Stages in het hoger onderwijs worden verondersteld een opleidingsperiode te zijn voor studenten. Maar voor velen betekent deze vormende ervaring meer kosten en minder sociale rechten.

Van strijd naar onze rechten

In instellingen voor hoger onderwijs worden stages voorgesteld als belangrijke opleidingsperiodes waarin studenten hun vaardigheden kunnen ontwikkelen door een werkomgeving te ontdekken gerelateerd aan hun studie. Voor de meesten zijn deze periodes echter synoniem voor angst en gevaar. De woorden van Marie, een verpleegkundige in opleiding, illustreren de realiteit voor duizenden jongeren: “Ik vind het nogal schandalig dat je aan het einde van je stage nul euro op zak hebt. Na mijn kosten voor eten, benzine en parkeren, sta ik zelfs in het rood”, zegt ze.¹En dat terwijl stages idealiter gewoon betaald zouden moeten worden, met als eerste stap een vergoeding voor stagegerelateerde kosten. Een eis die wordt ondersteund door de vakbonden in hun strijd voor fatsoenlijke stagevoorwaarden. We hebben allemaal recht op kwaliteitsvolle stageplaatsen en -omgevingen.

Het behoeft geen betoog dat de stage essentieel is in het studententraject. Het is een tijd waarin ervaring wordt opgedaan via werk op het terrein. Een moment waarin al onze kennis concreter wordt, een soort voorproefje van hoe ons dagelijks werk eruit zou kunnen zien. De stage vereist dan ook dringend een betere omkadering zodat het echt een vormingsmoment wordt.

Geconfronteerd met dit onrecht, organiseren de studenten zich. De mobilisatie van studenten rond stages is niet nieuw. In februari 2024 demonstreerden meer dan 300 studenten Psychologie voor het kabinet van minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke (Vooruit) tegen een extra verplichte stage². Meer in het algemeen nog werden de afgelopen jaren talloze acties en petities gestart. Zo werd in 2022 een handtekeningenactie op touw gezet door ABVV Jongeren die eisten dat stages betaald worden³.

De kwestie van stages gaat veel verder dan de kwestie van bestaansonzekerheid bij studenten. In werkelijkheid betreft het een veel ruimer probleem van arbeidsvoorwaarden en waardering voor werk. Enkel door strijd kan hierin verandering komen. Als studenten hebben we rechten, daar staan we op en we willen er nog meer!

Ongeschikte werkomstandigheden

Geen werk zonder arbeidsvoorwaarden: haast 4 op de 10 studenten (37%) vinden dat ze weinig of geen begeleiding kregen tijdens hun stages⁴. Dat typeert hoe er naar hen gekeken wordt en ook hoe werkplaatsen worden behandeld door het neoliberaal beleid. Zonder echte omkadering krijgen ze niet de praktijktraining waar ze recht op hebben. Dit is een perfecte illustratie van de gratis arbeidslogica die aan stagiairs wordt opgelegd. Een student getuigt: “Het woord ‘stage’ is zijn betekenis kwijt, vind ik. Als je ’t mij vraagt is het gewoon onbetaald werk, bedoeld om de gaten in de instellingen op te vullen. Ze stellen ons dezelfde eisen aan als werknemers met een vast contract, terwijl we net aan de slag gaan en nog studeren.”

Een stage in het hoger onderwijs, die een echt vormende ervaring hoort te zijn, wordt maar al te vaak een beproeving in een werkwereld die al door bezuinigingen werd verzwakt.

Het probleem van de omkadering van stagiairs is vooral acuut in de sociale sectoren (maatschappelijk werkers, verpleegkundigen, psychologen, leerkrachten enz.) waar het meeste stage-uren nodig zijn. Dat zijn ook essentiële beroepen in de eerstelijnszorg. Maar paradoxaal genoeg, en conform de rechtse beleidskeuzes, staan precies die sectoren onder zware begrotingsdruk⁵. In 2024 stelden de regeringen van Wallonië en van de Federatie Wallonië-Brussel hun begrotingen voor het komende jaar voor, met de nadruk op belangrijke besparingsmaatregelen. In Wallonië betekent dit onder meer een verlaging van de subsidies met 60.000 euro⁶. Beroep doen op de arbeidskracht van studenten wordt zo een manier om de onderinvestering in openbare diensten te compenseren.

Stages roepen ook belangrijke vragen op met betrekking tot het arbeidsrecht. Een stagiair getuigt: “We hadden geen echte lunchpauze, we hadden niet eens de gelegenheid om te gaan eten. Zo gebeurde het dat ik helemaal niet at. Door de vermoeidheid en het gebrek aan maaltijden ben ik behoorlijk afgevallen.” Omdat er geen duidelijk wettelijk kader is om stagiairs te beschermen, is hun positie vaak kwetsbaar. De regels die van toepassing zijn in huisreglementen, algemene studiereglementen of overeenkomsten die specifiek zijn voor elke instelling verschillen sterk van plaats tot plaats.

Deze situatie leidt tot aanzienlijke verschillen in de behandeling van studenten, waardoor ongelijkheid en veel willekeur ontstaan in de manier waarop stages worden georganiseerd en omkaderd⁷.

Een stage in het hoger onderwijs, die een echt vormende ervaring hoort te zijn, wordt maar al te vaak een beproeving in een werkwereld die al door bezuinigingen werd verzwakt. Zo wordt die een negatieve ervaring voor studenten die overbelast en uitgeput raken. In plaats van een leerervaring binnen een gestructureerd kader, worden ze als gratis arbeidskrachten in een systeem geworpen, zonder echte erkenning of bescherming.

Stages en bestaansonzekerheid bij studenten

Dit probleem van behandeling op het werk maakt deel uit van een trend naar een steeds grotere armoede onder studenten. De cijfers over armoede onder de studenten in België zijn alarmerend. Volgens een SONECOM-BDO-enquête, uitgevoerd in 2019 in opdracht van het kabinet Marcourt, leeft 36% van de studenten hoger onderwijs in de Federatie Wallonië-Brussel in precaire omstandigheden, dus ongeveer 73.800 jongeren⁸.

De strijd voor de vergoeding van stagegerelateerde moet deel uitmaken van een bredere strijd voor hoger onderwijs dat werkelijk toegankelijk is voor iedereen.

De bestaansonzekerheid onder studenten is rechtstreeks gelinkt aan het feit dat stagekosten niet worden vergoed. Voor toekomstige leerkrachten zijn de kosten voor materiaal ook enorm. Een studente lichamelijke opvoeding neemt me in vertrouwen: “In feite is het niet verplicht, maar we weten dat we zonder onze uitrusting dreigen te zakken voor onze stage. We staan constant onder druk… In drie jaar stages gaf ik meer dan 1000 euro aan uitrusting uit.” Deze getuigenissen weerspiegelen een realiteit die maar al te vaak over het hoofd wordt gezien: stages, die horen op te leiden, worden een extra bron van bestaansonzekerheid voor duizenden studenten. Volgens een onderzoek van de FEF (Fédération des étudiants-e-s francophones) kost een stage de studenten gemiddeld circa 200 euro⁹.

Dit systeem benadeelt de meest kwetsbare studenten, voor het merendeel jongeren uit de werkende klasse, nog méér¹⁰. Voor deze jongeren komen de kosten van het studentenleven — huur, vervoer, materiaal — bovenop de onbetaalde stage-uren die ze moeten presteren. Wat bedoeld was als een vormende ervaring wordt een echte belemmering voor hun academisch traject. Onbetaalde stages vergroten nog meer de ongelijkheid tussen studenten. Enkel studenten met voldoende financiële middelen kunnen zich immers veroorloven wekenlang tijd te steken in werk dat uiteindelijk kosten meebrengt, terwijl anderen moeten opgeven of zich in de schulden steken.

Toekomstige strijdpunten

In deze context kan de strijd voor, op zijn minst, de vergoeding van stagegerelateerde kosten niet worden gezien als een eis op zich. Die moet deel uitmaken van een bredere strijd voor hoger onderwijs dat werkelijk toegankelijk is voor iedereen.

Het is geen toeval dat studenten de afgelopen jaren voorop stonden in veel strijdbewegingen: enerzijds tegen het Landschapsdecreet, dat de druk op hun schouders opvoerde, ongelijkheid en ook armoede liet toenemen; anderzijds tegen het bezuinigingsbeleid van de Arizona-regering, waardoor hun toekomst nog onzekerder wordt. De stagiairs bevinden zich op het kruispunt van twee werelden, die beiden zwaar worden getroffen door de bezuinigingsmaatregelen van Arizona. Als student worden ze getroffen door bestaansonzekerheid, stijgende kosten voor huisvesting en voedsel, en onderfinanciering van het hoger onderwijs. Als werknemers moeten ze de aanvallen van de regering ondergaan op het arbeidsrecht en de bezuinigingen op openbare diensten. Ze zijn op die manier ook op de werkvloer getuige van de steeds moeilijkere situatie van de oudere werknemers, die Arizona tot 67 jaar wil laten werken. Stagiairs worden dubbel getroffen door de bezuinigingsmaatregelen van Arizona, die hun bestaansonzekerheid nog vergroten.

Hun strijd houdt dus niet op bij de universiteit, maar vervoegt die van de werkende mensen op straat, tijdens de grote mobilisaties. Niet alleen hun toekomst staat op het spel, maar ook hun huidige leef- en werkomstandigheden. Laten we op 14 oktober een gezamenlijk front vormen, studenten en werkende bevolking, om onze rechten te verdedigen en onderwijs echt toegankelijk te maken voor iedereen.

1. https://www.rtl.be/actu/vos-temoignages/cest-un-type-desclavage-moderne-marie-denonce-les-conditions-de-travail-des/2025-04-19/article/746723
2. https://www.lalibre.be/etudiant/etudes/2024/02/09/plus-de-300-etudiants-en-psychologie-manifestent-sous-la-fenetre-de-franck-vandenbroucke-contre-lajout-dun-stage-obligatoire-EXNCUMHWLVEXZFBERKL3PFDTZU/
3. https://jeunes-fgtb.be/campagne/pas-de-salaire-pas-de-stagiaires/
4. https://fef.be/wp-content/uploads/2023/06/POS109.CF_2020.02.09_Note-Germinal.pdf
5. https://use.be/pour-une-remuneration-de-tous-les-stages/
6. https://pro.guidesocial.be/articles/actualites/article/budget-2025-les-mesures-cles-pour-les-secteurs-de-la-sante-et-du-social
7. https://fef.be/wp-content/uploads/2023/06/POS109.CF_2020.02.09_Note-Germinal.pdf
8. https://inforjeunes.be/precarite-etudiante-en-belgique/
9. https://fef.be/wp-content/uploads/2023/06/POS109.CF_2020.02.09_Note-Germinal.pdf
10. https://www.ulb.be/fr/ove/ove-2024-rapport-denquete-sur-les-ressources-economiques