De geschiedenis zal onverschilligheid niet vergeven’, waarschuwde de Cubaanse president Miguel Díaz-Canel over de militaire operaties van Israël tegen Gaza. Bijna 10.000 kilometer liggen er tussen de kusten van Latijns-Amerika en van Palestina, maar van Havana tot Santiago de Chile zet het oplaaiende geweld in het Midden-Oosten mensen ertoe aan om een standpunt in te nemen dat des te krachtiger is omdat het zeldzaam is op wereldschaal.

Concentratiekampen zijn verboden onder internationaal recht en degenen die ze opzetten bedrijven misdaden tegen de menselijkheid.’ De berichten op het X-platform (voorheen Twitter) van de eerste linkse president van Colombia, Gustavo Petro op 9 oktober 2023 bleven niet onopgemerkt. Twee dagen eerder had hij gewezen op het verschil in de manier waarop de westerse mogendheden ‘de Russische bezetting van Oekraïne’ en ‘de Israëlische bezetting van Palestina’ behandelen. De openingszin van het eerste communiqué van de Colombiaanse diplomatie dat op 8 oktober ‘s ochtends werd gepubliceerd, riep op tot een ‘dialoog tussen Israël en Palestina’. Colombia veroordeelde de gewelddaden van Hamas tegen Israëlische burgers, maar beschreef ze niet als ‘terroristisch’. Tegelijkertijd veroordeelde het land de aanvallen op Palestijnse burgers.

Toen de Israëlische minister van Defensie Yoav Galant op 9 oktober de belegering van Gaza aankondigde en uitlegde dat hij vocht tegen ‘menselijke beesten en daar dan ook naar handelde,’ antwoordde Petro: ‘Dat zeiden de nazi’s ook over de Joden. Democratische volkeren kunnen niet toestaan dat het nazisme zich opnieuw vestigt op het internationale politieke toneel. Israëli’s en Palestijnen zijn mensen die onder het internationaal recht vallen. Als deze haatzaaierij doorgaat, zal dat alleen maar leiden tot een holocaust’. De Israëlische ambassadeur in Bogotá, Gali Dagan, stelde vervolgens voor dat Petro samen met hem het concentratiekamp Auschwitz zou bezoeken. ‘Ik ben er al geweest (…) en nu zie ik een kopie ervan in Gaza’, antwoordde de Latijns-Amerikaanse president, nog steeds op Twitter. ‘Als we onze betrekkingen met Israël moeten opschorten, dan doen we dat. De Colombiaanse president laat zich niet beledigen’, waarschuwde hij in reactie op een dagvaarding van de Israëlische kanselarij aan de Colombiaanse ambassadeur. Daarin werd het Colombiaanse staatshoofd beschreven als ‘vijandig’ en ‘antisemitisch’ (X, 15 oktober). Ontzet over de intensiteit en de omvang van het bloedbad en over de bombardementen op verschillende Gazaanse ziekenhuizen, kondigde Petro op 10 november aan dat de juridische teams van zijn regering bezig waren met het voorbereiden van procedures tegen Israël voor alle internationale rechtbanken. Op 13 november kondigde hij op X aan dat Colombia bij de Verenigde Naties voorstellen zou indienen om Palestina, dat slechts de status van waarnemer heeft, ‘als volwaardige staat te accepteren’.

Op 10 november kondigde Gustavo Petro aan dat de juridische teams van zijn regering een rechtszaak tegen Israël aan het voorbereiden waren voor alle internationale rechtbanken.

Deze houding is des te opvallender omdat elders in de wereld verklaringen van onvoorwaardelijke steun aan Tel Aviv hand in hand gingen met timide oproepen tot matiging. Nu ja, behalve in Latijns-Amerika, dat zich daarmee opnieuw in de kijker zet.

Toen Israël op 31 oktober het vluchtelingenkamp Jabaliya in het noorden van Gaza bombardeerde, was Colombia niet het enige land in de regio dat zijn ambassadeur in Tel Aviv terugriep: Belize en Chili deden hetzelfde, terwijl Bolivia zelfs zover ging om de diplomatieke betrekkingen met Israël te verbreken. President Evo Morales (2006-2019) had ze al in 2009 verbroken, maar na de staatsgreep die hem in 2019 afzette, werden ze door dictator Jeanine Áñez hersteld. Twee dagen later was het de beurt aan Honduras om zijn ambassadeur terug te roepen. We hadden kunnen verwachten Cuba en Venezuela op deze lijst aan te treffen, maar zij onderhouden al lang geen diplomatieke betrekkingen meer met Tel Aviv. De twee socialistische landen vermenigvuldigen hun veroordelingen van Israël in de sterkste bewoordingen. ‘We moeten de Arabische landen uit de Arabische Liga schoppen en ze vervangen door Chili, Bolivia, Colombia…’ concludeerde Taoufiq Tahani, erevoorzitter van de Association France Palestine Solidarité (AFPS), op 1 november 2023 op X.

Argentinië heeft een grote Joodse gemeenschap en telt negen onderdanen onder de slachtoffers van de aanslag van 7 oktober en 21 onder de Hamas-gijzelaars. Daardoor is zijn toon wat gematigder, maar het veroordeelt even goed de Israëlische bombardementen, net als Peru en Mexico. Brazilië, Colombia, Bolivia, Chili en Argentinië kondigden de levering van humanitaire hulp aan Gaza aan. Zelfs Venezuela, dat nog altijd een rampzalige economische situatie doormaakt, stuurde 30 ton hulp naar de Palestijnen.

Een grote Palestijnse diaspora

Het Zuid-Amerikaanse continent herbergt een grote Palestijnse diaspora van 600.000 tot een miljoen mensen. Chili herbergt met 350.000 tot 400.000 mensen de grootste Palestijnse gemeenschap buiten het Midden-Oosten. Met uitzondering van Panama erkennen alle landen op het continent de staat Palestina. Mexico is uniek omdat het dat niet heeft gedaan, maar wel een Palestijnse ambassadeur heeft in de persoon van Mohamed Saadat. Het Centraal-Amerikaanse land heeft ook een vertegenwoordiging in Ramallah.

Tot het begin van deze oorlog onderhielden de meeste landen op het continent diplomatieke betrekkingen met Israël. Na een decennium van aarzeling¹ besloot Cuba uiteindelijk in 1973 al de diplomatieke betrekkingen met Israël te verbreken.  Het eiland had eerder de onderdrukking van de Palestijnen zonder voorbehoud veroordeeld, maar had het bestaan van Israël tot dan toe als legitiem beschouwd gezien het lijden van de Joden doorheen de geschiedenis. Cuba stuurde in 1973 zelfs troepen naar de Golan-hoogte om de Syrische militairen te steunen tijdens de Jom Kipoer-oorlog. Voor de socialistische revolutie aan de macht kwam (eind 1959), was het eiland het enige land op het Amerikaanse continent dat zich verzette tegen het verdeelplan van Palestina uit 1947. Het protesteerde tegen de onteigening van de Palestijnen. Sinds 1992 stemde Israël, samen met de Verenigde Staten, systematisch tegen alle resoluties van de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties die het VS-embargo tegen Cuba veroordelen. Bij de meest recente stemming, op 2 november 2023, stemde een overweldigende meerderheid van 187 landen voor het 31ste opeenvolgende jaar voor het opheffen van het VS-embargo tegen Cuba. Slechts twee landen stemden tegen: de VS en Israël. Eén land onthield zich: Oekraïne.

Wat Venezuela betreft: president Hugo Chávez verbrak in 2009 de banden met Tel Aviv na de jarenlange oorlog in Gaza waarbij meer dan 1.000 Palestijnen omkwamen. Hij veroordeelde daarbij ook de ‘dubbele standaarden’ van het VS-beleid omdat Washington Venezuela beschuldigde van steun aan terrorisme, terwijl de VS zelf het Israëlische terrorisme steunde. Chávez beschuldigde ook de Mossad van pogingen om hem te vermoorden en Israël van het financieren van de Venezolaanse oppositie. Tien jaar later, toen oppositieleider Juan Guaidó zichzelf uitriep tot interim-president van Venezuela (2019), opende Israël meteen een ambassade voor hem in Tel Aviv. Datzelfde jaar beschuldigde de Venezolaanse regering een groep ‘Israëlische terroristen’ van deelname aan moordplannen op president Nicolás Maduro.

In zijn tweet van 15 oktober verwees de Colombiaanse president naar de Israëli’s Yair Klein en Rafael Eitan, die hij ervan beschuldigde ‘het bloedbad en de genocide in Colombia te hebben ontketend’. ‘Op een dag zullen het Israëlische leger en de Israëlische regering ons vragen hen te vergeven voor wat hun mannen in ons land hebben gedaan’, schreef Petro. Als onderdeel van de langdurige samenwerking tussen de verschillende rechtse regeringen van Colombia en Israël op het gebied van veiligheid en defensie, trainden instructeurs van het Israëlische leger de Speciale Divisie (EJC) van het Colombiaanse leger². Rafael Eitan, in Israël beschreven als een ‘meesterspion’ van de Mossad, wordt ervan beschuldigd achter het plan van de voormalige Colombiaanse president Virgilio Barco Vargas (1986-1990) te zitten. Als speciaal adviseur van Vargas wordt hij ervan verdacht de massamoord te hebben beraamd op meer dan zesduizend leden van de Partij voor Patriottische Unie; een partij die in het kader van het vredesplan van 1985 de Revolutionaire Strijdkrachten van Colombia (FARC) en de Communistische Partij verenigde³.

Met uitzondering van Panama erkennen alle landen op het continent de staat Palestina.

Yair Klein, voormalig luitenant-kolonel van het Israëlische leger en hoofd van een huurlingencompagnie die voor drugshandelaars werkte, werd in 2001 door Colombiaanse rechtbanken bij verstek veroordeeld tot tien jaar en acht maanden gevangenisstraf voor het geven van ‘instructie en training in terroristische tactieken, technieken en militaire procedures, verergerd door het feit dat deze werden uitgevoerd met huurlingen, en [voor het opzetten van een] samenzwering om een misdaad te plegen’. Hij wordt door de Colombiaanse justitie ook beschuldigd van het vormen van doodseskaders in dienst van grootgrondbezitters en politieke figuren vanaf de jaren ’80, de beruchte United Self-Defence Forces of Colombia (AUC). Die doodseskaders worden beschuldigd van massale wreedheden tegen de burgerbevolking: tussen 1985 en 2005 waren ze verantwoordelijk voor naar schatting 70.000 doden en meer dan drie miljoen ontheemden. Vandaag slijt Yair Klein zijn dagen in Israël, dat weigert hem uit te leveren. Hij houdt vol dat zijn activiteiten in Colombia vooraf waren goedgekeurd, zowel door de Israëlische als door de Colombiaanse regering⁴.

In Latijns-Amerika breidt Israël zijn politieke invloed ook uit via het fenomeen van het religieus evangelisme⁵, een tak van het protestantisme met in 2020 zo’n 133 miljoen volgelingen over het hele continent. Deze evangelisten maken van steun voor Israël een centrale zaak die ze religieus motiveren. Volgens hen zou de vestiging van alle Joden in het land Israël de absolute voorwaarde zijn voor de heropbouw van de Tempel in Jeruzalem. Pas als dat is gebeurd zou de terugkeer van Christus mogelijk worden. De laatste jaren is dit ‘christelijke zionisme’ spectaculair gegroeid. Het oefent een aanzienlijke invloed uit in de regio. Deze Evangelische Beweging speelde o.m. een belangrijke rol bij de verkiezing van Jair Bolsonaro in Brazilië in 2018. Kan het politieke gewicht van de religieuze evangelisten in zijn land de aarzelingen van de huidige Braziliaanse president Luiz Inácio Lula da Silva verklaren?

Braziliaanse terughoudendheid

De houding van Brazilië ten opzichte van de oorlog in Gaza kwam als een verrassing, gezien de erkende toewijding van president Lula aan het internationalisme. Hij sloot zich echter aan bij het koor van westerse landen en veroordeelde onmiddellijk de ‘terroristische’ aanvallen van Hamas. Ondertussen pleit hij wel voor onderhandelingen over een tweestatenoplossing, een vredesperspectief dat in een impasse is geraakt. De meeste Latijns-Amerikaanse landen vragen om deze onderhandelingen in een poging de geweldsspiraal te doorbreken⁶. Brazilië neemt overigens gedurende de maand oktober het roterend voorzitterschap van de Veiligheidsraad op zich en is kandidaat voor een permanente zetel in de Raad. Op 18 oktober stelde het een timide resolutie voor (geblokkeerd door het gebruikelijke en voorspelbare VS-veto). De resolutie riep op tot ‘humanitaire pauzes’ om een einde te maken aan de Israëlische bombardementen op Gazaanse burgers. Zij worden immers na zestien jaar blokkade, drie oorlogen en een op alle vlakken verstikte samenleving, door Tel Aviv beroofd van water, voedsel, elektriciteit en brandstof. De tekst van de resolutie veroordeelt ‘alle daden van geweld en vijandigheid, gericht tegen burgers evenals alle daden van terrorisme,’ inclusief ‘de gruwelijke terroristische aanvallen gepleegd door Hamas’ en het gijzelen van burgers. Er is dus geen staakt-het-vuren gekomen, hoewel president Lula da Silva daar in zijn verklaringen op X wel toe heeft opgeroepen.

Het duurde tot 25 oktober vooraleer de Braziliaanse president tegenover de pers begon te spreken over een ‘genocide’ tegen de Palestijnen. Dat gebeurde naar het einde toe van het Braziliaanse voorzitterschap van de Veiligheidsraad. ‘Het aannemen van een resolutie in de VN is een moeilijke opdracht, maar geen onmogelijke. We zullen er tot het bittere einde aan werken’, bleef een Braziliaanse onderhandelaar geloven. Hij werd op 27 oktober geciteerd door Le Monde. ‘Tot het bittere einde’, betekende concreet tot 31 oktober, de datum waarop de Braziliaanse president, die niets heeft bereikt, Hamas kapittelde zonder de organisatie bij naam te noemen. ‘En de onverantwoordelijken die de oorlog deden ontbranden rouwen nu om de dood van deze kinderen? Voelt u aan hoe erg dat is?’ vroeg hij zich op X af terwijl Israël Gaza al 24 dagen aan het bombarderen was. Is dat de prijs die hij betaalt om erkenning te krijgen van de ‘internationale gemeenschap’?

Vertaald door Jan Reyniers
Oorspronkelijk gepubliceerd in Le Monde diplomatique, december 2023. Volgens de overeenkomst die LMD en Lava in 2022 aangingen, herneemt Lava drie keer per maand een artikel in het Nederlands.

1. Zie Éric Rouleau ‘L’attitude de Cuba à l’égard du problème palestinien diffère de celle des pays arabes “progressistes”’, Le Monde diplomatique, februari 1968.
2. Erich Saumeth, ‘Israel capacita a las Fuerzas Especiales del Ejército Colombiano », 1 oktober 2020.
3. Luis Reygada, ‘Pourquoi le président colombien a accusé Israël d’avoir “suscité des massacres” dans son pays?’, L’Humanité, 24 oktober 2023.
4. Dan Cohen, ‘El rol de agetes israelíes en el genocido político colombiano’, Mision Verdad, 16 oktober 2023; Brandon Barret, ‘Israeli mercenary Yair Klein trained paramilitary “with the approval of the Colombian authorities”’, Colombia Reports, 26 maaart 2012.
5. Lees Akram Belkaïd en Lamia Oualalou: ‘L’internationale réactionnaire’, Le Monde diplomatique, september 2020.
6. Zie Thomas Vescovi, ‘L’échec de la solution à deux États’, Le Monde diplomatique, november 2023.