Het handelsakkoord tussen de Europese Unie en Mercosur stuit op steeds meer weerstand. Toch heeft de Europese Commissie ervoor gekozen de ratificatie van het verdrag te versnellen omwille van Berlijn.

Donald Trump versterkt de protectionistische koers in de VS die hij tijdens zijn eerste ambtstermijn inzette. Een beleid dat overigens door Joseph Biden werd voortgezet. In India haalt Narendra Modi zich de woede van Washington op de hals omdat hij zijn markt niet wil openstellen voor Amerikaanse landbouwproducten. In China weerhoudt de officiële viering van de vrijhandel Peking er niet van om zijn nationale kampioenen te steunen en zijn strategische industrieën te beschermen.

“Het wereldwijde handelssysteem zoals we dat kenden, is dood,” stelt Michael Froman, handelsgezant van de VS tussen 2013 en 2017.¹ Overal? Nee! Er is een groep onverzettelijke bureaucraten die haar bevolking de boete van de vrije handel blijft opleggen: de Europese Unie.

De commerciële afstraffing die Washington Brussel oplegde, had de Europese leiders ertoe kunnen aanzetten hun zekerheden te herzien. Om de Amerikaanse dreiging af te wenden (30% lasten op Europese producten), aanvaardde de Commissie op 27 juli jongstleden een uiterst ongunstig, asymmetrisch akkoord.

De tekst bepaalt dat Europese exportproducten bij binnenkomst in de VS een douanerecht van 15% moeten betalen. Daarentegen mogen industriële producten en bepaalde landbouwproducten uit de VS (sojaolie, zaaigoed, granen, noten, ketchup, koekjes, cacao) taksvrij Europa binnen. Daarnaast zal de Commissie voor 700 miljard euro Amerikaanse energieproducten aankopen. Bovendien zal Brussel ook nog eens 550 miljard euro aan Europese privégelden bijeenbrengen om in de VS te investeren.²

Frankrijk, Oostenrijk, Ierland, Italië, Nederland en Polen uitten hun ongenoegen over het handelsakkoord tussen de Europese Unie en Mercosur.

Maar voor Ursula von der Leyen, voorzitster van de EU-Commissie, volstond dat allemaal niet. Op 3 september jongstleden bekrachtigde ze een vrijhandelsovereenkomst met de Zuidelijke Gemeenschappelijke Markt (Mercosur, bestaande uit Argentinië, Bolivia, Brazilië, Paraguay en Uruguay). Het idee ervoor dateert al van 1999, uit de tijd dat William Clinton nog president was van de Verenigde Staten. Pascal Lamy was toen Europees commissaris voor Handel en Michel Camdessus directeur-generaal van het Internationaal Monetair Fonds (IMF). Het trio belichaamden – meer dan vijfentwintig jaar geleden –  de vrijhandelsgolf die aan het einde van de 20e eeuw over de wereld raasde.

Maar toen kwam de grote financiële crisis eraan, gevolgd door de pandemie die de toeleveringsketens in chaos stortte en was er de versnelde klimaatverandering. Zij confronteerden de wereld met de directe gevolgen van de vrijhandel: massale werkloosheid en deïndustrialisering in het Westen, aanslepende armoede in het Zuiden en een verdieping van de ecologische crisis.

Honderdduizenden extra banen?

Maar van dat alles ligt Von der Leyen niet wakker. Volgens de Commissie vormen de vrijhandelsovereenkomst met Mercosur en de overeenkomst die op dezelfde dag met Mexico is ondertekend “een essentieel onderdeel van de strategie van de Europese Unie om haar handelsbetrekkingen te diversifiëren. [Ze] zullen exportmogelijkheden creëren ter waarde van miljarden euro’s (…), en bijdragen aan de economische groei en aan het concurrentievermogen [en] honderdduizenden Europese banen ondersteunen.”³

Wat Mercosur betreft, gaat het erom het handelsvolume te vergroten. Dat gebeurt via de afschaffing of verlaging van de invoerrechten op meer dan 91% van de geïmporteerde goederen. Volgens Von der Leyen stelt ze er ook de Europese voorziening van strategische mineralen mee veilig (lithium uit Argentinië, grafiet en zeldzame aardmetalen uit Brazilië) en kan ze er op dat vlak ook de grote afhankelijkheid van China mee temperen.⁴

Ramingen van de Commissie stellen dat de liberalisering van de handel met Zuid-Amerika kan leiden tot een stijging van 39% van de Europese export (equivalent van 49 miljard euro). Dat zou in Europa zo’n 440 000 banen opleveren. Wie kan daar tegen zijn?

Als grote vleesproducenten krijgen de Mercosur-landen de mogelijkheid om hun exportvolume te vergroten, helaas zijn de productienormen op hun grondgebied minder streng.

Wel… de regeringen van Oostenrijk, Ierland, Italië, Nederland en Polen hebben al geprotesteerd. Frankrijk wisselde ondertussen heel wat premiers, maar de Franse regering bleef zich fel tegen het akkoord verzetten . Op 12 november 2024 ondertekenden zeshonderd parlementsleden van de Nationale Assemblee, de Senaat en het Europees Parlement een opiniestuk waarin zij benadrukten dat “de democratische, economische, ecologische en sociale voorwaarden voor het sluiten van een akkoord met Mercosur niet vervuld zijn.” (Le Monde, 12 november 2024)

Brussel sluit zich aan bij wat Berlijn wil

De Franse afwijzing werd ingegeven door de vrees voor de vermoedelijke gevolgen van het verdrag voor de eigen landbouw, met name voor de veeteelt. De Mercosur-landen zijn grote vleesproducenten. Zij krijgen nu de kans om hun export naar Europa te verhogen. De productienormen in Zuid-Amerika zijn echter minder streng, met name wat betreft het gebruik van antibiotica en pesticiden, de traceerbaarheid of de omstandigheden waarin het vee wordt geteeld…

De Europese landbouwsector klaagt dan ook over een oneerlijke concurrentie die zal leiden tot een verlies van inkomsten.⁵ Voor Von der Leyen volstonden die bedenkingen echter niet zodat de Franse minister van Landbouw en Voedselsoevereiniteit, Annie Genevard (van de Republikeinen), het “doordrukken van de Commissie” al bij voorbaat afkeurde (Le Figaro, 25 juni 2025).

De onverzettelijkheid van Von der Leyen is echter niet alleen te verklaren door haar ideologische starheid. De Europese Unie vormt immers geen homogeen economisch blok en de eisen van sommige lidstaten krijgen nu eenmaal meer aandacht dan die van andere. Dat leidde ertoe dat Ursula von der Leyen, voormalig Duits minister van Defensie, zich tijdens de onderhandelingen vooral richtte op drie industriële sectoren die cruciaal zijn voor de economie van de Bondsrepubliek: de automobielsector (waarvoor de invoerrechten in de Mercosur-zone momenteel 35% bedragen), de machinesector (14 tot 20%) en de farmaceutische sector (14%).

Brussel sluit zich dus de facto aan bij de wensen van Berlijn. De christendemocratische bondskanselier Friedrich Merz pleit niet voor niets voor een snelle ratificatie van de overeenkomst tussen de Europese Unie en Mercosur. Hij wordt immers geconfronteerd met het risico van een tanende handel met de VS en met de toenemende concurrentie van China, in sectoren waarin Duitsland tot voor kort in uitblonk. Om zich te bewapenen tegen nationale tegenstand in de eigen lidstaten, heeft de Commissie, net als bij het vrijhandelsverdrag met Canada van 2017, gekozen voor de zogenaamde “splitting-procedure”. Die houdt in dat de overeenkomst wordt opgesplitst in twee aparte delen.

Geconfronteerd met het risico van een dalende handel met de Verenigde Staten en met de concurrentie van China, wil de Duitse kanselier Friedrich Merz een snelle ratificatie van de overeenkomst.

De passages die onder de bevoegdheid van de lidstaten vallen en die door de nationale parlementen moeten worden goedgekeurd, zullen een ander ratificatieproces doorlopen dan de bepalingen met betrekking tot het handels- en douanebeleid. Omdat deze laatste onder de exclusieve bevoegdheid van de Unie vallen, zal de Commissie enkel het Europese ratificatieproces volgen. Dat wil zeggen: het nieuwe handels- en douanebeleid zal enkel worden voorgelegd aan het Parlement in Strasbourg (bij gewone meerderheid) en aan de Europese Raad (bij gekwalificeerde meerderheid).⁶

De Franse weerstand alleen zal dus niet volstaan om de uitvoering van de overeenkomst te verhinderen. Om in de Raad aan voldoende tegenstemmen te komen, moet Frankrijk minstens drie extra staten overtuigen. Die vier staten moeten bovendien samen ten minste 35% van de Europese bevolking vertegenwoordigen. Het is dus aan Frankrijk om die bondgenoten te vinden. Hoewel sommige landen hun bedenkingen hebben geuit, lijkt alleen Polen zich bij de Franse afwijzing te willen aansluiten. Uiteindelijk komt het erop neer dat een mogelijke afwijzing afhangt van Italië. Rome heeft immers scherpe kritiek geuit bij de ondertekening. De eerste Italiaanse reacties op de goedkeuring van de tekst, begin september, suggereren echter dat Rome zich niet zal verzetten.⁷

Consensus over vrijhandel

Omdat de bepalingen in het handels- en douanegedeelte van het verdrag onder de eigen bevoegdheid van de Unie vallen, zal de ratificatie snel in werking treden en in het gemeenschapsrecht worden opgenomen. Wie daarna de maatregelen nog afwijst, verbreekt daarmee de Europese rechtsorde en de institutionele structuur.

Dat is uiteraard niet wat de Franse regering wil. Hoewel zij zich verzet tegen de overeenkomst met Mercosur, blijft haar economische doctrine gebaseerd op de ‘aantrekkelijkheid’ van de nationale bedrijfsnormen. Met name Frankrijk wil zijn concurrentievermogen en de productie in Frankrijk behouden door zelf het niveau te blijven bepalen van de lonen, de belastingen en de bijdragen van bedrijven aan de financiering van de sociale zekerheid.

In een toespraak op 28 augustus voor de Mouvement des entreprises de France (Medef, een groep bedrijfsleiders), zei Éric Lombard, de Franse minister van Economie, Financiën en Industriële en Digitale Soevereiniteit, dat de particuliere sector niet zal moeten bijdragen aan het herstel van de overheidsfinanciën: “We willen dat jullie allemaal in Frankrijk blijven,” verklaarde hij. Daarmee bekrachtigde hij de fiscale dumping die door het vrijhandelsbeleid wordt toegestaan. De overeenkomst tussen de Europese Unie en Mercosur lijkt dan ook een nieuw hoofdstuk in te luiden in een boek dat Brussel en de lidstaten voorlopig niet willen sluiten.

Vertaling van Morvan Burel, L’Europe à contresens sur l’autoroute de l’histoire, Le Monde Diplomatique, oktober 2025. Lava Media maakt deel uit van Les éditions internationales van Le Monde Diplomatique. Maandelijks publiceren we in Nederlandse vertaling drie artikels uit het Franse maandblad. De vertaling wordt gedaan door Jan Reyniers.

1. Michael B. G. Froman, « After the trade war », Foreign Affairs, Washington, DC, september-oktober 2025.
2. « Explication de l’accord commercial conclu entre l’Europe et les États-Unis », Commission européenne, Brussel, 29 juli 2025.
3. « La Commission propose l’adoption des accords du Mercosur et du Mexique », Europese Commissie, 3 september 2025.
4. « European critical raw materials act », , 16 maart 2023.
5. Zie « Mercosur, bombe agricole », Le Monde diplomatique, januari 2025.
6. « Questions et réponses sur l’accord de partenariat UE- Mercosur », Europese Commissie, 3 september 2025.
7. Joseph Baselice, « L’UE approuve l’accord avec le Mercosur et le Mexique : ce que cela signifie et pourquoi l’Italie a accepté le traité », FIRSTonline, 3 september 2025.