapter I. the Theoretical Mistakes of the Narodnik Economists.” www.marxists.org/archive/lenin/works/1899/dcr8i/index.htm.
23. Lenin , V.I. n.d. “ Lenin : The Agrarian Programme of Social-Democracy in the First Russian Revolution , 1905-1907.” www.marxists.org/archive/lenin/works/1907/agrprogr/index.htm#ch03s7.
24. Ecological Politics for the Working Class.” n.d. https://catalyst-journal.com/2019/07/ecological-politics-for-the-working-class.
25. Franco , Marco P. Vianna. 2020. “ Ecological Utopianism in Narodnik Thought : Nikolay Chernyshevsky and the Redemption of Land.” Capitalism Nature Socialism 32 ( 4 ) : 24-42. https://doi.org/10.1080/10455752.2020.1837896.
26. Lenin , Vladimir. n.d. “ Second All-Russia Congress of Soviets — 04.” www.marxists.org/archive/lenin/works/1917/oct/25-26/26d.htm.
27. Planning the Good Anthropocene.” 2017. 15 augustus 2017. https://jacobin.com/2017/08/planning-the-good-anthropocene.