De wereldorde kantelt, langs verschillende assen. Deze wentelingen betekenen het einde van oude zekerheden, maar ook nieuwe politieke mogelijkheden. Komen deze de volksklassen en het Zuiden ten goede?
Vandaag gaan we een kwalitatief nieuwe fase in van de wereldgeschiedenis. Na de grote financiële crisis van 2008 hebben zich over de hele wereld belangrijke veranderingen voorgedaan. Acht fundamentele tegenstellingen springen in het oog. Met deze provocatieve tekst willen auteurs uit het globale Zuiden de ideeënstrijd wereldwijd stimuleren.
- 1 Een aftakelend imperialisme en een opkomend China
- 2 De imperialistische G7-landen en de elite van de kapitalistische landen in het Zuiden
- 3 De volksklassen van het Zuiden versus de Westerse politieke leiders
- 4 Financieel kapitaal versus de maatschappelijke behoeften van de volksklassen
- 5 De tegenstelling tussen de volksklassen van het Zuiden en hun binnenlandse politieke en economische machtselites
- 6 Het VS-geleide imperialisme versus perifere nationale soevereiniteit
- 7 De miljoenen Westerlingen in de precariteit versus hun burgerij
- 8 Het Westerse kapitalisme versus de planeet
Een aftakelend imperialisme en een opkomend China
Deze tegenstelling is toegenomen door de vreedzame opkomst van het socialisme met Chinese kenmerken. Voor het eerst in 500 jaar worden de Atlantische imperialistische machten geconfronteerd met een grote, niet-blanke economische macht die met hen kan concurreren. Dit werd duidelijk in 2013 toen het BBP van China in koopkrachtpariteit (KKP) dat van de Verenigde Staten inhaalde.
China bereikte dit in een veel kortere periode dan het Westen, met een aanzienlijk grotere bevolking en zonder kolonies of het onderwerpen van anderen of militaire veroveringen. Terwijl China staat voor vreedzame betrekkingen, zijn de VS steeds oorlogszuchtiger geworden.
De VS leiden het imperialistische kamp sinds de Tweede Wereldoorlog. Na Angela Merkel en met de komst van de militaire operatie in Oekraïne heeft de VS dominante delen van de Europese en Japanse burgerij strategisch ondergeschikt gemaakt. Dit heeft geleid tot een verzwakking van de intra-imperialistische tegenstellingen.
De VS hebben eerst toegestaan en vervolgens geëist dat zowel Japan (de op twee na grootste economie ter wereld) als Duitsland (de op drie na grootste economie) hun militaire uitgaven sterk verhoogden. Het resultaat was het einde van Europa’s economische banden met Rusland, ernstige schade voor de Europese economie en economische en politieke voordelen voor de VS.
Rusland en het Zuiden (inclusief China) zijn nu goed voor 65% van het mondiale bnp. Van 1950 tot heden is het aandeel van de VS in het mondiale bnp gedaald van 27% tot 15%.
Ondanks de capitulatie van het grootste deel van de Europese politieke elite voor volledige onderwerping aan de VS, zijn sommige grote delen van het Duitse kapitaal sterk afhankelijk van de handel met China, veel meer dan van hun Amerikaanse tegenhangers. De VS oefenen nu echter druk uit op Europa om de banden met China te verminderen. Belangrijker is dat China en het socialistische kamp nu geconfronteerd worden met een nog gevaarlijker entiteit: de geconsolideerde structuur van de Triade (de Verenigde Staten, Europa en Japan).
Het groeiende interne sociale verval van de VS mag de bijna absolute eenheid van haar politieke elite over het buitenlands beleid niet verhullen. De burgerij stelt haar politieke en militaire belangen boven haar economische kortetermijnbelangen.
Het centrum van de wereldeconomie verschuift: Rusland en het Zuiden (inclusief China) zijn nu goed voor 65% van het mondiale bnp (gemeten in koopkrachtpariteit). Van 1950 tot heden is het aandeel van de VS in het mondiale bnp gedaald van 27% tot 15%.
Ook de groei van het bnp van de VS neemt al meer dan vijf decennia af en is nu gedaald tot slechts ongeveer 2% per jaar. Het land heeft geen grote nieuwe markten meer om uit te breiden. Het Westen lijdt algemeen onder een aanhoudende algemene crisis van het kapitalisme en onder de gevolgen van de langdurige daling van de winstvoet.
De imperialistische G7-landen en de elite van de kapitalistische landen in het Zuiden
De verhouding tussen deze groepen is sterk veranderd sinds de hoogtijdagen van de jaren 90 en het hoogtepunt van de unilaterale almacht van de VS. Vandaag zijn er steeds meer barsten in het bondgenootschap tussen de G7 en de machthebbers van het Zuiden.
Mukesh Ambani en Gautam Adani, India’s grootste miljardairs, hebben olie en steenkool uit Rusland nodig. De uiterst rechtse Indische regering, onder leiding van Modi, vertegenwoordigt de monopolistische burgerij van India. Zo legt de Indiase minister van Buitenlandse Zaken nu af en toe verklaringen af tegen de hegemonie van de VS op het gebied van financiën, sancties en andere gebieden.
Het Westen heeft niet het vermogen om altijd te leveren wat de machtselites in India, Saoedi-Arabië en Turkije nodig hebben.
Het Westen heeft niet het economische en politieke vermogen om altijd te leveren wat de machtselites in India, Saoedi-Arabië en Turkije nodig hebben. Deze tegenstelling is echter niet zó scherp dat zij een brandpunt van andere tegenstellingen kan zijn, in tegenstelling tot het conflict tussen het socialistische China en het door de VS geleide G7-blok.
De volksklassen van het Zuiden versus de Westerse politieke leiders
Deze tegenstelling wordt langzaam scherper. Het Westen heeft in het Zuiden onder alle klassen een groot soft power-voordeel. Toch zijn voor het eerst in decennia jonge Afrikanen naar buiten getreden, bijvoorbeeld om de verdrijving van de Franse troepen in Mali en Burkina Faso in West-Afrika te steunen.
Voor het eerst zijn de volksklassen in Colombia erin geslaagd een nieuwe regering te kiezen die de status van het land als vazal van het Amerikaanse leger en de inlichtingendiensten verwerpt. Arbeidersvrouwen staan in de voorste gelederen van veel cruciale gevechten van zowel de werkende klasse als de samenleving in het algemeen. Scholieren en jongeren komen in opstand tegen de ecologische misdaden van het kapitalisme.
Steeds meer arbeiders zien hun strijd voor vrede, ontwikkeling en rechtvaardigheid als expliciet anti-imperialistisch.
Steeds meer arbeiders zien hun strijd voor vrede, ontwikkeling en rechtvaardigheid als expliciet anti-imperialistisch. Zij doorzien nu de leugens van de Amerikaanse ‘mensenrechten’-ideologie, de vernietiging van het milieu door Westerse energie- en mijnbouwbedrijven en het geweld van de hybride oorlog en sancties van de VS.
Financieel kapitaal versus de maatschappelijke behoeften van de volksklassen
Deze tegenstelling is het gevolg van de daling van de winstvoet tot onder het niveau dat voldoende is om de toenemende investeringsbehoeften te financieren en concurrerend te blijven. Buiten het socialistische kamp is er in bijna alle geavanceerde kapitalistische landen en in het grootste deel van het Zuiden – met enkele uitzonderingen, vooral in Azië – sprake van een investeringscrisis.
Er zijn nieuwe soorten ondernemingen ontstaan, waaronder hefboomfondsen zoals Bridgewater Associates en investeringsmaatschappijen zoals BlackRock. Dit privékapitaal controleerde in 2022 voor 9.800 miljard dollar aan activa. Derivaten, een vorm van fictief en speculatief kapitaal, hebben nu een marktwaarde van 18.300 miljard, maar een notionele waarde van 632.000 miljard dollar. Dat is meer dan vijf keer hoger dan het totale feitelijke bnp van de hele wereld.
Er is een nieuwe klasse van op informatietechnologie gebaseerde netwerkmonopolies ontstaan, waaronder Google, Facebook/Meta en Amazon – allemaal volledig onder controle van de VS – om monopoliewinsten aan te trekken. Amerikaanse digitale monopolies, onder direct toezicht van de Amerikaanse inlichtingendiensten, beheersen de informatiearchitectuur van de hele wereld, met uitzondering van een paar socialistische en nationalistische landen. Deze monopolies vormen de basis voor de snelle uitbreiding van de soft power van de VS in de afgelopen 20 jaar.
De intensieve speculatie en parasitaire neigingen van het kapitaal verhinderen dat noodzakelijke sociale investeringen plaatsvinden.
Het militair-industrieel complex, de kooplieden des doods, trekt ook steeds meer investeringen aan.
Deze geïntensiveerde speculatieve en monopolistische rentenier-accumulatiefase van het kapitaal verhindert dat het kapitaal noodzakelijke sociale investeringen doet. In Zuid-Afrika en Brazilië heeft onder het neoliberalisme een dramatische deïndustrialisatie plaatsgevonden. Zelfs geavanceerde imperialistische landen hebben hun eigen infrastructuur verwaarloosd, zoals het elektriciteitsnet, bruggen en de spoorwegen.
De mondiale elite heeft een belastingstaking gerealiseerd via enorme gecoördineerde verlagingen van belastingtarieven. Ze hebben legale belastingparadijzen gecreëerd zowel voor individuele kapitalisten als voor hun bedrijven, om zo hun aandeel in de meerwaarde te vergroten. Belastingontduiking door het kapitaal en de privatisering van grote delen van de publieke sector hebben de beschikbaarheid van publieke basisgoederen zoals onderwijs, gezondheidszorg en vervoer voor miljarden mensen gedecimeerd.
Dat alles heeft het vermogen van het Westerse kapitaal vergroot om te manipuleren en hoge rente-inkomsten te verwerven uit de ‘gefabriceerde’ schuldencrisis waarmee het Zuiden wordt geconfronteerd. Op het hoogste niveau speculeren hefboomfonds-woekeraars, die de financiën van vele landen met een pennestreek ontwrichten.
De gevolgen voor de arbeidersklasse zijn ernstig, aangezien hun werk steeds onzekerder is geworden en permanente werkloosheid grote delen van de jeugd in de wereld vernietigt. Een groeiend deel van de bevolking is overbodig onder het kapitalisme. Sociale ongelijkheid, ellende en wanhoop zijn er in overvloed.
De tegenstelling tussen de volksklassen van het Zuiden en hun binnenlandse politieke en economische machtselites
Deze manifesteert zich heel verschillend per land en per regio. In socialistische en progressieve landen worden tegenstellingen tussen het volk op een vreedzame manier opgelost.
Maar in verschillende landen in het Zuiden, waar de kapitalistische elite twee handen op één buik zijn met het Westerse kapitaal, is de rijkdom in handen van een klein percentage van de bevolking. De ellende onder de armste mensen is groot en het kapitalistische ontwikkelingsmodel slaagt er niet in de belangen van de meerderheid te dienen.
In verschillende landen in het Zuiden slaagt het kapitalistische ontwikkelingsmodel er niet in de belangen van de meerderheid te dienen.
Door de geschiedenis van het neokolonialisme en de Westerse soft power heerst er in de meeste grote landen van het Zuiden een uitgesproken pro-Westerse middenklasse consensus. Deze klassenhegemonie van de lokale burgerij en de bovenlaag van de professionals wordt gebruikt om de volksklassen (die het grootste deel van de bevolking uitmaken) de toegang tot macht en invloed te ontzeggen.
Het VS-geleide imperialisme versus perifere nationale soevereiniteit
Deze naties vallen uiteen in vier hoofdcategorieën: socialistische landen, progressieve landen, andere landen die de controle van de VS afwijzen, en het speciale geval van Rusland.
De VS heeft deze rebellie zelf gevoed door haar beleid van wereldwijde hybride oorlogsvoering. Daaronder verstaan we moordaanslagen, invasies, militaire agressie onder leiding van de NAVO, sancties, ongelijke wetshandhaving, handelsoorlogen en een nu onophoudelijke propagandaoorlog, gebaseerd op regelrechte leugens.
Rusland behoort tot een speciale categorie, omdat het meer dan 25 miljoen doden leed door de Europese fascistische invallers toen het nog een socialistisch land was. Tegenwoordig is Rusland – dat met name over enorme natuurlijke hulpbronnen beschikt – opnieuw een doelwit voor volledige ontmanteling door de NAVO.
Het doel van de VS is om komaf te maken met wat zij in 1992 zijn begonnen: de nucleaire militaire capaciteit van Rusland permanent vernietigen én een marionettenregime installeren om Rusland op lange termijn uit elkaar te halen en te vervangen door vele kleinere, permanent verzwakte vazalstaten van het Westen.
De miljoenen Westerlingen in de precariteit versus hun burgerij
De westerse werkende klasse vertoont enige tekenen van weerspannigheid tegen hun economische en sociale omstandigheden. De imperialistische burgerij gaat echter de racistische toer op om een grotere eenheid van de werkende mensen in deze landen te beletten.
Op dit moment kunnen arbeiders niet consequent beletten dat ze ten prooi vallen aan racistische oorlogspropaganda. Het aantal mensen dat aanwezig is bij openbare manifestaties tegen het imperialisme is de afgelopen 30 jaar sterk afgenomen.
Het Westerse kapitalisme versus de planeet
Het onverbiddelijke lot van dit systeem is de constante dreiging van kernoorlog, de onmogelijkheid om lucht, water, land en de collectieve behoeften van de mensheid democratisch te beheren, en uiteindelijk het vernietigen van de planeet en de mensheid.
Zonder een beter alternatief zal de wereld afglijden naar een nog grotere chaos. Maar verzetsbewegingen doen de hoop herleven dat er iets anders mogelijk is dan de huidige sociale treurnis.
Het kapitalisme staat haaks op planning en vrede. Het Zuiden (inclusief China) kan de wereld helpen een ‘zone van vrede’ op te bouwen en uit te breiden, waarin in harmonie met de natuur geleefd wordt. Met deze veranderingen in het politieke landschap zijn we getuige van de opkomst van een informeel front tegen het door de VS gedomineerde imperialistische systeem. Dit front wordt gevormd door de samensmelting van:
- Het algemene besef dat dit gewelddadige systeem de grootste vijand is van de wereldbevolking
- Het verlangen van de bevolking naar een meer rechtvaardige, vreedzame en egalitaire wereld
- De strijd van socialistische en Zuiderse krachten voor hun soevereiniteit
- De wens van andere landen in het Zuiden om hun afhankelijkheid van dit systeem te verminderen
De ruggengraat van het verzet tegen het VS-gedomineerde wereldsysteem wordt gevormd door de werkende bevolking van de wereld en hun socialistische en nationalistische regeringen. Er moet echter ruimte zijn voor de integratie van regeringen die hun afhankelijkheid van het imperialistische systeem willen verminderen.
De wereld staat momenteel aan het begin van een nieuw tijdperk waarin we getuige zullen zijn van het einde van het wereldrijk van de VS. Het neoliberale systeem kraakt onder het gewicht van talrijke interne tegenstellingen, historische onrechtvaardigheden en economische verrotting.
Zonder een beter alternatief zal de wereld afglijden naar een nog grotere chaos. Maar verzetsbewegingen doen de hoop herleven dat er iets anders mogelijk is dan de huidige sociale treurnis.
