Rusland zal altijd een buur zijn van Europa en zal altijd een rol spelen in de Europese veiligheidsorde. Professor Tom Sauer plaatst een vredesnarratief tegenover het dominante oorlogsnarratief.

Het eerste slachtoffer van elke oorlog is de waarheid, luidt het. Propaganda wordt door alle partijen ingezet als oorlogswapen. In haar uitstekend boekje Elementaire principes van oorlogspropaganda schetst historica Anne Morelli de tien vuistregels voor de propaganda die in elke oorlog terugkeren. “Het andere kamp is de enige verantwoordelijke voor de oorlog”, “Wij verdedigen een nobele zaak, geen particuliere belangen” en “Wie aan onze zaak twijfelt, is een verrader” zijn enkele van die principes. Zo gaat het ook met de informatie over de oorlog in Oekraïne. De commentaren van de talloze experts en legerofficieren in de media klinken opvallend gelijkluidend. Ze lijken overtuigend in hun eenvoud, maar zijn vaak niet gespeend van grootspraak en oorlogszucht.

Dissonante stemmen hoor je amper. Een van die zeldzame stemmen is Tom Sauer, professor internationale politiek aan de universiteit van Antwerpen en auteur van De strijd voor vrede. Nuchter ontleedt hij de oorlog in Oekraïne die al zijn derde jaar is ingegaan. Hij verwerkt de complexe voorgeschiedenis in zijn analyse en tegenover een oorlogsnarratief plaatst hij een vredesnarratief. “Diplomatie is een taboewoord in ons land. We hebben nochtans eerst een staakt-het-vuren nodig en vervolgens onderhandelingen.”

Van alle kanten horen we dat Europa voor een kruispunt staat, dat deze oorlog “existentieel” is voor Europa en dat het vredesdividend op is. De Britse historicus Timothy Garton Ash zei in Terzake dat Europa voor een “echt kantelpunt” komt te staan op vlak van veiligheid: als Trump president wordt, moet het in actie schieten. Hoe kijkt u daarnaar?

Tom Sauer. Ik zie dit helemaal anders. Voor Oekraïne is deze oorlog natuurlijk existentieel, voor Europa niet. Indien dit om een existentiële oorlog zou gaan, hadden we al lang troepen moeten sturen. Niemand wil dat. En dat zal ook niet gebeuren. Macron suggereert dat wel, maar je moet zijn uitspraken zien in de context van een gecoördineerde actie van verschillende Europese leiders en stafchefs. Ze brachten in enkele dagen allemaal de boodschap dat we moeten oppassen omdat Rusland aan de winnende hand is. Indien Rusland Oekraïne verovert, vervolgt Poetin mogelijk met een aanval op de NAVO, stellen zij. Maar dat is bangmakerij die voortbouwt op de gebruikelijke uitleg van de Russische inval door experts en de mainstream media. Voor hen is het eenvoudig: Rusland gedraagt zich expansionistisch, het wil het verloren gebied terug omdat het niet kan verkroppen dat het kleiner werd na de implosie van de Sovjet-Unie. Als je die redenering volgt, dan volgt daaruit logischerwijs angst dat Rusland ook andere landen zal aanvallen.

Zijn er andere verklaringen die die angst ongegrond of overdreven maken?

Tom Sauer. In mijn ogen zijn er meer plausibele verklaringen voor de oorlog. Bijvoorbeeld dat niet expansionisme, maar binnenlandse politiek de belangrijkste motivatie is voor Poetin. De machthebbers in Rusland vrezen voor hun positie door het overwaaien van de democratisering in Oekraïne. Dat willen ze een halt toeroepen. Ik denk dat dit deels meespeelde. Maar als dat de ware reden is, waarom zou Poetin dan de NAVO gaan aanvallen? Dat houdt geen steek.
Een derde verklaring, die ik zelf ook aanhang, heeft vooral te maken met de veiligheid en identiteit van Rusland. De visie van Rusland is dat het Westen hen negeerde na de Koude Oorlog en hen niet wilde integreren in de Europees-Atlantische veiligheidsarchitectuur. Rusland voelt zich vernederd op verschillende vlakken. Het Westen heeft verschillende oorlogen gestart zonder de VN-veiligheidsraad te betrekken, zoals in Kosovo en Irak. Er is ook het feit op zich dat de NAVO is blijven bestaan en zich zelfs uitbreidde richting Rusland, terwijl het Warschaupact werd ontbonden. Het voortbestaan van een dergelijke alliantie in vredestijd was ongezien.

Rusland is vooral geïnteresseerd in Oekraïne. Niet zozeer in Finland, Zweden, de Baltische staten en Polen. En al zeker niet in West-Europa.

Je hoeft geen sympathie voor Rusland te hebben om het ook eens vanuit hun perspectief te bekijken. Hans Morgenthau, een van de grondleggers van de internationale betrekkingen zegt dat je je moet kunnen inleven in de ander, nog meer in je vijand dan in je vriend. Dan begrijp je dat de NAVO-uitbreidingen voor Rusland een probleem zijn en zeker de laatste belofte aan Georgië en vooral Oekraïne in 2008 dat ze zouden kunnen toetreden. Voor Rusland is Oekraïne een bufferstaat binnen hun invloedssfeer. Dat afnemen is raken aan de veiligheidsbelangen van Rusland. Dat heeft niets te maken met de persoon van Poetin, iedere Russische leider zou zich daartegen verzet hebben. Dat zijn wetmatigheden in de internationale politiek die wij vergeten zijn. Na tachtig jaar vrede in West-Europa hebben we vooral oog voor internationaal recht, mensenrechten en democratie. Maar zo werkt de internationale politiek niet, jammer genoeg; die gaat integendeel vooral over macht en nationale belangen.

Vindt u de inval van Rusland in Oekraïne dan begrijpelijk en veroorloofd als antwoord op de uitbreiding van de NAVO?

Tom Sauer. Neen, helemaal niet. Maar zo werkt de internationale politiek. Er zijn grootmachten en kleine machten. John Mearsheimer van de universiteit van Chicago maakt daarvoor een sterke vergelijking: een aapje dat met een stok in de ogen van de gorilla port, moet niet verschieten dat het een klap terugkrijgt. In 2008, kort voor de NAVO-top in Boekarest waar beslist werd tot uitbreiding van de NAVO, voorspelde William Burns, toen Amerikaanse ambassadeur in Moskou en vandaag CIA-directeur, ook al dat het tot een conflict zou komen. Hij waarschuwde omdat met de uitbreiding van de NAVO voor Rusland een rode lijn werd overschreden. Angela Merkel, Nicolas Sarkozy en de andere Europese leiders waren trouwens ook tegen de uitbreiding, maar konden niet op tegen de Amerikaanse druk, wat veel zegt over hoe beslissingen binnen de NAVO worden genomen. En nog vroeger, in de jaren 1990 voorspelde ook George Kennan, een belangrijk Amerikaans oud-diplomaat, dat de NAVO-uitbreiding tot conflict zou leiden met Rusland.

Bush heeft al die waarschuwingen genegeerd. Nu komt dat als een boemerang terug in het Europees gezicht met een oorlog aan de Europese grenzen, met vluchtelingen en met hoge inflatie. Maar niet in het VS-gezicht. De VS is de lachende derde. De wapenindustrie heeft al voor meer dan 100 miljard geproduceerd en gekregen. Het gas dat we vroeger relatief goedkoop in Rusland kochten, kopen we nu duur in de VS en is slechter voor het milieu. Het is dus hoogtijd dat we nadenken over het Europese belang, los van de Amerikanen.

Jammer, maar internationale politiek gaat vooral over macht en nationale belangen, en minder over internationaal recht, mensenrechten en democratie.

Uit deze analyse blijkt ook dat Rusland vooral geïnteresseerd is in Oekraïne. Niet zozeer in Finland, Zweden, de Baltische staten en Polen. En al zeker niet in West-Europa. Rusland reageert omdat het een bufferstaat wil.

Het doet mij denken aan een citaat van een oud-generaal van de NAVO in de jaren negentig: “We hebben de Koude Oorlog gewonnen, maar we zijn de strijd om vrede aan het verliezen. We denken te weinig na over hoe de Russen over ons denken. We zouden ze moeten opnemen in een grotere organisatie.”

Tom Sauer. Er was effectief een alternatief voor zo’n hard systeem met machtsevenwichten, allianties, bewapening, invloedssferen en bufferstaten, namelijk “collectieve veiligheid”. Dat is samenwerking tussen de grootmachten. Dat heeft bestaan en heeft gewerkt in de negentiende eeuw en in de periode na de Tweede Wereldoorlog. In de jaren negentig stelden verschillende politici en experts een collectief veiligheidssysteem voor waar ook Rusland deel van zou uitmaken. Maar de VS wilde daar niet van weten, zij wilden de NAVO laten voortbestaan, zonder Rusland te betrekken. Maar daar horen dan ook bufferstaten en invloedssferen erbij. Het is het één óf het ander.

Waarom is Poetin pas in 2022 Oekraïne binnengevallen, veertien jaar na die Top van Boekarest? Hij noemde NAVO-lidmaatschap van Georgië en Oekraïne toen al een rode lijn.

Tom Sauer. Als expansionisme en imperialisme echt zijn motivatie was, dan was Rusland in ieder geval daarvoor al eerder in actie gekomen en dat is in de zeventien jaar tussen 1991 en 2008 nooit gebeurd. Maar in 2008, precies na de NAVO-top, reageerde Poetin wel. In augustus, enkele maanden na de top, provoceerde hij Georgië zodat zij Rusland aanvielen. Dit leidde tot de Russisch-Georgische oorlog, waarna Rusland twee Georgische regio’s (Zuid-Ossetië en Abchazië) afsplitste en onder controle kreeg. Niet om die gebieden bij Rusland in te lijven, maar om te voorkomen dat Georgië zou kunnen toetreden tot de NAVO. Een land in conflict kan immers niet toetreden tot de NAVO. Toen zijn onze ogen niet opengegaan.
In 2013 was het niet de NAVO, maar de Europese Unie die probeerde om Oekraïne in haar invloedssfeer te krijgen. Daar heeft Poetin ook een stokje voor gestoken. Viktor Janoekovytsj, toenmalig president van Oekraïne, nam een bocht en koos uiteindelijk voor Rusland, wat dan weer leidde tot de opstand op het Maidanplein en de Russische inname van de Krim. Poetin ziet dat anders. Hij beschouwt de opstand als een westerse coup en zegt dat hij daarop heeft gereageerd. Dat is natuurlijk bij de haren getrokken, maar zo ziet hij het: De “speciale militaire operatie” die begonnen is in 2022, is een reactie op die “coup” van 2014. Sinds dat jaar zijn er continue gevechten in het oosten van Oekraïne, waarbij tussen 2014 en 2022 er al minstens 14.000 doden zijn gevallen.

De vraag blijft wel waarom Poetin uiteindelijk de militaire optie verkoos met een inval tegen alle internationale recht boven diplomatieke opties?

Tom Sauer. Hij weet dat een land in oorlog geen lid kan worden van de NAVO. Vandaar ook al die bevroren conflicten in andere landen zoals Georgië en Moldavië. Hij zag ook dat Oekraïne en het Westen sinds 2014 steeds nauwer samenwerkten. Door militaire leveringen, trainingen en gemeenschappelijke oefeningen was Oekraïne de facto bijna een NAVO-lidstaat. Dit begon toen Obama nog president was van de VS. Onder Trump werden voor het eerst dodelijke wapens gestuurd naar Oekraïne en onder Biden werd in november 2021 nog een bilateraal militair verdrag tussen de Verenigde Staten en Oekraïne afgesloten. Poetin had schrik dat daardoor het oosten van Oekraïne aan de Russische invloedssfeer zou ontsnappen wat uiteindelijk zou leiden tot NAVO-lidmaatschap zoals beloofd in 2008.

De NAVO-uitbreiding komt als een boemerang terug in het Europees gezicht met een oorlog aan de Europese grenzen, met vluchtelingen en met hoge inflatie.

Hij dacht ook dat de omstandigheden in zijn voordeel waren. De VS werd geleid door een zwakke oude man die niet meer uit zijn woorden kwam. De VS had zich ook moeten terugtrekken uit Afghanistan. Angela Merkel was van het toneel verdwenen, een van de weinige Europese leiders met wie hij nog sprak. Nogmaals, ik keur de aanval niet goed. Die gaat in tegen alle rechtsregels van de Verenigde Naties en tegen het internationaal recht. Maar empathie is geen sympathie. Begrijpen wat een regime doet is niet hetzelfde als goedkeuren wat het doet. Het gaat over de internationale politieke orde.

In uw visie is er minstens sprake van een gedeelde verantwoordelijkheid. Volgens het Europese of Amerikaanse politieke establishment treft enkel Poetin schuld. Wat zijn de gevolgen van die visie voor de mogelijkheid tot het beëindigen van de oorlog?

Tom Sauer. De expansionistische verklaring is politiek gemakkelijk omdat ze de fout volledig bij de ander legt. De Europese en Amerikaanse leiders gaan nooit toegeven dat het Westen ook fouten heeft gemaakt. Net die gedeelde verantwoordelijk vereist dat een oplossing een compromis zal zijn. Geven en nemen. Maar dat is natuurlijk moeilijk om te aanvaarden. Vandaar dat het vredesnarratief dat samenhangt met die derde verklaring, niet aan bod komt in onze media.

De woorden van Macron om eventueel grondtroepen te sturen naar Oekraïne dienden misschien alleen als afschrikking, maar ze zijn wel uitgesproken.  Kan dit leiden tot een escalatie? Rusland sprak van de mogelijkheid tot het inzetten van tactische kernwapens. Is dat ook blufpoker?

Tom Sauer. Ik kan niet in het hoofd van Poetin kijken, maar ik stel wel vast dat hij in het verleden een paar keer dreigementen geuit heeft waarvan velen dachten dat het bluf was. Bijvoorbeeld in 2008, toen de belofte over NAVO-lidmaatschap werd gemaakt aan Georgië en Oekraïne, dreigde hij met het bezetten van de Krim. Niemand geloofde hem, in 2014 is het gebeurd. In 2021 verzamelde hij 190.000 troepen rond Oekraïne. Niemand geloofde echt dat hij zou binnenvallen, toch is het gebeurd. Daarom denk ik dat hij in staat is om een tactisch kernwapen in te zetten, maar enkel als hij dreigt de oorlog te verliezen: als we met veel steun en wapensystemen erin slagen om Rusland uit Oekraïne te verdrijven, dan heeft Poetin een politiek probleem. Hij kan niet zomaar terugkeren naar de situatie van voor de invasie, want dan bestaat de kans dat hij gedood wordt. In zo’n situatie kun je niet uitsluiten dat hij een tactisch kernwapen zal inzetten. Vandaag is hij de oorlog nog niet aan het verliezen. Maar als het Westen erin zou slagen om Rusland uit Oekraïne te verdrijven, wat nog altijd het officiële doel is, dan kan dat mogelijk leiden tot een nucleaire oorlog.

Bij verlies is Poetin in staat om een tactisch kernwapen in te zetten. De verdrijving van Rusland uit Oekraïne kan leiden tot een nucleaire oorlog.

Rusland overtreedt het internationaal recht omdat het zich bedreigd voelt, Oekraïne heeft het recht om zich te verdedigen en wil de soevereiniteit over zijn grondgebied herstellen. Als het Westen Rusland terugdrijft, komen we in een heel gevaarlijke situatie met het risico op de inzet van tactische kernwapens. Ziet u nog kansen voor vrede?

Tom Sauer. Er is al twee jaar oorlog, 500.000 soldaten aan twee kanten zijn gedood of gewond. Elke dag dat de oorlog voortduurt zijn er meer soldaten die sterven of gewond raken. Het is een impasse sinds de winter van vorig jaar. Geen van beide boekt grote vooruitgang. Rusland heeft een jaar de tijd gehad om zes verdedigingslinies te bouwen. Ze zijn met dubbel zoveel als de Oekraïense soldaten en als je aanvalt, moet je met drie keer zoveel zijn, dat is de militaire vuistregel. Na lange politieke onderhandelingen tussen Democraten en Republikeinen heeft de VS een nieuw steunpakket van 61 miljard dollar goedgekeurd, waardoor Oekraïne opnieuw extra munitie en wapens zal krijgen. Maar het grootste probleem is dat Oekraïne geen soldaten meer vindt om aan het front te gaan vechten. Nu het zo slecht gaat, is de motivatie aan het dalen. De gemiddelde leeftijd van de soldaten is 43 jaar, dat is een leger van vaders en grootvaders. Wat is dan in het nationaal belang van Oekraïne? Doorvechten tegen beter weten in? Nog een jaar lang mensen en territorium verliezen om uiteindelijk toch te onderhandelen? Het komende jaar zullen veel meer Oekraïners de zaak in vraag beginnen te stellen en zal de druk op Zelenski toenemen om iets anders te bedenken.

Er bestaat gelukkig ook iets anders: diplomatie. Maar dat wordt nooit gezegd in ons land. Dat is taboe. We hebben eerst een staakt-het-vuren nodig en dan onderhandelingen. Er wordt altijd gezegd dat Poetin niet wil onderhandelen, maar ik las in december in de New York Times dat hij al sinds september achter de schermen ballonnetjes aan het oplaten is om te onderhandelen. Het kan zijn dat hij liegt, hij heeft dat nog gedaan, maar we kunnen dit eenvoudig testen: nodig hem uit en het zal snel duidelijk zijn of hij het meent. Maar we testen het niet eens. Oekraïne wil ook nog niet onderhandelen maar heeft aan de twee kanten problemen: ze worden aangevallen door Rusland en ze hebben te weinig steun vanuit het Westen. Mijn hoop is dat de publieke opinie in Oekraïne uiteindelijk toch voldoende druk zal zetten om aan de tafel te gaan zitten. Je ziet nu al dat Zelenski in de opiniepeilingen zakt en dat andere politici steeds meer kritiek op hem hebben wat in het verleden niet het geval was. Hij zal iets moeten doen. Het is in het nadeel van Oekraïne om nu niet te onderhandelen want hun posities – zowel op het terrein als aan de imaginaire onderhandelingstafel – verslechteren momenteel alleen maar.

Van Trump mag Rusland NAVO-lidstaten die onvoldoende bijdragen aanvallen. Dat ontlokte een paniekreactie bij de Europese regeringsleiders die meteen gingen pleiten voor massale investeringen in bewapening en oorlogseconomie. Wat tracht Trump te bereiken met zijn uitspraken? En denkt u dat de VS Europa loslaten, als we niet aan die 2 procent komen?

Tom Sauer. Wat Trump zelf betreft, die is onvoorspelbaar. We weten dat hij op het punt heeft gestaan om de stekker uit de NAVO te trekken. Maar het zou mij verwonderen dat hij echt die macht zou hebben. Hij kan wel een dynamiek op gang brengen die niet slecht is, vind ik. Het is logisch dat we in Europa onze eigen veiligheid opnemen en niet altijd een beroep doen op de VS of van hen afhankelijk zijn. Zo was die uitbreiding van de NAVO in 2008 met Georgië en Oekraïne helemaal niet in het belang van Europa en toch heeft de VS die doorgeduwd.

Het is logisch dat we in Europa onze eigen veiligheid opnemen, los van de VS,  maar zolang de NAVO bestaat gaan we een Europese defensie niet bereiken.

De paniekzaaierij door Europese regeringsleiders, het andere facet van uw vraag, is al te gemakkelijk. Het probleem is dat, als alle politici paniek zaaien, mensen dat ook beginnen te geloven, zeker als je nooit het vredesnarratief laat horen. Topmilitairen, ook in ons land, springen op zo’n uitspraken en grijpen die aan om te pleiten voor extra budgetten. Je ziet ook dat dit werkt, zeker nu er een oorlog aan de gang is. Veel jongeren blijken nu wel geïnteresseerd om in het leger te gaan. Ook programma’s als kamp Waes dragen hieraan bij. Je ziet het ook aan hoe jonge mannen stemmen. Steeds meer voor Vlaams Belang, volgens de peilingen.

Ik heb recent de nummer twee van het Belgisch leger ontvangen in mijn klas: kolonel Vansina. Hij zei dat men met het idee speelt om ‘defence bonds’ te laten uitgeven waarop de mensen kunnen intekenen, 1.000 euro per jaar. Uit onderzoek blijkt volgens hem dat veel mensen geïnteresseerd zijn. Ook premier De Croo steunt dit idee. Het komt van de Europese Commissie en ligt in lijn met het beleid van Ursula Von Der Leyen. Het lijkt erop dat Europa verschuift van een vredesproject naar een oorlogsproject. Verschillende stemmen pleiten er ook voor om bepaalde militaire uitgaven buiten de regels van Maastricht te houden. Generaal Vansina en ook oud-secretaris-generaal van de NAVO, Willy Claes pleiten hiervoor.

De Europese Commissie lanceerde ook het idee om tegen 2030 alle defensie-uitgaven van alle lidstaten in één gezamenlijk pool onder te brengen en gezamenlijk te gaan aanbesteden. Wat vindt u daarvan?

Tom Sauer. Op zich vind ik de organisatie van defensie op Europees niveau een goed idee. Het is veel logischer en efficiënter. In principe zouden we daardoor ook kunnen besparen. Het zou kunnen leiden tot specialisatie, als ieder land zich ergens in specialiseert. Maar de kans dat dit gebeurt, is klein. De kans is veel groter dat er een militair industrieel complex ontstaat zoals in de Verenigde Staten. Dat zou geen goede zaak zijn.
Een Europese defensie gaan we hoe dan ook niet bereiken zolang de NAVO bestaat. Zonder de NAVO was er al lang een Europese Defensie-Unie geweest. Als je dat echt wil, heb je ook een integratie van de Europese Unie nodig, die veel verder gaat dan vandaag. Tot nu toe is dat heel stapsgewijs gegaan. Je hebt de European Peace Facility, wat eerder een war facility is. Maar echt goed werkt het nog niet. Dat komt omdat politici de defensie-industrie liever nationaal willen houden. Die kwantumstap hebben we dus nog niet gezet. Het kan wel zijn dat we die nu aan het zetten zijn. Stel dat dat gebeurt, waarom hebben we dan nog de NAVO nodig?

Er wordt heel weinig aandacht besteed aan de werkelijke militaire verhoudingen tussen Rusland en het Westen. Kunt u verduidelijken hoe dat zit?

Tom Sauer. Als je enkel met Europa vergelijkt: wij zijn met 500 miljoen inwoners, Rusland heeft er 165 miljoen. Het bnp van Rusland is ongeveer even groot als dat van België en Nederland samen. En het belangrijkste, de defensie-uitgaven van Rusland verbleken in vergelijking met die van de NAVO en zelfs met die van Europa. De Europese NAVO-lidstaten geven volgens de secretaris-generaal van de NAVO nu al 380 miljard dollar per jaar uit. Zolang we nog binnen de NAVO zitten, moet je daar het VS-budget van 850 miljard dollar bij tellen. Samen is dat meer dan 1.200 miljard dollar per jaar. Een alliantie met zo’n enorm budget is nooit gezien in de mensheid. Vergelijk dat met dat van Rusland: tot voor kort gaven zij 60 miljard dollar aan defensie, nu misschien 120 miljard. Uiteraard moet je rekening houden met de koopkrachtpariteit – met die 120 miljard kun je in Rusland meer kopen dan in Europa of de VS – maar dan nog zijn de verhoudingen scheef.

De defensie-uitgaven van Rusland verbleken in vergelijking met die van de NAVO, en zelfs met die van Europa.

In het Duits parlement gaat het niet alleen over de defensie-uitgaven maar wordt er ook gesproken over een Europese nucleaire afschrikking. Dat is geen goed nieuws voor de nucleaire ontwapeningsverdragen.

Tom Sauer. Inderdaad. Het is opmerkelijk dat zowel de christendemocraten, de socialisten als de groenen daar vandaag voor zijn. De groenen zijn ooit ontstaan uit antinucleaire verenigingen. Het is ongelooflijk dat mensen als Joschka Fischer nu pleiten voor kernwapens in Europa. Daarnaast zijn de groenen in Duitsland ook de grootste aanhangers van het sturen van wapens naar Oekraïne. Dat zijn haviken geworden, er is geen ander woord voor.

Op vlak van militaire uitgaven ontstaat in België een soort eenheidsdenken, een soort van militarisering van de geesten. Bijna alle partijen zijn het erover eens dat het defensiebudget omhoog moet, naar 2 procent van het bnp. Open Vld wil naar de 2 procent tegen 2029. Minister van Defensie Ludivine Dedonder (PS) wil met een vermogensbelasting de defensie-uitgaven financieren. N-VA gaat nog verder met Theo Francken die budgetten van ontwikkelingssamenwerking of gezondheidszorg wil overhevelen richting defensie.

Tom Sauer. Ik denk niet dat ze met die 2 procent direct gaan scoren. Collega Gert Peersman heeft berekend hoeveel dat elk gezin zou kosten: 1.000 euro per jaar. Dat zal sommigen wel twee keer doen nadenken. Maar er zijn ook veel mensen die worden aangetrokken door defensie.
Vergeet niet dat ook de Europese Commissie een zwaar besparingsprogramma in stelling brengt, dat de volgende regering dwingt om voor zo’n 40 miljard euro besparingen uit te voeren, terwijl die ook al extra uitgaven moet voorzien voor milieu, klimaat en defensie.
Ik denk daarom dat het allemaal niet zo’n vaart zal lopen. Het leger zei al dat het de extra budgetten niet meteen kan uitgeven. Het is ook niet zo dat er geen extra uitgaven geweest zijn de laatste jaren. De vorige regering heeft al 10 miljard extra besteed aan defensie, deze regering ook en dan nog eens 1 miljard extra na de Russische inval in Oekraïne.

Het vredesnarratief zit enorm in de verdrukking. Heel wat experten en opiniemakers die de revue passeren brengen een soort van tunnelvisie: een oorlog tussen twee systemen, een existentiële oorlog. Hoe kunnen we dat keren? Hoe kunnen we het idee van collectieve veiligheid, het streven naar internationale afspraken, diplomatie en onderhandelingen terugbrengen? Vroeger hadden we dat met een internationale organisatie als OVSE (Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa), waarom lukt dat vandaag niet meer?

Tom Sauer. Onze leiders en onze instellingen, vooral de EU en de NAVO, hebben zich vereenzelvigd met deze oorlog. Het allereerste wat we bij een oorlog moeten proberen is om het niet erger te maken. Maar dat zijn ze wel aan het doen. Ik heb natuurlijk ook geen pasklare oplossing. Zoals ik zei hoop ik dat de publieke opinie voldoende druk zal zetten zodat politici aan de tafel gaan zitten en het anders aanpakken, zodat er op zijn minst politici in Europa opstaan die pleiten voor diplomatie. Ik hoop alvast ook dat het vredesnarratief meer aan bod kan komen in de media. Van hen verwacht je toch dat ze een genuanceerde houding aannemen, op zijn minst beide strekkingen aan bod laten komen. Ik heb niets tegen het feit dat militairen af en toe in de televisiestudio’s zitten, maar dan moet het vredesnarratief daar ook aan bod komen. En dat is vandaag niet het geval.

We moeten Oekraïne heropbouwen en de sancties tegen Rusland op langere termijn afbouwen. Daarna moeten we opnieuw gaan nadenken wat de rol is van Rusland in die Europese veiligheidsorde. Want dat probleem verdwijnt niet. Je kan Rusland niet weggommen van de wereldkaart. Rusland zal altijd onze buur blijven. Ik denk dat het in ons belang is om goede relaties te hebben met Rusland. Dat zal ook Oekraïne ten goede komen.

Je krijgt met zo’n argumenten heel dikwijls het tegenargument dat Rusland een autocratisch en totalitair regime is en dat je daar geen afspraken mee kunt maken. Of je wordt als sympathisant van Poetin gebrandmerkt. Hoe reageert u daarop?

Tom Sauer. Nog problematischer vind ik dat onze politici ook achter de schermen geen poging doen om het op een andere manier aan te pakken. Ik ben nochtans zeker niet de enige die pleit voor diplomatie en onderhandelingen. Er zijn grote namen als Henry Kissinger, Noam Chomsky of Jeffrey Sachs in de VS, maar ook in ons eigen land zijn sommigen van het foreign policy establishment daar voorstander van, maar die mogen het niet zeggen. Zij begrijpen het ook niet. Nochtans, afspraken maken is wel mogelijk. Zelfs in volle Koude Oorlog zijn er heel wat akkoorden gesloten tussen de USSR en de VS.

Is dat dan vanuit een zekere onderdanigheid ten opzichte van de Verenigde Staten dat we naar hun pijpen blijven dansen en hun militaire strategie blijven volgen?

Tom Sauer. Ik denk zelfs niet dat het dat is. Het probleem is de Europese Unie zelf en vooral de Oost-Europeanen, die daarin veel te zeggen hebben. En veel West-Europese politici handelen vanuit een soort schuld- of schaamtegevoel ten opzichte van de Oost-Europeanen. En ook hier gaat het verhaal rond van democratie versus autocratie. Ook Joe Biden speelt dit uit en dat werkt in zekere zin, maar niet in intellectuele kringen, ook niet bij intellectuelen die voor de rest wel op het oorlogsnarratief zitten. Zij zien ook wel dat er in de wereld minder democratieën zijn dan autoritaire staten en dat het er economisch alleen al niet goed zou uitzien, als we geen contacten zouden onderhouden met die autoritaire staten. Vandaar die dubbele standaarden: aan Saudi-Arabië verkopen we zelfs wapens.

Uiteraard verkies ik democratie boven een autoritair regime. Ik zou niet in Rusland willen wonen. Maar dat is geen reden om geen relaties met dat land meer te hebben of om met het vingertje te staan zwaaien tot ze hun politiek systeem aanpassen. Dat heeft Bush geprobeerd in het Midden-Oosten, zelfs met militaire middelen. We hebben gezien waartoe dat heeft geleid. Binnenkort is niet langer de VS maar China nummer één. Zouden wij het accepteren dat zij ons komen vertellen hoe wij ons politiek systeem moeten organiseren? Ik denk het niet, maar omgekeerd doen we het wel vanuit een stuk eurocentrisme en een perfide superioriteitsgevoel.