Er komen een generaal, een prinses, een minister van Defensie en een rector een café binnen. Het klinkt als het begin van een grap, maar de militarisering van het hoger onderwijs is bittere ernst.  Stap voor stap wordt de wetenschap onderworpen aan de logica van de oorlogsmachine.

Begin oktober nodigde Prinses Astrid de Belgische universiteitsrectoren, militaire generaals, de minister van Defensie en de Vlaamse en Waalse ministers van Economie uit voor de economische missie naar Californië.¹ Een van de centrale doelen was de integratie van technologieën van Amerikaanse defensie- en beveiligingsaannemers in de Belgische economie en krijgsmacht. De aanwezigheid van generaals en ministers lag dus voor de hand.² Maar waarom werden de universiteitsrectoren uitgenodigd?

Hoewel sommige rectoren de uitnodiging afwezen uit vrees voor represailles van de Trump-regering ³, was uiteindelijk elke Belgische universiteit vertegenwoordigd. De boodschap was glashelder: de universiteit krijgt een nieuwe, actieve rol in de militarisering van de Belgische samenleving.

De Arizona-regering kiest voor een “whole of society”- benadering van nationale veiligheid. Het regeerakkoord stelt dat elke laag van de samenleving moet worden ingeschakeld in deze militarisering: middelbare scholen voor rekrutering, kmo’s worden aangemoedigd na te denken over militaire toepassingen van hun producten, en de universiteiten als bron van strategische kennis, onmisbaar voor de militaire industrie.

De Arizona-regering heeft concrete plannen om universiteiten die rol op te laten nemen. Het Vlaams Defensieplan stelt: “Universiteiten zijn perfect geplaatst om met hun top strategisch basisonderzoek bij te dragen aan kennis die vereist is in veiligheid en defensie”.⁴ Hoewel de federale overheid maar beperkte bevoegdheid heeft over de gewestelijke universiteiten, versterken federale en regionale regeringen elkaars beleid, dankzij dezelfde meerderheidspartijen. Arizona richtte een dochteronderneming op van het federale investeringsfonds SFPIM om de Belgische militaire industrie te financieren.⁵ Tegelijk wil het regeerakkoord de onderzoeks- en innovatiestrategieën voor militaire technologieën tussen de gewesten synchroniseren.⁶ Zo vullen de drie regeringen elkaar aan in hun militaire investeringen.

Wallonië als voorloper, Vlaanderen als inhaalbeweging

Wallonië investeert al langer structureel in zijn militaire industrie. Dit jaar gaf de Waalse minister van Economie aan Wallonie Entreprendre de opdracht om 750 miljoen euro te investeren in regionale industrieën, waarvan een aanzienlijk deel naar militaire aannemers gaat.⁷ In 2024 financierden ‘Wallonie Entreprendre’, John Cockerill en FN Herstal gezamenlijk een onderzoek leerstoel aan de Université de Liège.⁸

Het Vlaams Defensieplan, aangekondigd in april 2025, moet de Waalse voorsprong in halen – en voorbijsteken

Het Vlaams Defensieplan, aangekondigd in april 2025, moet de Waalse voorsprong in halen – en voorbijsteken. Een miljard euro wordt geïnvesteerd in de Participatiemaatschappij Vlaanderen om de Vlaamse militaire industrie te versterken.⁹ Universiteiten krijgen daarin een expliciete toegewezen rol.

Meer militaire financiering en militair georiënteerd onderzoek

De EU, NAVO en defensiebedrijven zijn het eens: dual-use-technologie — met zowel civiele als militaire toepassingen — wordt het nieuwe model voor academisch onderzoek. De vraag is niet langer *of* dergelijke technologieën worden ontwikkeld, maar *hoe*.¹⁰ Het volledige budget van 175 miljard euro van het Europese Horizon-onderzoeksfonds staat nu open voor dit soort onderzoek.¹¹

Ook de Belgische regeringen volgen die lijn. Het regeerakkoord en het Vlaams Defensieplan beschouwen dual-use-projecten als een voet tussen de deur om militair onderzoek de universiteiten binnen te loodsen. Deze projecten gaan gepaard met exportbeperkingen om te voorkomen dat kennis in “verkeerde handen” valt. In de praktijk verdwijnt de civiele toepassing vaak naar de achtergrond; de classificatie dient vooral om militaire onderzoeksprojecten in een civiele context te legitimeren. Zoals de vicevoorzitter van de Committee* for *Committee on Security and Defence (Commissie Veiligheid en Defensie) van het Europees Parlement, een voormalige Estse generaal, het formuleerde: “De term dual use is uitgevonden omdat niemand in defensie wilde investeren”.¹² Een sjoemeltruc om openbaar geld voor defensiebedrijven te laten werken.
Zelfs wanneer onderzoekers oprecht inzetten op civiele toepassingen, versterkt de militaire component uiteindelijk de Belgische, Europese en NAVO-militaire dominantie – en wordt die actief beschermd. De bijhorende exportbeperkingen ondermijnen open en transparante wetenschap: het delen van gegevens, methoden en resultaten wordt opgeofferd om het militair overwicht te behouden.

Terwijl fundamenteel onderzoek¹³ en volledige universitaire instituten¹⁴ worden wegbespaard, stroomt nieuw geld binnen via publiek-private samenwerkingen met militaire aannemers. Deze samenwerkingen geven private spelers directe invloed op onderzoekagenda’s, intellectuele eigendomsrechten en leggen onderzoekers vaak strikte geheimhoudingsplichten op. Voor de militaire industrie is deze samenwerking bijzonder aantrekkelijk: risicovolle projecten worden uitgevoerd door goedkope, met publieke middelen gefinancierde doctoraatsarbeid.

Daarnaast verdwijnt een belangrijke rem: de Omzendbrief-Muyters, die Vlaanderen verbood onderzoek naar offensieve wapens te financieren, word ingetrokken.¹⁵ Het regeerakkoord plant een nauwere samenwerking tussen de Koninklijke Militaire School en burger universiteiten.¹⁶ De eerste “defensiedoctorandi”¹⁷ richten zich niet alleen op technologie, maar ook op “strategische geletterdheid” en “maatschappelijke weerbaarheid”, gericht op het beveiligen van de samenleving en de verdere integratie van defensie in civiele instellingen.

Herziening van ethische kaders

Voor militaire projecten bestaan echter nog steeds beperkingen. Zuiver militair onderzoek, zonder civiele toepassing, is formeel niet toegestaan. Daarnaast bestaan er ethische kaders die onderzoekers, universiteiten en de samenleving moeten beschermen tegen mogelijk misbruik. Universiteiten beschikken over ethische commissies die projecten toetsen en beperkingen kunnen opleggen – zowel inhoudelijk als wat partnerschappen betreft. Projecten met een reëel risico op mensenrechtenschendingen, of met partners die daarbij betrokken zijn, kunnen worden geweigerd.

Deze samenwerkingen geven private spelers directe invloed op onderzoekagenda’s, intellectuele eigendomsrechten en leggen onderzoekers vaak strikte geheimhoudingsplichten op.

Het Arizona-regeerakkoord wil dergelijke “belemmerende” beperkingen opheffen.¹⁸ Het Vlaams Defensieplan sluit daarop aan en voorziet een herschrijving van de ethische kaders. De Vlaamse regering heeft de universiteiten inmiddels al verzocht dit proces te starten. Aan de Universiteit Antwerpen is dit proces al in gang gezet: de vicerector voor Onderzoek en Innovatie pleit voor meer militaire projecten.¹⁹ Aan de VUB en KU Leuven zijn al aanpassingen doorgevoerd.²⁰

Wanneer deze structurele hervormingen te veel weerstand oproepen, wordt een andere strategie gevolgd: het simpelweg negeren van de bestaande regels. Dit is geen uitzondering meer, en er lijkt geen sluitende wettelijke mogelijkheid te bestaan om dergelijke schendingen te sanctioneren. Zo kondigde de ULiège een samenwerking aan met Thales – een Franse militaire leverancier van onderdelen voor drones die in Gaza worden ingezet – zonder voorafgaand advies van de ethische commissie.²¹ Toen dit werd aangevochten, verwees de universiteit eerst naar een procedurefout, om later te beweren dat het project buiten het mandaat van de commissie viel. Aan de Universiteit Antwerpen werd voor de tweede keer een negatief advies van de ethische commissie genegeerd in een samenwerking met een Israëlische partner.²² Drie leden van de commissie namen daarop ontslag. Deze institutionele instabiliteit creëert precies de ruimte om, onder druk van de federale en Vlaamse regeringen, de gewenste hervormingen door te voeren.

Inmenging in de onderwijscurricula

Naast universitair onderzoek wordt ook onderwijs hervormd in functie van een militaire agenda. Terwijl rekruteringsdiensten jongeren benaderen op middelbare scholen, worden universiteiten aangespoord om toekomstige soldaten, technici en wapenontwikkelaars op te leiden. Professoren leiden studenten richting projecten die bij hun onderzoek aansluiten; en waar dat onderzoek militariseert, militariseert de opleiding automatisch mee. Maar de inmenging blijft niet beperkt tot indirecte sturing: ook in de curricula wordt rechtstreeks ingegrepen.

Het duidelijkste voorbeeld betreft de medische opleidingen. Het Ministerie van Defensie en Volksgezondheid contacteerde alle Belgische universitaire decanen met het verzoek om lessen “oorlogsgeneeskunde” op te nemen op te nemen, en de decanen stemden toe.²³ Vanaf dit academiejaar introduceren universitaire ziekenhuizen lesmateriaal over de behandeling van drone- en explosieletsels, verbrijzelingswonden, en chemische, biologische en nucleaire aanvallen. Docenten van het UZA vroegen al jaren tevergeefs om meer aandacht voor chronische pijn en traumazorg bij steek- en schotwonden – zonder resultaat. Defensie bleek doorslaggevender dan de eigen docenten als het gaat over de lesprogramma’s.

Wanneer deze structurele hervormingen te veel weerstand oproepen, wordt een andere strategie gevolgd: het simpelweg negeren van de bestaande regels.

In Brugge opende de Hogeschool West-Vlaanderen (Howest) een “Cyber Defence Factory” , het tweede centrum in België na Charleroi. Het brengt defensieaannemers en strijdkrachten rechtstreeks in contact met studenten en docenten. Studenten er technologie voor cyberoorlogsvoering, maar het belangrijkste doel is om hen te leiden naar carrières in het leger.²⁴

Daarnaast liet het Vlaamse WEWIS (Departement van Werk, Economie, Wetenschap, Innovatie en Sociale Economie) expertises binnen universiteiten oplijsten die relevant zijn voor de militaire industrie, vooral binnen STEM-disciplines. Die lijst vormt de basis voor een toekomstig “impulsprogramma” dat docenten moet voorbereiden op de vraag hoe studenten kunnen worden afgestemd op de “realiteit van de arbeidsmarkt binnen de defensie-industrie”.²⁵

Ook het stopzetten van de financiering van het Instituut voor Ontwikkelingsbeleid (IOB) past binnen dit patroon van gemilitariseerde inmenging.²⁶ Het IOB bood opleidingen aan die mondiale politieke machtsverhoudingen kritisch analyseerden. Door dit programma te schrappen marginaliseert de Vlaamse regering kritische perspectieven en normaliseert zij een wereldbeeld waarin militaire oplossingen vanzelfsprekend – en zelfs superieur – worden voorgesteld.

De mentaliteitswijziging

De Arizona-regering beperkt zich niet tot materiële ingrepen; ze wil ook de mentaliteit binnen universiteiten veranderen. Door aanhoudende besparingen worden universiteiten gedwongen te concurreren voor private middelen. Zo ontstaat een omgeving waarin een volgzame, dienstbare wetenschappelijke houding wordt gevormd, perfect passend binnen de militariseringslogica.

Open, internationale samenwerking is nochtans cruciaal voor wetenschappelijke vooruitgang — precies het tegenovergestelde van wat militaire projecten vereisen. Daarom blijven veel onderzoekers terecht om eraan deel te nemen.

Deze mechanismen dienen niet alleen een directe doel; ze normaliseren tegelijk de militarisering van zowel onze arbeid als onze samenleving. Het Vlaams Defensieplan spreekt expliciet van een “mentaliteitswijziging”: onderzoekers moeten worden gesocialiseerd in een gemilitariseerd ecosysteem en getraind in het afschermen van kennis in functie van nationale veiligheid.²⁷ Vrije, open wetenschap maakt plaats voor een regime waarin kennis enkel binnen de invloedssfeer van de NAVO mag circuleren – kennis die buiten die daarbuiten belandt, zou immers in “verkeerde handen” kunnen vallen.

Een internationaal patroon

De militarisering van universiteiten is geen Belgisch fenomeen. In het Verenigd Koninkrijk breidt de “Defence Industrial Strategy 2025” de inzet van universiteiten voor militair onderzoek, onderwijs en rekrutering verder uit.²⁸ In Duitsland pompt de overheid miljarden in het leger, terwijl de Beierse regering een wet invoert die universiteitsmedewerkers verplicht samen te werken met defensie, ongeacht ethische bezwaren.²⁹ In Italië werken universiteiten al langer structureel samen met de militaire industrie³⁰, deels om te compenseren voor de jarenlange onderwijsbesparingen. De trend is mondiaal: de militarisering van de universiteit vormt slechts één tegel in een bredere dynamiek van groeiend militair antagonisme.

Het Ministerie van Defensie en Volksgezondheid contacteerde alle Belgische universitaire decanen met het verzoek om “oorlogsgeneeskunde” op te nemen

In Japan³¹ hebben alle universiteiten, en in Duitsland³² vele, een civiele clausule die militair onderzoek verbiedt. Beide landen kennen echter uitzonderingen voor dual-use-projecten — een wettelijk achterpoortje waardoor militaire financiering alsnog binnenstroomt. In het Verenigd Koninkrijk riep de campagne Demilitarise Education (DEd) op tot een verdrag dat militaire samenwerking aan universiteiten verbiedt, maar tot dusver heeft nog geen enkele instelling dit ondertekend.

In België bestaat geen nationale tegenhanger, maar lokaal verzet groeit. In 2018 protesteerden Vlaamse onderzoekers tegen Agoria — een Belgische werkgeversvereniging voor technologiebedrijven — die pleitte voor de opheffing van het verbod op overheidssubsidiëring van militair onderzoek.³³ In mei 2025 bezetten studenten een gebouw van de ULiège uit protest tegen de samenwerking met wapenproducent Thales. In oktober 2025 organiseerden studenten zich tegen de aanwezigheid van militaire aannemers op de carrièrebeurs van de UCLouvain.³⁴ Aan de Universiteit Antwerpen groeide verzet tegen pogingen om ethische kaders te versoepelen ten gunste van militaire projecten.

Open, internationale samenwerking is nochtans cruciaal voor wetenschappelijke vooruitgang — precies het tegenovergestelde van wat militaire projecten vereisen.

De eisen voor demilitarisatie van de universiteit werden tot nu toe beantwoord met stilzwijgen — dezelfde stilte die universiteiten eerder lieten horen bij eisen voor gerechtigheid in Palestina. Hoewel deze protesten sommige concessies konden afdwingen van de universiteitsbesturen, kunnen die snel weer worden ingetrokken zodra de druk afneemt.

De militarisering van het hoger onderwijs overstijgt wat individuele onderzoekers of afzonderlijke universiteiten kunnen aanpakken. Militarisering is *een whole of society*-probleem en vraagt om een antwoord dat verder reikt dan de campus. In essentie gaat het hier om een arbeidskwestie: wereldwijd dragen werknemers de gevolgen van militaire escalatie. Studenten, docenten en onderzoekers moeten zich beseffen dat zij – nu of later–werknemers zijn. De strijd voor een gedemilitariseerde universiteit maakt integraal deel uit van de bredere arbeidersstrijd. Aanvallen op academische vrijheid, arbeidsvoorwaarden en de publieke onderwijsopdracht kunnen alleen worden gekeerd via collectieve en georganiseerde actie.

Het ABVV en het ACV spraken zich officieel uit tegen militarisering.³⁵ Beide vakbonden erkennen dat het doorsluizen van publiek geld naar oorlogsindustrie en genocide haaks staat op de belangen van werkende mensen. Dit verzet maakt is dan ook onderdeel van de recente golven van algemene stakingen. Hoewel het vakbondslidmaatschap aan universiteiten laag ligt, zijn vakbonden een essentiële hefboom. Daarom is actieve werving op campussen noodzakelijk – niet alleen om leden te winnen, maar ook om de meerwaarde van georganiseerde solidariteit zichtbaar te maken.

Universiteiten hebben een maatschappelijke opdracht: via onderwijs, onderzoek en dienstverlening bijdragen een kritische, duurzame en rechtvaardige samenleving . Die opdracht komt onder druk te staan wanneer militaire belangen de koers bepalen. Alleen breed gedragen, collectieve actie kan dit keren en de universiteit opnieuw richten op haar democratische en sociale rol.

1. https://www.hln.be/binnenland/exclusief-met-theo-francken-mee-op-missie-in-vs-de-ai-revolutie-is-mindblowing-wij-staan-hier-veel-te-ver-achter~a22ff28f/
2. https://www.vrt.be/vrtnws/nl/kijk/2025/10/13/handelsmissie-vs-defensie-astrid/
3. https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2025/09/18/gentse-rector-petra-de-sutter-blijft-weg-van-handelsmissie-naar/ en https://www.bruzz.be/actua/onderwijs/vub-rector-danckaert-past-voor-handelsmissie-naar-vs-denk-niet-dat-ik-een-visum
4. Vlaams Defensieplan, 2025, p. 10.
5. https://www.standaard.be/economie/parlement-krijgt-geen-zicht-op-defensiefonds-en-dat-irriteert-groen/100192018.html en Arizona Regeerakkoord, 2024-2029, p.189.
6. Arizona Regeerakkoord, 2025, p. 186.
7. https://www.lesoir.be/669585/article/2025-04-17/wallonie-entreprendre-corrige-sa-strategie-pour-coller-celle-du-gouvernement
8. https://www.parlement-wallonie.be/pwpages?p=interp-questions-voir&type=28&iddoc=126825
9. https://www.nieuwsblad.be/politiek/vlaamse-regering-bereikt-akkoord-over-defensieplan-fonds-van-1-miljard-euro-inzetten-op-burgerlijke-weerbaarheid/53259968.html
10. https://sciencebusiness.net/news/dual-use/parliament-divided-over-dual-use-next-eu-research-programme
11. https://sciencebusiness.net/news/dual-use/horizon-europe-will-be-dual-use-default-zaharieva-says
12. https://sciencebusiness.net/news/european-innovation-council/eic-will-invest-dual-use-start-ups-commission-says
13. https://www.standaard.be/opinies/besparen-op-kennis-is-besparen-op-onze-toekomst/94595653.html
14. https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2025/09/24/vlaamse-regering-schrapt-miljoenenfinanciering-universiteit-antw/
15. https://www.ewi-vlaanderen.be/nieuws/vlaams-defensieplan-vlaamse-troeven-voor-meer-veiligheid
16. Vlaams Defensieplan, 2025, p. 22.
17. https://x.com/FranckenTheo/status/1951193401405084025
18. Arizona Regeerakkoord, 2024-2029, p. 186.
19. https://www.gva.be/binnenland/professoren-uantwerpen-bezorgd-over-samenwerking-universiteit-en-defensie-industrie/77860430.html
20. https://www.demorgen.be/nieuws/vlaamse-universiteiten-sturen-aan-op-meer-militair-onderzoek-de-omstandigheden-zijn-gewijzigd~b5962024/
21. https://www.uliege.be/cms/c_20422727/fr/l-uliege-et-thales-signent-un-partenariat-pour-l-ingenierie-avancee-des-effecteurs-de-nouvelle-generation?id=c_20422727
22. https://www.mo.be/opinie/UAntwerpen-toont-dat-hypocrisie-niet-alleen-een-optie-is-maar-een-kunstvorm
23. https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2025/03/04/studenten-geneeskunde-worden-voorbereid-op-mogelijke-oorlogssitu/ en https://www.lalibre.be/belgique/societe/2025/03/08/les-universites-vont-renforcer-lenseignement-de-la-medecine-de-guerre-JNOBPX5WNRGMXPS4IVNTYGETHQ/
24. https://datanews.knack.be/carriere/opleidingen/howest-opent-eerste-vlaamse-cyber-defense-factory/
25. Vlaams Defensieplan, 2025, p. 22.
26. https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2025/09/24/vlaamse-regering-schrapt-miljoenenfinanciering-universiteit-antw/
27. Vlaams Defensieplan, 2025, p. 10-11.
28. https://www.gov.uk/government/publications/defence-industrial-strategy-2025-making-defence-an-engine-for-growth
29. https://www.zeit.de/2025/36/zivilklauseln-forschung-hochschule-militaer-ruestungsforschung-bayern/komplettansicht
30. https://www.leonardo.com/en/news-and-stories-detail/-/detail/leonardo-ecosystem-sole24ore
31. https://www.scj.go.jp/ja/info/kohyo/pdf/kohyo-23-s243-en.pdf
32. http://zivilklausel.de/bestehende-zivilklauseln
33. https://apache.be/2018/03/02/na-20-jaar-verbod-gaat-vlaanderen-militair-onderzoek-subsidieren
34. https://www.sudinfo.be/id1050340/article/2025-10-08/des-etudiants-de-luclouvain-fustigent-la-presence-de-lentreprise-liegeoise
35. https://stopmilitarisation.be/ondertekenaars/